Боҳодир эшов

Формацион 
ёндашув
-давлатларни 
ижтимоий, 
иқтисодий 
ривожланиш даражасини, базис ва устқурмаси, синфий моҳияти, мақсади, 
вазифалари ҳамда функциялари мезонига кўра типларга ажратишдир. 
Цивилизацион ёндашув
-давлатларнинг ижтимоий-иқтисодий тузуми ва 
функциялари билан бир қаторда кўпроқ уларнинг тарихий-маданий 
тараққиёти, маънавий, ахлоқий ва маданий ривожланиш даражасига қараб 
типларга ажратишдир. Таъкидлаш жоизки, ҳозирги кунда давлатчилик 
масалалари 
билан 
шуғулланаётган 
тадқиқотчиларнинг 
аксарияти 
цивилизацион ёндашувни қўллаб-қуватлайдилар. А.С.Сагдуллаев қадимги 
бошқарув тизими кўйидаги функциялар билан боғлиқ ҳолда амалга 
оширганлигини таъкидлайди: иқтисодий, ижтимоий, ҳарбий-сиёсий ва 
ҳудудий.
Давлатнинг жамият тараққиёти ва унинг сиёсий тизимида тутган ўрни 
қуйидагича изоҳланади. 
1.
Маълум ҳудудлардаги давлат ўз ҳудуди доирасида яшовчи тилидан, 
динидан, миллатидан қаътий назар, барча аҳолига ҳокимият таъсири 
ўтказадиган ягона сиёсий ташкилотдир. 
2.
Давлат ўз ичида ва ташқи алоқаларда йўлга қўйиладиган 
муносабатларда бошқа ижтимоий-сиёсий ташкилотлардан фарқ қилган ҳолда, 
олий ҳокимиятга, тўла суверенитетга эгадир. 
3.
Давлат жамият ҳаёти тараққиётининг турли соҳалари ва 
йўналишларини мувофақлаштириб туради. 

---

43 
Жамият тараққиётининг цивилизацион кўриниши 
Инсон, оила, халқ 
Эҳтиёжлар ва 
талаблар 
Қобилият 
Билимлар 
Маҳорат ёки 
ишбилармонлик 
Хоҳиш ва истаклар 
Эркинлик 
Ишлаб чиқаришнинг умумий-
технологик манбаи 
Меҳнат 
воситалари 
Ишлаб чиқариш 
манбалари 
Меҳнат 
қуроллари 
Ер ости ва ер усти 
бойликлари 
Табиий жойлашув ва шарт-
шароитлар 
Ишлаб чиқаришнинг ташкил 
этилиши 
Ишлаб чиқаришнинг иқтисодий 
манбалари 
Қайта ишлаб 
чиқариш тизими 
Хусусий мулк 
турлари ва шакллари 
Савдо-сотиқ ва ўзаро 
алмашинув 
Ижтимоий-сиёсий муносабатлар 
Ижтимоий
Этник 
Сиёсий 
Давлат 
бошқаруви 
Ҳуқуқий 
Маданий муносабатлар 
Фан
Маданият
Билим
Одоб ва 
ахлоқ 
Мафкура ва 
дин 

---

44