Bo’lim boshlig’i N. I. Asqarov Kafedra mudiri Sh. A

Bob yuzasidan qisqacha xulosalar 
1. Lazerlarning yaratilish tarixi o‘rganildi. Uning bashorat qilinishi A. 
Eynshteyn, kashf etilishi Basov, Proxorov, Tauns va boshqalarning faoliyati 
bilan bevosita bog‘liq ekanligi o‘rganildi; 
2. Lazerlarning ishlash prinsiplari va fizik asoslari o‘rganildi. Kvant 
elektronikasi – qattiq jismlar tarkibiga kiruvchi elektronlar bilan elektromagnit 

---

42 
nurlanishning o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida sodir bo‘luvchi hodisalarni 
o‘rganuvchi fizikaning sohasi ekan; 
3. Lazer texnikasi va lazer fizikasining rivojiga o‘zbek olimlaridan 
akademik P.Q. Habibullaevning shogirdlari bilan qo‘shgan hissasi ham 
salmoqlidir. O‘zbekiston FA Issiqlik fizikasi institutining Moskva davlat 
universiteti, Fizika institutlari olimlari R.V. Xoxlov, Gulyaev va boshqalar bilan 
hamkorlikdagi tadqiqotlari shular jumlasidandir; 
4. Hamisha ham kvant o‘tishlar sodir bo‘lavermaydi. Ularning ayrimlariga 
o‘tishga ruxsat beriladi, boshqalari esa man etiladi. Kvant mexanikada saralash 
qoidasi mavjud bo‘lib, unga ko‘ra kvant o‘tishlar ajratiladi. Ruxsat etilgan va 
man etilgan kvant o‘tishlar o‘tish ehtimolligi bilan belgilanadi; 
5. Nurlanishning eng muhim xarakteristikasi uning spektri hisoblanadi, 
ya’ni nurlanishni hosil qilayotgan elektromagnit maydonni tashkil etuvchi 
monoxramatik to‘lqinlar to‘plami tushuniladi; 
6. Parchalanish, tashqi magnit maydon ta’sirida energetik sath kengayishi 
Shtark effekti, bir xil energiyali 
m
g
holatlar soni – sath qayta shakillanish 
darajasi (soni) deb aytiladi. Xuddi shunday parchalanish va spektral chiziq 
kengayishi elektromagnit maydon ta’sirida kuzatilsa, u holda bunday hodisa 
SHtark effekti deb nomlanadi; 
7. Energiya yutilishi ma’lum chegaraviy qiymatga intiladi. U relaksatsiya 
tezligi bilan ifodalanib, faollashgan kvant zarralar o‘rab turgan atrof muhitga 
o‘zining energiyasini berishi jarayonini anglatadi. 

---

43