Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi fani

2.4.Hayvonlar  hayotidagi  o'zgarishlar. 

Iyun  oyida  suv  havzalaridagi  itbaliqlar  yosh 

qurbaqacha va choi baqalariga aylanadilar. Qurbaqalar suv havzalarining o'zida  yashayveradilar, 

cho'l baqalari esa qirg'oqqa chiqadilar, ekin maydonlari va bog'larga joylashadilar. 

May  —  iyun  oylarining  oxirlarida  sahro  kaltakesaklari  (3—6  tadan)  tuxum  qo'ya 

boshlaydilar. Iyun oyining oxirida sariq kaltakesak 8—10 tagacha tuxum qo'yadi. 

Yovvoyi hayvonlarning ham bolalari, jumladan, bo'ri bolalari ulg'aya boshlaydi. Yuqorida 

ko'rsatib  o'tilganidek,  bo'ri  bolalari  5—6  hafta  ona  suti  bilan  ovqatlanadi.  Oltinchi  haftadan 

boshlab  astasekin  go'sht  yeyishga  o'rganadi.  Bo'ri  bolalari  katta  hayvonlar  singari  ko'p  suv 

ichadigan  bo'ladilar.  Shunday  voqealar  ham  uchraganki,  buloq  suvining  qurib  qolishi  natijasida 

ko'pgina  bo'ri  bolalari  nobud  bo'lgan.  Yozning  ikkinchi  yarmida  bo'rilar  mol  va  yowoyi 

tuyoqlilar: jayronlar, arxar (yowoyi qo'y)larga teztez hujum qilib turadilar. 

Iyun oyida tuyalar ham tug'adi. Yosh bo'taloq odatda nimjon bo'ladi. Mahalliy aholi uni o'z 

utovlarida  saqlaydi,  kigizlarga  o'rab,  quyoshdan  panalaydi.  Bo'taloq  bir  oz  o'sgandan  keyin,  uni 

---

soyasalqin yerga bogiab juda ehtiyot qilib boqadilar. Faqat tunlari uni bo'shatib, onasining yonida 

qoldiradilar.  Ona  tuyalar  o'z  bolalariga  juda  g'amxo'r  va  mehribon  bo'ladilar,  hatto  bolalarini 

emizish uchun ataylab yaylovlardan kelib turadilar. 

Iyun  —  iyul  oylarida  ona  echkemar  qoyalarning  yoriqlariga  1  —  2  tadan  bir  necha  marta 

tuxum  qo'yadi.  Iyul  oyining  oxirida  yosh  kaltakesaklar  tuxumdan  chiqadilar,  shuningdek,  sahro 

yosh  ilonquyruqlari  ham  paydo  bo'ladi.  Yaylovlarda  dumbali  va  qorako'l  qo'ylarni  boqish  davom 

etadi. Dumbali qo'ylarda moy to'planadi. 

Avgust oyida yosh toshbaqalar paydo bo'ladi. Ular ko'rinishda juda kichkina bo'lib, bo'ylari 

3057 mm ga etadi. Toshbaqalar juda sekin o'sadilar. Tuxumdan chiqqach, ular qum orasiga kirib 

ketib u yerda kelgusi bahorgacha uxlaydilar. 

Avgust oyida tipratikanlar 5—7 tadan bolatug'adilar. Ular tug'ilganda ko'zlari ko'r, tanasi 

maydachuyda  qisqa  ninachalar  bilan  qoplangan  bo'ladi.  Tipratikanchalar  ulg'ayishi  bilan 

ularning  ninachalari  o'sa  boradi,  qattiqlashadi  va  to'q  qo'ng'ir  tus  oladi.  Tipratikanlar  ko'pgina 

yovvoyi qushlar va hayvonlar (ukkilar, tulkilar) uchun yemish bo'ladilar. 

Yozda sahrolarda qo'shoyoqlarni ko'rish mumkin. Ular odatda  qorong'i  tushishi  bilangina 

uyalaridan chiqadilar. Ba'zan kunduzlari ular qum oralariga kirib oladilar. Qo'shoyoqlar har turli 

ovqatlar:  sahro  lolalarining  ildizlari,  g'ozyoyi,  g'allasimon  o't  urug'lari  bilan  ovqatlanadilar. 

Shuningdek,  ular  qo'ng'iz,  qurt,  chumoli  va  kaltakesaklarni  bajonu  dil  yeydilar.  Ular,  agar 

yonatroflarida  polizlar  bo'lsa,  tarvuz,  qovoq,  qovunlarni  yorib  urug'larini  yeydilar.  Ba'zan 

bodringlarni, karam, no'xat va sabzi barglarni yeydilar. 

Qo'shoyoqlarning  ko'pgina  dushmanlari  bor:  tulki,  bo'ri,  it,  bo'g'ma  ilon,  boyqushlar 

shunday hayvonlarjumlasidandir. Xavf tug'ilib qolgan taqdirda u ilon izi qoldirib sakraydi va birorta 

teshikka  yashirinishga  harakat  qiladi.  Yoz  o'rtalarida  qo'shoyoq  3—6  ta  bola  tug'adi,  bolalari  uzoq 

vaqtgacha onasining yonida bo'ladi. 

Avgust  oyining  oxirida  bo'ri  bolalari  o'sib  yetiladi.  Ular  ko'pincha  qorong'i  tushgach  va 

tun  paytlarida  uy  hayvonlarini  ovlaydilar.  Ba'zi  hollarda  uy  hayvonlariga  kunduz  kunlari  ham 

hujum  qiladilar,  lekin  aholi  yashaydigan  punktlardan  olisda  boigan  joylardagina  shunday 

qilishlari mumkin. Choi bo'risi chorvachilikka zarar keltiradi.