Болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашда оиланинг роли

Tarbiya  shakl  (turi)  lari  –  tarbiyachi  va  tarbiyalanuvchilarning 

hamkorlikdagi faoliyati va o’zaro bir-biriga ta’sir ko’rsatishidir. 

Tarbiya  natijasi  tarbiyaviy  jarayonning  mazmuni,  shakl  (tur)  lari,  metodi  va 

vositalaridan  mohirona  foydalanishga  bog’liq.  Shu  o’rinda  tarbiyachilar  ta’sir 

etishning  o’quvchi  shaxsiyatiga  mos  turini  tanlab  olishlari,  uning  shaxsini  ijobiy 

tomonga  o’zgartirishi  uchun  kerakli  shart-sharoitlar  yaratishlari  lozim.  Tarbiya 

---

 

48 

shakllari har bir o’quvchiga, har qaysi o’quvchilar jamoasiga alohida munosabatda 

bo’lishni nazarda tutadi. 

Tarbiya  jarayonida  o’qituvchi  yakka  o’quvchi  yoki  o’quvchilar  jamoasi 

manfaati  yo’lida  biron-bir  tarbiyaviy  masalani  hal  qilish  uchun  o’quvchilarning 

yosh va individual xususiyatlarini, tarbiyalanganlik darajalarini, pedagogik vaziyat 

xarakterini hisobga olgan holda ta’sir etish majmuasiga tarbiya shakli deyiladi. 

O’quvchi  yoshlarni  tarbiyalashda  milliy  an’analar,  umuminsoniy  qadriyatlar 

asos  qilib  olinishi  kerak.  Bular  o’z  navbatida,  yangicha  tarbiyaning  o’zgacha 

muvofiq  uslub  va  shakllarini  taqozo  etadi.  Tarbiya  shakllarini  o’rganish,  tahlil 

qilish,  bu  usullardan  pedagogik  jarayonda  foydalanish,  ko’nikma  va  malakalarni 

egallashni  osonlashtirish  uchun  ularni  shartli  ravishda  bir  necha  guruhga  ajratish 

mumkin:  o’quvchilarda  ilmiy  dunyoqarashni  shakllantirish,  axloqiy,  huquqiy, 

ekologik, iqtisodiy, estetik, jismoniy kabi usullari mavjud (27-ilova). 

O’quvchilarda  ilmiy  dunyoqarashni  shakllantirish  lozim.  Yosh  avlodlarda 

ilmiy  dunyoqarashni  shakllantirish  hamma  davrlarda  millatning  ilg’or  kishilari 

diqqat  markazida  bo’lib  kelgan.  Dunyoqarash  faqat  insonlarga  xos  xususiyat 

bo’lib, hayvonot dunyosi, boshqa narsalar, ya’ni buyumlar va mavjudodlar uchun 

bu hol yotdir, ularda ham dunyoqarash bo’ladi, deb o’ylash noo’rindir. 

Avvalo  ta’kidlash  lozimki,  ilmiy  dunyoqarash  turli  kasb  egalarida  turlicha  – 

to’laroq,  mukammalroq,  chuqurroq  yoki  yuzakiroq,  chalaroq,  sayoz  va  xomroq 

bo’lishi  mumkin.  Bunda  kishilar  tomonidan  oldingi  ajdodlardan  me’ros  bo’lgan 

ma’naviy  boyliklarni,  bilimlarni  va  hozirgi  mavjud  bilimlarni  o’zlashtirish 

darajalari muhim ahamiyatga egadir. 

Ilmiy dunyoqarash jonli kuzatishdan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga 

o’tish orqali amalga oshadi. Ilmiy dunyoqarash ijtimoiy-tarixiy hodisa sifatida 

doim vorislik asosida rivojlanadi. O’tmish dunyoqarash yangi davr 

dunyoqarashining ildizini tashkil etib uni hayotbaxsh ozuqa bilan ta’minlab 

turadi. 

---

 

49