Bolalarda emotsional stresslarni oldini olish usullari

Bolalarning stressi haqida


STRESS NIMAOddiy tilda aytganda, stress – bu bolaning ichki dunyosini himoya qilishning aqliy mexanizmi. Bola psixikasi uchun har qanday yangilik tufayli odatdagi ishlar buzilsa. BOLALARDA TUZILISHNING SABABLARIQoida tariqasida, yaqinlaringizdan, bolalar bog’chasiga borishdan va hojatxonaga mustaqil tashrif bilan yakunlanishdan, odatiy turmush tarzidagi o’zgarishlar va aytmoqchi, tarqalishi bo’yicha uchinchi o’rinni ajratish zarurati televizion dasturlar . Ko’pincha muqarrar stresslar ajralish, shifokor yoki sartaroshga yoki kasalxonaga tashrif buyurish bilan bog’liq. Bolaning ushbu hodisalarga munosabati, birinchi navbatda, kattalar ularni qanday boshdan kechirishi bilan bog’liq – bolalar ota-onalarining xavotiridan yuqtirishadi.Stressning umumiy sababi ota-onalarning ajrashishidir. Bolaning dunyosi ikki yarimdan iborat: ona va ota. Va bu yarmlar ajratilganda, bo’linishda, u ba’zan haqiqiy jismoniy azoblarni boshdan kechiradi. Kattalar buni yodda tutishlari kerak. Bolada bosh og’rig’i boshlanadi va dahshatli orzularni ko’radi. Ba’zan u o’zi uchun jarohat bilan tugaydigan xavfli vaziyatni qidiradi.Stressga turli xil ofatlar, shikastlanishlar va boshqalar sabab bo’ladi. Turli yoshdagi bolalar stressning sabablarini turlicha ta’kidlaydilar. Bunga bolaning aqliy rivojlanish davrlari sabab bo’ladi. Turli yoshlarda bolada turli xil “ruhiy sezgirlik zonalari” mavjud bo’lib, ular eng zaif va stressga moyil.Ota-onalar, qoida tariqasida, bunday nozikliklarni bilishmaydi. Shu sababli, ba’zida bolalarning stressini bolaning normal o’sishi va rivojlanishiga hamroh bo’ladigan kasalliklardan ajratish qiyin bo’lishi mumkin. Qanday qilib bilasizki, bola boshqa narsada emas, balki stressda. Psixolog Lyudmila Stupakova bir nechta boshlang’ich nuqtalarni taklif qiladi.Muddati. Bir kun yomon kayfiyatda bo’lish juda normal holat. Ammo agar bola injiq bo’lsa va bir hafta, hatto bir oy itoat qilmasa, bu hayajonlanish uchun sabab bo’lishi kerak.Yoshga mos kelish. Ikki yoshli bolaning yig’lashi va uni tashlab ketayotgan onaning kiyimlarini ushlab olishi odatiy holdir. Ammo xuddi shu narsa to’qqiz yoshli bolada sodir bo’lsa, unda ota-onalar chaqaloqqa diqqat bilan qarashlari kerak.Zichlik. Bolaning xulq-atvori uning hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatadimi? Masalan, barcha bolalar hayvonlarnikidan qo’rqishadi, lekin ehtimol sizning farzandingiz ular haqida o’ylash qo’rquvidan uxlab qololmaydimi?Normadan chetga chiqish. Uning xatti-harakati qanchalik boshqacha? Uning muammoli vaziyatlarga va yoqimsiz odamlarga munosabati uning yoshi va temperamenti bolalar uchun odatiy, odatdagidan qanday farq qiladi?Agar bolangiz stressga duch kelayotganini his qilsangiz, buning sababini topishingiz kerak. Bolalar har doim ham o’zlarini xavotirga soladigan narsalarni so’z bilan ifodalashga qodir emaslar, shuning uchun psixologlar alomatlar, mumkin bo’lgan sabablar va bolalikdagi stressni engib o’tish usullari haqida maxsus qo’llanma yaratdilar.Ikki yoshgacha bo’lgan chaqaloqlar va bolalar: asabiylashish kuchayishi, ovqatdan bosh tortish, uyquning umumiy rasmini kutilmagan va to’satdan buzilishi.Stressning sabablari: Odatda kasallik, yaqinlaringizdan ajralish, kundalik ishlarning o’zgarishi va ota-onaning stressi.Yordam: Besh oylikdan boshlab chaqaloqlarda stressni engillashtiradigan o’yin, ayniqsa yashirish va qidirish orqali rag’batlantiriladi, bu bolani vaqtincha yo’q bo’lib ketishiga qaramay, onam va otam doimo qaytib keladi va ular doimo yonimizda ekanligiga ishontiradi. Ketayotganda sevimli o’yinchoqlaringizni bolangizga qoldiring. Va, albatta, unga ehtiyotkorlik bilan, mehribonroq, mehribonroq va g’amxo’rroq bo’ling. Ota-onalarning tushkunligi yoki tajovuzkorligi hatto eng kichik bolalarga ham salbiy ta’sir ko’rsatishini unutmang.Ikkidan beshgacha: xulq-atvor regressi (bola nipelga qaytadi, yana shimida yoki to’shagida siyishni boshlaydi), haddan tashqari qo’rquv, tajovuzkor xatti-harakatlar yoki yomon kayfiyatning boshqarib bo’lmaydigan portlashlari, duduqlanish, giperaktivlik, ko’z yoshlari hammasiga reaktsiya sifatida, asabiy harakatlar.Yordam: Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun his-tuyg’ularni so’zlar bilan ifodalash qiyin, ayniqsa kattalar bilan muloqot qilishda. Bola bilan nima sodir bo’layotganini bilishning yaxshi usuli bu uning sevimli o’yinchoqlari bilan suhbatlarini tinglash, u bilan bola kattalarga qaraganda ancha ochiqroq.Stressni engillashtiradigan usul – tezkor, yorqin ranglar bilan mexanik ravishda bo’yash va qichqiriq: bolangizga ko’chada baqirish imkoniyatini bering. Amerikaning etakchi psixologlari maslahat berishadi: televizorni o’chirishni unutmang!Bolalarga kuniga kamida bir necha soat sukutda, yolg’iz kitob yoki sokin, an’anaviy o’yinlar bilan vaqt o’tkazishga ruxsat berishga harakat qiling. Rossiyalik shifokorlarimiz va o’qituvchilarimiz ular bilan to’la rozi. Bolalik eng xotirjam, eng oltin vaqt sifatida bola xotirasida qolishini xohlaysizmi, deb so’rashadi ular. Bu shuni anglatadiki, o’g’lingiz yoki qizingiz bilan bu haqda tez-tez suhbatlashish, ularni quchoqlash, quchoqlash kerak.Beshdan o’ngacha: tushunarsiz og’riq va buzilishlar, shu jumladan qusish, ularning sog’lig’i uchun tashvish kuchayishi, maktabga borishdan bosh tortish va boshqa bolalar bilan chiqishdan voz kechish, yaxshi ko’rinishga g’ayratli istak, tushunarsiz tashvish va qo’rquv, asabiy harakatlar, o’z-o’zini past baholash, uyqu va ovqatlanishning buzilishi, maktabdagi kechikish.Stress sabablari: Odatda maktab, do’stlar va o’quv qobiliyatsizligi yoki raqobat. Bu yoshdagi bolalar kimdir aqlli, kimdir kuchliroq, kimdir esa ulardan ko’ra chiroyliroq ekanligini tushunishni boshlaydilar va bu ular uchun jiddiy psixologik yuk.Maktabdagi bezorilik va haqorat bolalarning stress sabablari ro’yxatida birinchi o’rinda turadi. Biroq, o’g’il va qizlarimiz har doim ham tengdoshlari tomonidan qo’rqitilmasligini bilib hayron qolasiz. Maktab o’quvchilari orasida stressning asosiy “qo’zg’atuvchisi” o’qituvchilardir. Har o’ninchi bola ulardan qo’rqadi va ulardan nafratlanadi.Har qanday yoshdagi bolalikdagi stress oiladagi katta voqea, masalan, ajralish, boshqa farzand tug’ilishi, boshqa yashash joyiga ko’chib o’tish va, albatta, uy hayvonlarining o’limi tufayli yuzaga kelishi mumkin.Yordam: Birinchidan, siz stressning sababi nima ekanligini bilib olishingiz kerak. Buni topishning eng yaxshi usuli – bu piyoda yurish yoki kinoga borayotganda, bola boshqa oila a’zolaridan uzoqroq bo’lganida va, ehtimol, uyda stressni keltirib chiqaradigan holat. Chizilgan rasmlar va o’yinlar, shuningdek, farzandingizning tashvishlari haqida ko’proq bilib olishga yordam beradi.Boladan muayyan vaziyatda o’zini qanday tutishini, shuningdek, shiddatli va doimiy jismoniy mashqlarni, masalan, ertalab yugurishni ko’rsatishi talab etilganda, rolli o’yinlarning har xil turlari yordam beradi. Bundan tashqari, psixologlar bolalarga ajralish, o’lim va kasallik to’g’risida, yoki hech bo’lmaganda uning qo’shimcha travmatizmga olib kelmaydigan qismi haqida haqiqatni aytib berishni maslahat berishadi. Va, albatta, bola ota-onasi uni sevishini, qo’llab-quvvatlashini va u bilan faxrlanishini bilishi kerak.An’anaviy bolalik qo’rquvlari haqida unutmang. Ular, psixologlarning fikriga ko’ra, stressni ham keltirib chiqarishi mumkin. Avvalo, biz bolaning yolg’iz qolishdan instinktiv qo’rquvi haqida gapiramiz. Har doim sizning oilangiz bilan bo’lishni istash tabiat tomonidan har bir bolaning ongida yotadi.