Asab tizimining taraqqiy etishi homila ichi rivojlanishining juda erta - birinchi haftasida yuz beradi.
3-4 haftalarida bosh va orqa miyaning shakllanishi boshlanadi. Ayniqsa nerv hujayralarining bir muncha
tez bo' linishi homilaning 10-haftaligidan to 18-haftaligigacha markaziy nerv tizimining shakllanishining
qaltis davriga to' g‗ri keladi. Homiladorlik va normal tug' ruq vaqtida zararli omillarning yo' qligi
Agar homila rivojlanishiga patologik omillar ta'sir etgan bo' lsa, bu holatda bola normal kechgan
tug‗ruq jarayonini ham qiyin o' tkazadi (antenatal shikastlanish). Bundan tashqari tug‗ruqning qiyin o'
tishi miya to' qimalarining shikastlanishiga ham olib keladi (intranatal shikastlanish).
- onaning turli xil surunkali kasalliklari (anemiya, gipertoniya, surunkali glomerulonefrit, yurak
nuqsonlari, qandli diabet, toksoplazmoz, revmatik isitma va boshqalar); homiladorlik davrida onaning o'
tkir infeksion kasalliklari, shu bilan birga tibbiy dori vositalarini iste'mol qilishi.
-genetik nuqsonlar (aqli zaif ota-onalardan nosog‗lom bolalarning tug' ilish ehtimoli sog‗lom ota-
2
- kasbiy zararliklar (og‗ir jismoniy mehnat, tebranish, silkinish);
- tashqi teratogen omillar (yuqori radiatsiya, kimyoviy moddalar va boshqalar);
- xavfli akusherlik anamnezi (16-18 yoshdan ilgari yoki 30 yoshdan keyin birinchi bolaning
tug‗ilishi, tug‗ruq orasidagi interval 2 yildan kam bo' lishi, homila tushish xavfi, stress holatlar);
-muddatidan o' tgan homiladorlik, ko' p homilalik, yangi tug‗ilgan chaqaloqlarning gipotrofiyasi;
- Rh-omil va AVO tizim bo' yicha kelishmovchilik.
Bolalarda asab tizimining anatomo-fiziologik xususiyatlari.
Tug‗ilish davriga kelib bosh miya o' zining o' lchami bo' yicha eng rivojlangan a'zolardan
hisoblanadi. Ammo uning barcha tuzilishlari va egriliklarining funksional imkoniyatlari past. Bu davrda
tana og‗irligiga nisbatan bosh miya og‗irligi kattaroq. Yangi tug‗ilgan chaqaloq miyasi tana vaznini 1/8-
1/9 qismini, 1 yillikni oxirlarida 2 marta kattalashib, tana massasining 1/11-1/12 qismini, 5 yoshda 1/13-
1/14, 18-20 yoshda 1/40 qismini tashkil etadi.
Chaqaloqlarda miya to' qimasi qon bilan yaxshi ta'minlanadi, ayniqsa kulrang modda, lekin
qonning qaytishi kuchsiz. Shuning uchun unga toksik moddalar tez to' planadi. Nerv hujayralari boshqa
somatik hujayralarga qaraganda 22 marta ko' p kislorod talab qiladi. Shuning uchun ko' p kasalliklarda
nerv hujayralari kislorod yetishmovchiligidan nobud bo' lishi, gipoksik ensefalopatiya sifatida namoyon
bo' ladi.
Miya to' qimalari oqsil moddalariga boy. 1 gr oqsil 17 gr suvni ushlab qoladi, bu esa bosh miyada
shishlarni tez rivojlanishiga zamin tayyorlaydi. Oqsillar miqdori bola o' sib borgan sari 46%dan
27%gacha kamayadi. Bir yarim yilda miya to' qimalarida suvning miqdori ortadi va kattalarniki bilan
tenglashadi.
Yangi tug‗ilgan chaqaloqlar bosh miyasining barcha beshta qismi anatomik tuzilishi jihatdan
kattalarniki bilan bir xil. Yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda bosh miya po' stlog‗i hali yetilmagan bo' ladi. U
oliy nerv faoliyati shakllanishini ta'minlaydi va barcha miya qismlaridan kechroq, 5-6 yoshga kelib
shakllanadi. Nerv tolalarining miyelinizasiyasi nerv hujayralarining tanasidan boshlab, periferik qismi
tomon asta sekin rivojlanadi va 3-5 yoshga kelib tugallanadi.
Nerv tizimining asosiy hujayrasi - neyrotsit. Kattalarda bunday hujayralar 16 mlrd. Biroq, tarqoq
holatdagi diffuz joylashgan yyetuk neyrotsitlar hujayralarning umumiy miqdorini faqat 25%ini tug‗ilish
davrida tashkil qiladi. Agar katta kishilardagi bosh miyasining hujayralar soni 100% deb olinsa, 6 oylikda
66%, 1 yoshda - 90-95% shakllangan bo' ladi. Shu sabab, bolalarning asab tizimidagi kasalliklari 1,5
yoshgacha aniqlanishi zarur, chunki kech qolib davolash yaxshi natija bermaydi.
Yetilgan hujayralarning miqdoriy tarkibidan tashqari, yangi tug‗ilgan bolada gistologik
yetilmaganligi ham ahamiyatga ega. Ular shakli jihatidan ovalsimon, bitta aksonli, yadrosi donador,
dentritlari yo' q bo' ladi.
Orqa miya suyuqligi. Chaqaloqlarda orqa miya suyuqligi kam miqdorda va bosimi past bo' ladi
(normada bosim 100 - 120 ml. suv ustuni). Yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda miqdori 20 - 30 ml, ko' krak
yoshidagi bolalarda 40 - 60 ml, katta bolalarda 150 - 200 ml. Yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda orqa miya
suyuqligi sarg‗ish yoki sarg‗ish yashil rangga bo' yalgan, bu rangli bilirubin borligi xisobiga va fiziologik
ksantoxromiya deyiladi. Chaqaloqlarda gemato-entsefalitik barer sustligi natijasida yuzaga keladi. Orqa
miya suyuqligi tarkibida oqsilning yuqoriligi (Pandi reaktsiyasi musbat) ham gemato-entsefalitik barer
sustligi bilan tushuntiriladi, hujayralar soni ham yuqori va qand bir oz kam bo' ladi.
Asab - ruhiy rivojlanishni baholash
Asab - ruhiy rivojlanishni (ARR) baholash me'zonlariga kiradi:
-
motorika;
-
statika;
-
shartli - reflektor faoliyat (1 signal sistema);
-
nutq (2 signal sistema);
-
oliy nerv faoliyati.
Motorika (harakat) — bu bolaning maqsadga yunaltirilgan, manipulativ faoliyati.
Yangi tug‗ilgan sog‗lom chaqaloq uchun tinch holatda mushaklarning fiziologiik gipertonusi
xarakterli va shu sabab qo' l oyoqlar bukilgan ko' rinishda. Mushaklarning gipertonusi barcha holatlarda
simmetrik tasvirlangan: qorinda, yyelka yotganda, yon va tik ushlab turilganda. qo' llari barcha bo'
g‗imlarda bukilgan, ko' krak qafasiga keltirilgan. Kaftlari yarim musht holatida, bosh barmoq kaftga
qarab bukilgan. Oyoklar xam barcha bo' g‗imlarda bukilgan va son soxasida engil ochilgan, oyoq kafti
orqa tomondan bukilgan (1 rasm). Xattoki uyku vaqtida ham mushaklari bo' shashmaydi. Yangi tug‗ilgan
chaqaloqlarning harakati chegaralangan, xaotik (angl. chaos), tartibsiz (angl. disorderly), atetososimon
titroq (angl. trempling). Bola hayotining birinchi oyidan keyin mushaklarning fiziologik gipertonusi va
