Болалар тарбия жамоаси ва ягона педагогик жараённинг асосий шакли

Mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish ta’lim
Ijtimoiy munosabatlar kulamining kengayishi usib kelayotgan avlodni uta murakkab xususiyatga ega munosabatlar jarayoniga xar tomonlama yetuk etib tayyorlash vazifasini kuymokda. Psixologik, intellektual va fiziologik jixatdan yetuk inson xayotiy qarama-qarshilik, xususan, turli buzg’unchi goyalar ta’siriga tushib kolish, nosoglom turmush kechirish va nokonuniy xatti-xarakatlarni sodir etishdan uzini saklab kola oladi. Shuningdek, shaxsning akliy saloxiyatga egaligi jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlovchi asosiy omildir. Uzbekiston Respublikasida demokratik va xukukiy jamiyat barpo etilayotgan mavjud sharoitda yosh avlodning Mustaqil va erkin fikrlay olishi ruy berayotgan vokea-xodisalarga shaxsiy munosabtini bildirishga imkon beradi. Ijtimoiy borlikda kechayotgan uzgarishlarga nisbatan shaxsiy nuktai nazarning shakllanishi shaxs faolligini kursatuvchi muxim jixatlardan biridir. kolaversa, Mustaqil fikr egasi bulgan shaxs uz imkoniyatlari, kobiliyatini erkin namoyon eta oladi. Muvaffaqiyatli ravishda olib borilayotgan ta’limiy isloxotlarning xam asosiy maqsadi erkin, Mustaqil fikriga ega barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iboratdir. Bu xususida Uzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov kuyidagilarni e’tirof etadi: «Amalga oshirilayotgan isloxotlarning asosiy maqsadi xar bir fukaroning shaxs sifatida shakllanishi uchun, uz kobiliyatini, uz talantini ishga solib xayotini yanada yaxshilashi, ma’nan boyitishi uchun barcha imkoniyatni yaratib berishdan iboratdir»
Komil insonni shakllantirish masalasi barcha davrda xam muxim ijtimoiy vazifa sifatida kun tartibiga qo’yilgan. Xususan, zardushtiylik dinida komillikning asosi ezgu fikr, ezgu suz va ezgu amal (xarakat)dan iborat ekanligi ta’kidlansa, islom ta’limoti goyalariga kura yetuklikning bosh mezoni – ilmlilik, bilimli bulishdir.
Shark mutafakkirlarining asarlarida xam komil inson kiyofasining yoritilishiga aloxida axamiyat berilgan. Xususan, Abu Nasr Forobiy komil insonni shakllantirish va fozil jamoa (yetuk jamiyat)ni shakllantirish tarbiyaning bir butun, yaxlit ikki yunalishi ekanligiga urgu beradi. Allomaning fikricha, fozil jamiyat komil inson sa’yi-xarakati bilan barpo etilishi mumkin. Shu bois mamlakatni boshqaruvchi shaxs uzida eng oliy insoniy fazilatlarni mujassam eta olishi zarur, deb xisoblaydi. «Aql to’g’risidagi» risolasida Abu Nasr Forobiy raxbar shaxs kiyofasida namoyon bulishi lozim bulgan un ikki fazilatni keltirib utadi. Bizning fikrimizcha, mazkur fazilatlar xar bir zamonaviy shaxsda uz aksini topa olishi kerak, zero, ular inson xayotini mu’tadil kechishi xamda muayyan kasbiy faoliyatlarni tashkil etishda muvaffakiyatlarga erishishni kafolatlaydi.
Abu Rayxon Beruniy xam komillikning asosini ilmli bulishda deb xisoblaydi va barcha illatlarning asosiy sababi ilmsizlikdir, deya urgu beradi. Allomaning fikricha, axloqiylik, to’g’rilik, odillik, tadbirkorlik, uzini vazmin tutish, kamtarlik, insof, extiyotkorlik, shuningdek, aadolatli va vijdonli bulish komil inson kiyofasida aks etishi zarur bulgan eng asosiy sifatlardir.
Abu Ali ibn Sino xam kamolotga erishishning birinchi mezon sifatida bilimli bulishni aloxida kayd etadi. Bilimli insonning adolatli bulishi esa uning yanada yuksalishini ta’minlaydi, deya baxolab alloma, adolatni ruxiy lazzat (ruxiy xotirjamlik)ning muxim ko’rsatkichi ekanligini uktiradi.
Alisher Navoiy asarlarida komil inson muammosi markaziy urinni egallaydi va uz orzusidagi komil inson shaxsini asarlarining kaxramonlari timsolida gavdalantirishga urinadi. Mutafakkir karashlarida komil inson kuyidagi sifatlarga ega bulishi borasidagi goya ilgari suriladi: aklli, axlokli, bilimli, ijodkor, kobiliyatli, dono, kamtar, insonparvar, saxovatli, sabr-kanoatli, adolatli, muruvvatli, soglom, jismonan bakuvvat, mard va jasur1.
Abdulla Avloniy komil insonni tarbiyalash borasidagi karashlari bilan Shark mutafakkirlarining fikrlarini boyitar ekan, komil inson kiyofasida, yana shuningdek, vatanparvarlik, xamda intizomlilik sifatlari xam namoyon bulishi kerak, deb xisoblaydi. Alloma millat takdirining jonkuyari sifatida milliy til taraqqiyoti jamiyat ma’naviy rivojini ta’minlovchi asosiy omil, deya baxolaydi.