Bolalar, qizlar navbat bilan yaxmalak otishar, faqat Umidagina

“Choy ichasizmi?” kabi savollariga to`g`ridan to`g`ri tasdiq javobini bermaymiz. 

“Rahmat!”  deyishning  o`zi  iltifotning  qabulidir.  Umuman,  sharqona  muomala 

madaniyatida  “ha”  va  “yo`q”ning  ifodasida  keskin  chegara  yo`q.  Yaponlar  har 

qadamda  ishlatadigan  “hay”  iborasini  yevropaliklar  “ha”  mazmunida  tarjima 

qilishadi.  Shuningdek,  o`zbek  tilidagi  “xay”,  “xo`p”  iboralari  ham  tasdiq,  rizolik 

mazmunida  qabul  qilinadi.  Aslida,  ushbu  iboralarni  qo`llayotgan  yapon  ham, 

o`zbek  ham  to`g`ridan  to`g`ri  rozilikni  bildirayotgani  yo`q;  u  “Sizni  tingladim  va 

tushundim,  endi  qanday  javob  berishni  va  nima  qilishni  o`ylab  ko`raman” 

demoqchi [16]. 

---

 

35 

Umuman, kommunikativ  maqsad  −  intensiyani  botiniy,  yashirin  holda  yoki 

bavosita  ifoda  etish  barchа  millatlarga  xosdir.  Lekin  bilvosita  nutqiy  aktlarning 

tasnifiy  guruhlari  va  ularni  ifodalovchi  lisoniy  shakllar  qatori  turli  tillarda  bir  xil 

ko`rinishga ega bo`la olmaydi. Masalan, fransuz maqtov, tahsin izhor etishi uchun 

panjasining  uchini  o`pib  qo`ysa  yetarli.  Inglizlar  mazmunni  bilvosita  ifodalashda 

ko`pinchа  so`roq  shakllariga  murojaat  qiladilar.  O`zbeklar  nutqida  iltimosni 

ifodalashda  savol  shakllaridan  kamroq  foydalaniladi.  Turli  millat  vakillarining 

sergaplik  darajasi  ham  bir  xil  emas,  ko`p  gapirishdan  turli  maqsad  ko`zlanishi 

mumkin. Markaziy Osiyo xalqlariga “Ahvolingiz qanday?”, “Uy ichi, bola-chaqa 

tinch-omonmi?”  savollari  bilan  murojaat  qilinganda,  “Xudoga  shukur!”  javobini 

olishning o`zi yetarli. Xuddi shu savolni anglosaksonlarga bersangiz, ularni hayron 

qoldirishingiz  va  umuman  javob  olmasligingiz  mumkin.  Olmonlar  esa  batafsil 

javobga  tayyor  turishadi,  ulardan  hatto,  o`z  tana  a‟zolarining  qay  ahvolda  ekani 

haqida ham ma‟lumot olish mumkin [16].  

Insoniyat  uchun  umumiy  bo`lgan  tushunchalar,  konseptlar  mavjudligini 

bilamiz. Bular qatoriga masalalan, zamon va makondan tashqari, haqiqat, yolg„on, 

sevgi, burch, adolat, hurmat, qasd, g„azab kabilar kiradi. Bunday konseptlar barcha 

xalqlar  uchun  qanchalik  umumiy  bo`lmasin,  ammo  har  bir  xalq  ularning 

mazmunini  o`zicha  tasavvur  etadi  va  talqin  qiladi.  Binobarin,  shved  va  o`zbek 

“sha‟n”  so`zini  bir  xilda  tushunmaydi,  xitoy  va  ingliz  uchun  “burch”  bir  xil 

ma‟no  anglatmaydi.  Umumiy  tushunchalar  talqinidagi  bunday  nomuvofiqliklar 

madaniyatlararo  muloqotda  turli  noqulayliklar  tug„diradi.  Inglizlar  va  nemislar 

tarixan bir urug„dan tarqalishgan. Ularning tillari qon-qarindosh, lekin shu millatlar 

ham umumiy tushunchalarni turlicha idrok etishadi va turli shakllarda ifodalashadi. 

Milliy-madaniy  xususiyatdagi  axborot  lisoniy,  psixologik,  ijtimoiy  axborot 

bilan  hamjihatlikda  kommunikativ-pragmatik  maydonni  tashkil  qiladi  va  nutqiy 

muloqot  faoliyati  shu  maydon  doirasida  kechadi.  Bu  turdagi  axborot  jamlanmasi 

kommunikantlarning  muloqot  qoidalarini  bilish  darajasini  belgilaydi.  Xuddi  shu 

axborotlar  u  yoki  bu  turdagi  lisoniy  tuzilmalarning  biror  bir  aniq  muloqot 

kontekstiga, muhitiga mos kelishi yoki kelmasligini aniqlash uchun xizmat qiladi. 

---

 

36 

Demak,  pragmalingvistika,  dastavval  pragmatik  mazmunning  madaniyatlararo, 

tillararo  qanchalik  darajada  mos  kelishi  va  ushbu  mazmunni  tarkib  toptiruvchi 

omillarning  kommunikativ-pragmatik  maydondagi  harakat  miqyosi  haqidagi 

ma‟lumotlarni  yig`ish  bilan  shug`ullanishi  lozim.  Bunday  yo`nalishdagi  tahlil 

tillararo pragmalingvistik tadqiqotlarning vazifasidir.