Bolalar psixologiyasi muammolarining o’rganilishi. Chaqaloklik davrining psixologik xususiyatlari va uning psixodiagnostikasi

MAVZU: MULOQOT - AXBOROT AYIRBOSHLASH, O'ZARO TA’SIR) VA KISHILARNING BIR-BIRINI TUSHUNISHI VOSITASI

• MAVZU: MULOQOT - AXBOROT AYIRBOSHLASH, O'ZARO TA’SIR) VA KISHILARNING BIR-BIRINI TUSHUNISHI VOSITASI

REJA

• 3.1. Muloqot va til. Og'zaki kommunikatsiya (nutq)
• 3.2. Nutq mexanizmlari va nutqsiz kommunikatsiya
• 3.3. Sotsial nazorat va ijtimoiy qoidalar

Muloqot va til. Og'zaki kommunikatsiya (nutq)

• Insonning uni o‘rab turgan olamga o‘zaro ta’siri obyektiv munosabatlar tizimida namoyon boMadi. Obyektiv munosabat va aloqalar so‘zsiz har qanday real guruhlarda paydo bo‘ladi. Guruh a’zolarining bu obyektiv o‘zaro munosabatlari subyektiv shaxslararo munosabatlarda aks etadi. Har qanday ishlab chiqarish odamlarning o‘zaro birlashishini talab qiladi. Hech bir kishilik jamiyatida odamlar bilan munosabat o‘matilmasa, ular bir-birini to‘gcri tushunmaydi, toclaqonli birgalikdagi faoliyatni tashkil eta olmaydi. Masalan, o‘qituvchi o‘quvchilarga biror narsani o‘rgatish uchun ular bilan munosabatga kirishish! kerak.

Muloqotning mazmuni — axborot almashish, o'qituvchi tomonidan turli kommunikativ vositalar yordamida o'quvchilar bilan o'zaro tushunish va o'zaro munosabatlami tashkil etishdir. Pedagoglaming tarbiyaviy va didaktik vazifalarini o'qituvchi hamda o'quvchilar jamoasi o'rtasida munosabatlami ta’minlamay turib amalga oshirib bo'lmaydi. Birgalikdagi faoliyat davomida odamlar turli fikrlar, o'y-xayollar, his-kechinmalar bilan o'rtoqlashadilar. Bunda o'y-fikrlar, his- kechinmalarni axborot sifatida, kommunikatsiyani esa axborot almashinuvi siftida talqin etish mumkin. Ammo insonlararo kommunikatsiya shunchaki axborot almashinuvidan iborat emas. Chunki muloqot jarayonida axborot nafaqat uzatiladi, balki shakllantiriladi, aniqlashtiriladi, rivojlantiriladi. Demak, inson muloqotini shunchaki axborot almashinuvidan iborat jarayon, deb hisoblash mumkin emas.

• Muloqotning mazmuni — axborot almashish, o'qituvchi tomonidan turli kommunikativ vositalar yordamida o'quvchilar bilan o'zaro tushunish va o'zaro munosabatlami tashkil etishdir. Pedagoglaming tarbiyaviy va didaktik vazifalarini o'qituvchi hamda o'quvchilar jamoasi o'rtasida munosabatlami ta’minlamay turib amalga oshirib bo'lmaydi. Birgalikdagi faoliyat davomida odamlar turli fikrlar, o'y-xayollar, his-kechinmalar bilan o'rtoqlashadilar. Bunda o'y-fikrlar, his- kechinmalarni axborot sifatida, kommunikatsiyani esa axborot almashinuvi siftida talqin etish mumkin. Ammo insonlararo kommunikatsiya shunchaki axborot almashinuvidan iborat emas. Chunki muloqot jarayonida axborot nafaqat uzatiladi, balki shakllantiriladi, aniqlashtiriladi, rivojlantiriladi. Demak, inson muloqotini shunchaki axborot almashinuvidan iborat jarayon, deb hisoblash mumkin emas.

3.2. Nutq mexanizmlari va nutqsiz kommunikatsiya

• 3.2. Nutq mexanizmlari va nutqsiz kommunikatsiya
• Nutq o'zining fiziologik negiziga ko'ra, eshitish va harakat analizatorlari faoliyatini bajaradi. Miya qobig'ida tashqi olam tomonidan bo'ladigan turli xil qo'zg'atuvchilar bilan so'zlaming talaffuz qilinishini boshqarib turadigan tovush paychalari, xiqildoq, til va boshqa a’zolar harakati o'rtasidagi muvaqqat bog'lanishlar o'matiladi. Nutq ikkinchi signallar tizimi negizida amal qiladi. So'z, I. P. Pavlov fikricha, «signallar signali»dir. Nutqni dasturlashtirish — nutqiy ifodaning, ya’ni kishi bildimioqchi bo'lgan fikming ma’naviy o‘zagini tuzish — birinchi bosqich hisoblanadi. Ikkinchi bosqich — jumlaning sintaktik tarkibini tuzishdan iborat. Nihoyat, jumla ovoz chiqarib aytiladi, ya’ni nutq real tarzda ro'yobga chiqadi. Shunday qilib, «gapirish» jarayoni boshlanadi. Bu jarayon davomida kommunikator uzatilishi lozim bo'lgan axborotni osonlashtiradi.

3.3. Sotsial nazorat va ijtimoiy qoidalar

• 3.3. Sotsial nazorat va ijtimoiy qoidalar
•  
• Muloqot maqsadlari kishilaming birgalikdagi faoliyat ehtiyojlarini aks ettiradi. Bu hoi quruq safsatabozlikning, ya’ni fatik muloqotning, kommunikatsiya vositalarining birgina muloqot jarayonining o'zini hosil qilishdan iborat yagona maqsad yo‘lida tuturuqsizlik bilan foydala- nilishini istisno etmaydi. Kishilar muloqotga kirishar ekan, savol berish, buyruq, iltimos qilish, biror narsani tushuntirish bilan birga o'z oldiga boshqalarga ta’sir etish, shu narsani ularga tushuntirish maqsadini qo'yadi. Muloqotning maqsadi kishilaming birgalikdagi faoliyatga ehtiyojini aks ettiradi. Bunda muloqot shaxslararo o'zaro ta’sir sifatida namoyon bo'ladi, ya’ni kishilaming birgalikdagi faoliyati jarayonida paydo boiuvchi aloqa va o'zaro ta’sirlar yig'indisidir. Birgalikdagi faoliyat va muloqot ijtimoiy nazorat sharoitida ro‘y beradi. Jamiyat ijtimoiy me’yorlar sifatida maxsus xulq-atvor namunalari tuzilishini ishlab chiqqan. Ijtimoiy norma (me’yor)lar ko'lami nihoyatda keng — mehnat intizomi, harbiy burch, vatanparvarlik, xushmuomalalik qoidalari ana shular jumlasidandir.