GEMO RRAGIK TOShMAL AR
meningo qoqsemi yada och
qizg‗ish yoki qoramtir olcha rangida har xil hajmda (1-2 mm dan 5-6 sm
gacha) yuldo‗zchasimon ko‗rimishda bo‗ladi. Ba‘zan terida ichida suyuklik
tuggan
pufakchalar
nekrozga
uchragan
so\alar
kuzatilmshi
mumkin.
Noimfeksion kasalliklardan gemorragik toshmalar Verlgof, Shenleyn-Genox
kasalliklarida, singada, leykozda, aplastik kamqonlikda kuzatiladi.
Bolalarda tana haroratini boshqarish.
Bolalarda tana harorati o‗zgarib turishi munosabati bilan shu holat
to‗g‗risida mufassal to‗xtashga ruxsat berasiz.
Tashqi muhit haroratining o‗zgarishiga karamay, odam tanasining harorati
bir me‘yorda turadi. Tana haroratining bir me‘yorda turishiga izotermiya deyiladi.
Ontogenez protsessida izotermiya sekin asta rivojlanib boradi. Chaqaloq bolalarda
tana haroratini bir me‘yorda tutish yaxshi rivojlanmagan. Natijada tana harorati
pasayishi gipotermiya yoki ko‗tarilishi gipertermiya kuzatiladi. Bolalarning uzoq
davomli yig‗lashi yoki harakati tana haroratini ko‗tarilishiga sabab bo‗lishi
mumkin.Chala tug‗ilgan bola organizmining bir me‘yorda bo‗lishi yana ham kam
rivojlangan bo‗lib, atrof muhitning salgina o‗zgarishi tana haroratiga ta‘sir etadi.
To‗qima va ichki organlarning harorati bo‗tun bir organizm singari, issiqlikning
ko‗pligiga va issiqlik yo‗qotishga bog‗liq. Issiqlik hosil bo‗lishi, ketma-ket
bo‗ladigan ekzotermik reaksiyalardan kelib chiqadi. Bu reaksiyalar barcha to‗qima
va organlarda ro‗y beradi, lekin hammasida har xil kechadi. Aktiv harakat
kilayotgan organlarda, bu mushak to‗qimasi, jigar, buyrak ko‗p mikdorda issiqlik
hosil bo‗ladi, suyak to‗qimasida, tog‗ay to‗qimasida, birlashtiruvchi to‗qimalarda
esa kam issiqlik paydo bo‗ladi.
Issiqlik yo‗qotish organ va to‗qimalarda issiqlik yo‗qotish, ularni qanday
joylashganligiga bog‗liq. Yuzaki joylashgan organlar, teri, skelet mo‗sh aqlari ko‗p
issiqlik beradilar, hamda ichki organlarga qaraganda tez sovuk kotadilar. Shundan
ma‘lumki, har xil organlar harorati har xil bo‗ladi. Jigar juda ham tananing
ichkarisiga joylashadi, shuning uchun harorati
yuqor
i bo‗lib, doim birday turadi.
Terining harorati esa b o‗nga nisbatan past bo‗ladi, shuning uchun tana haroratini
bir me‘yorda turishi ichki organlar va bosh miyaga bog‗liq.
Odam temperaturasi qo‗ltiq ostiga termometr kuyib ulchanadi. Sog
odamlarda tana harorati 36,5-36,9
0
S. Klinikalarda ko‗krak yoshdagi bolalarda
temperaturani to‗g‗ri ichakda o‗lchanadi. To‗g‗ri ichakda temperatura qo‗ltik
ostiga nisbatan yuqori bo‗ladi. O‗rta hisobda 37,2-37,5
0
S bo‗ladi. Tana harorati bir
sutkada 0,5-0,7
0
gacha o‗zgarib turadi. uyquda va dam olayotganda tana harorati
pasayadi. muskullarning harakatida temperatura ko‗tariladi. Kechki payt soat 4-6
larga temperaturani ko‗tarilishi, pasayishi esa ertalab 3-4 larga to‗g‗ri keladi.
Demak, temperaturaning doimiyligi issiqlik hosil bo‗lishi bilan va issiqlik
103
yo‗qotishi tengligining oqibatidir.
Issiqlikni yo‗qotishga teri osti yog‗ qatlami ham ta‘sir qiladi, chunki yog‗
to‗qimalarining issiqlik yo‗qotishi pastdir. Tana harorati qon tomiridagi qonning
harakatiga ham bog‗liq. Sovukda terining qon tomirlari qisqaradi, qon ko‗p
mikdorda qorin bo‗shlig‗i qon tomirlariga yig‗iladi, shu bilan issiqlik ajralishi
kamayadi. Tashqariga joylashgan qon tomirlaridagi qonning kamayishi, qon
mikdorini ichki organlarda oshib ketishiga sabab bo‗ladi, bu esa issiqlikni ichki
organlarda saqlaydi. Tashqi muhitda temperaturaning ko‗tarilishi teridagi qon
tomirlarining kengayishiga olib keladi, bunda aylanayotgan qon mikdori
ko‗payadi. Shuningdek organlarda ham qon mikdori oshadi, chunki suv
to‗qimalaridan tomirlarga o‗tadi. Teridagi aylanayotgan qon mikdorining oshishi
radiatsiya va qonvensiya yo‗li bilan issiqlik ajralishini ko‗payishiga olib keladi.
Suvning parlanishi xavoning namligiga bog‗liqdir. Havoning yuqori namligida suv
bug‗lanmaydi. Xavoning o‗rtacha temperaturasi 32
0
bo‗lganda, namligi yuqori
bo‗lsa, odam o‗zini yomon xis qiladi. Lekin temperaturasi 50
0
bo‗lsa ham namligi
past bo‗lsa odam axvoli o‗zgarmaydi.
Fizik termoryog‗ulyatsiyaga odamning holati ham ta‘sir ko‗rsatadi. Sovuq
havoda odam qo‗l-oyoqlarini bukib yotadi, bu bilan issiqlik ajratish yuzasi
kamayadi. Shunday qilib tana haroratining bir me‘yorda to‗tib turishi issiqlikni
hosil bo‗lishi (ximiyaviy issiqlik ryog‗ulyatsiyasi) va issiqlik ajralishi (fizikaviy
issiqlik ryog‗ulyatsiyasi) protsesslarining birgalikda harakati orqali amalga oshadi.
Tana haroratini bir me‘yorda turishi markaziy nerv sistemasi ishiga bog‗liq.
Markaziy nerv sistemasining termoretseptorlari gipotalamus, o‗rta miyaning
retikulyar formatsiyasida va orqa miyada joylashgan. Gipotalamusni jarohatlanishi
tana haroratini boshqarish qobiliyatini yo‗qotadi. Ximiyaviy termoryog‗ulyatsiya
gipotalamusning dum qismida boshqariladi, fizikaviy tana haroratini boshqarish
esa gipotalamusning oldingi bo‗lagiga joylashgan.
Gipertermiya asosan gipotalyamus sohasining mikroblar, viruslar, toqsinlar
va hakozolar bilan kitiklanishi natijasida kelib chiqadi. Bunda modda almashinuvi
buziladi, gipoqsiya va gipovolemiya metabolik atsidoz, to‗qimalarning
dyog‗idrotatsiyasi kelib chiqadi. Gipertermiyada issiqlik hosil bo‗lishi ko‗payib,
issiqlik berish kamayadi. Gipertermiya sindromlarning belgilari quyidagilar: bola
bezovtalanadi, bo‗shashadi, teri qon tomirlarining qisqarishi natijasida terining
rangi oqaradi, bezgak tutadi, ter ajralishi to‗xtaydi, kasallarning boshni og‗riydi,
yurakda taxikardiya holati kuzatiladi, xansiraydi, kasallik avj olgan sari bolada
nojo‗ya harakatlar paydo bo‗ladi, bezovta bo‗ladi, talvasaga tushadi, alaxsiraydi va
xushidan ketish hollari kuzatiladi.
Bolalarda ko‗pgina kasalliklar yuqori temperatura bilan kechadi (gripp,
ORVI, pnevmoniya, oshqozon-ichak kasalliklari, qon buyrak kasalliklari, yuqumli
kasalliklar va hakozo.). Brutsellez, leptosperoz, anterovirus, ya‘ni bu kasalliklar
ma‘lum bir a‘zolarning jarohatlanishi bilan kechmaydi, ularda temperatura 38-40
0
S bezgak tutishi, terlash kabi holatlar mos. Bulardan tashqari, temperaturani yuqori
ko‗tarilishi ko‗p holatlarda uchraydi: gipervitaminoz D da, chaqaloqlarda tug‗ilish
davridagi jarohatlarda, nafas olishning funksional buzilishida, chaqaloqlarda
tranzitor lixoradka holatida uchraydi. Kasallarga adrenalinni yuborilganda, u
104
to‗qima va mushaklardan oqsidlanish protsessini kuchaytiradi, natijada issiqlik
hosil bo‗lishini kamaytiradi. Shuning uchun adrenalin tana haroratini ko‗taradi.
Bunga adrenalinli gipertermiya deyiladi. Bolalarda vaksinatsiyaga temperatura
ko‗tarilishi teriga toshma toshishi bilan sodir bo‗lishi qizamiqda, skarlatinada va
haqazolarda kuzatiladi. Suvchechak kasalligida esa tana harorati ko‗pincha
subfebril holda kechadi. qorin tifida tana harorati asta sekin zinapoyasimon
ko‗tarilishi 6-7 kun ichida kuzatiladi va 9-11 kun esa qorin terisida, ko‗krak va
yelkaga pushti rang toshma rozeola paydo bo‗ladi. Maktab yoshidagi bolalarda
ham ba‘zi bir kasalliklar temperatura ko‗tarilishi bilan kechadi. Shu bilan birga
yelkada, tanada oyoqlarda pushti rang xalqasimon toshmalar, ya‘ni eritmalar
toshadi. Qizil volchanka kasalligi avj olgan davrda temperatura baland bo‗ladi, shu
bilan birga burun qanotlarida qizil-ko‗kimtir eritmalar hosil bo‗ladi, u keyin
kattalashib qo‗loq atrofida ham paydo bo‗ladi. Revmatoid artriti ham yuqori
temperatura bilan kechadi va mayda bo‗g‗inlarda qattiq og‗riq paydo bo‗lib, ular
shishadi. Terida esa toshmalar paydo bo‗ladi.Xulosa qilib shuni aytish kerakki,
organizm tashqi muhit ta‘siriga yoki organizmda ro‗y berayotgan kasalliklarga tana
haroratini keskin o‗zgarishi bilan javob beradi. Bu juda ko‗p hollarda tana
haroratini ko‗tarilishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |