Emizikli onalarning bir kunda iste’mol qilishi kerak bo‘lgan ozuqa
maxsulotlari.Tablitsa 8
Maxsulotlar gurux-lari
Bir porsiyasiga to‗g‗ri keladi
Taklif
kilinayotgan
eng
minimal
porsiyalar soni
1
2
3
4
304
Oqsilli maxsulot
Mushaklar, suyaklar,
qon va nerv tolalari
uchun oqsil, temir,
rux. V guruxi vita-
minlar manbai.
O‗simlik oqsili bi-lan
kletchatka tushib, u
obstipatsiyani
ol-dini
oladi
Hayvon oqsili
30 g qaynatib
pishirilgan
hayvon yoki par-
randa go‗shti 30 g
yoki 1/3 stakan
balik1 tuxum 2
sosiska2
bo‗lak
go‗sht qonservasi
O‗simlik oqsili
1/2 stakan pishi-
rilgan nuxat, lo-
viya 30 g 1/4 sta-kan
yeryongoq, kunga
boqar yoki kovoq
urugi (pistasi) 2
osh qoshiq (ZOg)
yer yong‗oq yog‗i
Juda bo‗lmasa
xar kuni bir
porsiya o‗simlik
oqsili
Sut maxsulotlari
Suyaklar, tishlar mus-
taxkamligini, mushak
va nervlar ishini, qon
ivishni
mu‘tad-
dillashtirish
uchun
kerak bo‗lgan oqsil va
kalsiy manbai
240 g sut yoki
yogo‗rta 1,5 sta-
kan sutli osh 45 g
yoki 1/3 stakan
kirilgan
pish-
loq1,5-2 bo‗lak
yumshatilga
n pishloq
4 osh qoshiq (20g)
kuruk pishloq (par-
mezan), 2 st so‗zma
1st sutli krem yoki
puding1,5
st
sutli
yoki
shirobchali
mo‗z-
qaymoq
(morojennoe)
z
Non maxsulotlari,
bo‗tqalar, don maxsu
lotlari nerv tola-lariga
nergiya
va
ularni
mustaxkam-lash uchun
(Ulevod-lar
va
B
gurux
vita-minlarini
son
uchun
temir
manbalar Shu jumla-
dan don maxsulotlari
bilan to‗shadigan klet-
chatka
qabziyatni
oldini oladi.
1 bo‗lak non 1
bo‗lochka
1/2
izyum
bilan
pishiril-gan qo‗lcha
non
1
kichkina
mayiz-li obi non
3/4 stakan kuruk
xlo-pyalar 1/2 st.
bo‗tqa
1/2 st guru ch
1/2 stakan lapsha
yoki spagetti
blinchik yoki vaflya
1 pishirilgan bu-
lochka 8 o‗rtacha
krekerlar
3
st
makkajuxori
pu-
fakchalari
Eng kamida sut-
kada don maxsulot-
laridan pishiril-gan 4
porsiya taom
1
2
3
4
G vitaminiga boy
meva va sabzavotlar
Kasalliklarni oldi- ni
olish, sog‗ayish,
temirni
o‗zlashti-rish
va x.k. uchun lo-zim
bo‗lgan vit S manbai.
Kabziyatni oldini olish
uchun
kletchatka
manbai hamdir
180 ml apelsin
yoki greypfro‗t
sharbati
1 apelsin
1/2 greypfro‗t
2 mandarin
1/2 stakan pishi-
rilgan yoki pish-
magan karam
1/2 st. gul karam
1/2 st. shirin ka-
lampir yoki tomat
pyuoresi
1
305
Vitamin A ga boy
meva va sabzavotlar
3 dona pishgan
abrikos yoki 1/4
stakan bargak 1/4
katalup kovuni
1/4 mango 1 o‗r-
tacha kattalik-dagi
yoki
1/2
st.
kesilgan sabzi
1\2 stakan pishi-
rilgan no‗xat
1/2 stakan pishi-
rilgan kovoq
1/2 pishirilgan
kartoshka
1
Boshqa
meva
va
sabza-
votlar
180 mg meva shar-
bati (ilgari ko‗r-
satilmagan bo‗lsa)
1 dona o‗rtacha
kattalikdagi yoki
1/2 stakan olma,
banan, shaftoli,
noq, pomidor 1/2
stakan olcha yoki
o‗zum 1/2 stakan
ananas yoki tarvo‗z
1/2 stakan kuru k
meva (abrikos-
dan tashqari)
1/2 stakan kesib
maydalangan sab-
zavotlar (lavlagi.
ko‗k nuxat, seldri.
makka, baklajon,
piyoz, kartoshka) 1
stakan salat
3
To‗yinmagan yog‗lar
1/2 dona o‗rtacha
kattalikda 1 choy
qoshiq margarin
(5 g) 1 choy qoshiq
mayonez
1 choy qoshiq o‗sim-
lik moyi, 2 choy
qoshiq uchun ara-
lashma 10 ml
3
Eslatma: Kerak bo‗lsa kundalik porsiyalar sonini orttirish mumkin.
Emizikli onalarning to‗la qonli ovqatlanishini ona va bola uchun ularni
so‗rab istemol qiladigan tarkibida yetarli ozuqa ingredientlarni tutuvchi
mahsulotlaridan tanlab olib tuzish ko‗proq hollarda tavsiya etiladi.
Hamma hollarda quyidagi tartiblarga rioya kilgan ma‘qo‗lroq.
A. Kunda eng kamida 3 marta ovqatlanish
B. Xar doim bolani emizayotganda sut yoki sharbatlarni iste‘mol qilish.
V.Xar bir ovqatlanishda eng kamida 1 porsiya sutli maxsulotlar va quyidagi
maxsulotlardan 2 porsiyadan istemol qilgan ma‘qul:
1. Oqsilli mahsulotlar.
2. Non, bo‗tqa va dukkakli donlardan tayyog‗langan taomlar
3. Meva va sabzavotlar
Ayniqsa onaning ko‗zi yog‗ilgandan so‗ng ishtaxasi past bo‗lsa (ayniqsa
dastlabki 2 xaftada), bunda yuqori energetik kiymatga ega bo‗lgan mahsulotlarni,
ya‘ni sutli koqteyl, pishloq, yong‗oq, kuruk mevalar va pistalarni kiritilgani
306
ma‘qo‗lroq.
Ayrim hollarda emizikli onalar kundalik ratsionni kengaytirish hisobiga
(ayrim hollarda kam xarakat evaziga) ularning massa ko‗rsatkichlari ortib
ketishidan shikoyat qiladi. Bunday hollarda quyidagi tadbirlarni taklif qilish
mumkin.
Oqsil tutuvchi maxsulotlarni qoplash uchun:
• Balik va parranda go‗shti boshqa go‗shtlardan afzal va ularni istemol
kilmasdan avval albatta terisini olib tashlash.
• Barcha kovurilgan ovqatlardan voz kechish (ayniqsa balik, parranda
go‗shti kotletlari va x.k.)
• Faqat yog‗siz go‗shtlarni istemol qilish
• Ozuqa maxsulotlarini faqat qaynatib yoki dimlab pishirish (qovurmaslik).
Tarkibida ko‗p mikdorda yog‗ tutuvchi va qayta ishlov berilgan go‗sht
maxsulotlarni (kolbasa, sosiska, tushenka) istemol qilmaslik.
• Kundalik ratsionidagi yer yong‗oq, yer yongoq yog‗i, yong‗oq va pistalarni
miqdorini cheklash.
Sut maxsulotlaridan:
• Tarkibidan yog‗i olingan yoki yog‗i kam sut istemol qilish
• Yog‗sizlantirilgan sutdan tayyorlangan pishloq
• Kundalik ratsionda shirin sut maxsulotlari - mevali yogurta, shoqolad, sut,
muzqaymoq, kabilarni kamaytirish.
Non, krupa, va don maxsulotlaridan :
• Faqat dondan tayyog‗langan non va krupalar shirin non maxsulotlarini
kamaytirish
• Yog‗ qo‗shilgan maxsulotlarni kamaytirish (krekerlar, shirinliklar,
shakolad va x.k.).
Meva va sabzavotlar:
• Sharbatidan ko‗ra mevasini istemol qilish ma‘qo‗lroq.
• Qand qo‗shilgan meva sharbatlarini kamaytirish.
• Yog‗ yoki margarin qo‗shilgan meva va sabzavotlarni kamaytirish.
• Kovurilgan sabzavotlarnya isgemol qilmaslik (masalan kartoshka). Yog‗
va shirinliklar:
• Sarik yog‗ va margarinni istemol qilishni kamaytirish
• Kovurilgan gazzaklarni kamaytirish.
• Shirinliklarni cheklash
• Tarkibida qand tutuvchi gazlangan suv va ichimliklarni kamaytirish. Shuni
esda tutish kerakki, laktatsiya jarayoniga onaning nafaqat sifatsiz ovqatlanishi,
balki kundalik ratsionining energetik qiymati o‗rtacha bo‗lishi ham salbiy ta‘sir
ko‗rsatadi. Shuning uchun kundalik ratsionini o‗rta energetik qiymati qo‗shimcha
700-1000 kkal/sutkaga orttirilishi lozim. Xal-yu WELLSTART tashqiloti bo‗yicha
bu kiymat 500 kkal sutkani tashqil qiladi. emizikli ona o‗rtacha antrspometrik
ko‗rsatkichlarni quyida keltirilgan 9 -tablitsa ko‗rsatkichlari yog‗damida baholab
berish mumkin.
Tablitsa 9
Bo‗y uzunligi
Og‗irligi o‗rtacha ko‗rsatkichdan
307
past (kg)
kisman baland (kg) ortiq (kg)
1
2
3
4
145
<42
58-64
>65
147,5
<43
59-66
>67
150
<45
61-67
>68
152,5
<46
63-69
> 70
155
<47
65-72
>73
157,5
<49
67-74
>75
160
<50
68-76
>77
162,5
<52
71-79
>80
165
<53
73-81
>82
167,5
<55
75-84
>85
170
<56
77-86
>87
172,5
<58
80-89
>90
175
<60
82-91
>92
Shu bo‗yi uzunligi uchun
lozim bo‗lgan massaning
%
Ifodasi o‗rtacha ko‗rsat.
< 90%
121-135%
>135
Tabiiyki tug‗ilgandan so‗ng onaning tana og‗irligi kamayadi. Agar onaning
tana og‗irligi homila tug‗ilgandan keyingi dastlabki xafta ichida 8 kg dan
ko‗proqka yoki birinchi oyda 9 kg dan ko‗proqka, hamda bir oydan keyingi
oylarda 2 kg oydan ko‗proqka kamayib borsa, bunday hollar patologik hisoblanish
lozim.
Shuning uchun ham homila tug‗ilgandan keyingi xaftalarda ona tana
og‗irligi o‗rtacha xar xaftada agar 0,5-1 kg ga pasaysa, bu hol meyog‗ hisoblanadi
va ona homiladorlikkacha bo‗lgan dastlabki massasiga bir necha oydan so‗ng
qaytadi. Lekin bu davrda tana og‗irligini ilgarigi ko‗rsatkichiga tez qaytarish uchun
maxsus parxez taomlar istemol qilish tavsiya etilmaydi, chunki bu nafaqat ko‗krak
suti tarkibi miqdoriga, ayni paytda emizikli ona sog‗ligiga ham salbiy ta‘sir
ko‗rsatadi.
Ovqatlanishdan tashqari onaning sutkadagi kun tartibi ham laktatsiya
effektivligiga o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi. Shuning uchun ona vaqtida dam olishi,
uxlashi, unda toza xavoda bo‗lishi, shu jumladan yengil jismoniy mexnat bilan
shug‗ullanishi tavsiya etiladi. Laktatsiyaning davomiyligiga ko‗p xollarda ona
ruxiy-asab sistemasi holati, emizikli ona yashayotgan atrof muxitdagi. ayniqsa
oiladagi salbiy faktorlar ta‘siri katta. Shuning uchun ham emizikli ona va bola
atrofida ijobiy ruxiy ekologik muxit yaratish lozim.
Ma‘lumki, sut bezi hujayralari moddalarni tanlab o‗tkazuvchi bar‘er
xususiyatiga ega. Ayrim moddalar esa yuqorida aytilganidek, transsellyulyar yoki
paratsellyulyar yo‗l bilan yoki to‗g‗ridan-to‗g‗ri sut yo‗llariga tushishi mumkin. Bu
hol ayniqsa onaning ko‗lansa xid beruvchi maxsulotlarni (piyoz, sarimsoq va x.k.)
istemol qilish natijasida ko‗krak sutidan ko‗lansa xid chiqishi kabi, hamda ayrim
308
dori moddalarini qonsentratsiyasini qondagiga nisbatan bir necha barobar yuqori
bo‗lishi bilan kuzatiladi. Natijada, bu oxirgi zikr etilgan sharoit bolaning sog‗ligiga
zarar yetkazishi mumkin.
Bu hollarni ona quyidagi dorilarni istemol kilganda kuzatish mumkin. Bu
dori moddalarni sanab o‗tmasdan avval, umuman dori moddalarning ta‘siriga
qarab ularni 4 guruxga shartli bo‗lish mumkin, ya‘ni:
1. Emizikli onalarga qatiyan man qilingan yoki bu dorilarni ona iste‘mol
kilganda ko‗krakdan boqmaslik.
2. Potensial xavfli - bu dori-darmonlar nihoyatda ehtiyotkorlik bilan tayin
kilinishi kerak.
3. Davolovchi dozalari bo‗yicha qo‗llanilgandagiga nisbatan xavfsiz.
4. Davolovchi dozalari xavfsiz, oxirgi ikki holda ham barcha extiyot
choralariga rioya qilish, boladagi o‗zgarishlarni nazardan kochirmaslik kerak,
ayniqsa bolada allergologik anamnez, asoratli bo‗lsa va x.k.
Birinchi guruxga quyidagilar kiradi:
Amantadin-X xavfli o‗smalarga qarshi ishlatiladigan dorilar, amiadoron,
urom, koqain, xloramfenikop-XX, dipiron, oltin (tilla) tutuvchi dorilar, yod
maxalliy ishlatilganda ham, yod tutuvchi qontrast moddalar ular ishlatilgan davrda
ko‗krakdan boqmasdan turish, indaidion, antikoagulyantlar (masalan, ferindion),
metronidazol-XX, radioaktiv moddalar (ishlatilsa ko‗krakdai boqmaslik), katta
dozadagi salitsilatlar
2. Ikkinchi guruxga kiruvchi moddalar.
Salbutamol, katta dozadagi spirtli ichimliklar, atenolol, antigistaminlar va
shishlarga qarshi ishlatiladigan dorilar-X, ko‗pchilik benzodiazeninlar, lortalidon-
X, simetidin, xliidamitsin, klonidin-X, esterogen tutuvchi homilani oldini oluvchi
dorilar-X doqsepin, ergotamin, etosuksemid, flyuoqsetin, litin. metimazol, nadol,
narkotiklar, nikotin chekish-X, nitrofurontogen, fenobarbital, xinolon qatoriga
kiruvchi bakteriotsid moddalari (masalan: siprofloxsain), rezerpin, sulfanilamidlar
(ayniqsa ta‘siri uzoq etuvchi), tiazid diuretikar-X.
3.Uchinchi guruxga esa aminoglikozid qatoriga kiruvchi antibiotiklar.
aniatsid moddalar, antiholinergik dorilar, shaytonlashda ishlatiladigan moddalar
etosuksimid va fenobarbitaldan tashqari), antigistaminlar: azotioprin, barbituratlar,
butirofenonlar (masalan: galoperidol), og‗iz orqali yuboriladigan shishga qarshi
dorilar-X, ergonovin-X. metaklopromid (10-14kun), yallig‗lanishga qarshi
ishlatiladigan steroid bo‗lmagan dorilar, proniltiouratsil, fenotnazin-ar, xinidin,
salitsilatlarni vaqti-vaqti bilan qabul qilish, spironolakton, ulfizoqsazol,
tetratsiklinlar, tiazidli diuretiklar, tritsiklik antidepresantlar (doqsepindan tashqari),
verapamil
4. Nixoyat to‗rtinchi guruxga adetominofen, antiatsid moddalar. kofein
sefalosporinlar, progestin tutuvchi qontratseptiv moddalar, digoqsin, eritromitsin,
geparin, insulin, labetalol. ichni yumshatuvchi (ksillium, doqo‗zat), lidoqain,
magniy sulfat, metildofa, metilergonovin (qisqa kurslari), metoprolol, penilllinpar,
propranolop, teofillin. tireoid gormonlarni o‗rnini bosuvchi dorilar, vaksinalar,
vankomitsin va varferin kiradi.
Eslatma:
309
S-belgisi ostida keltirilgan dorilar laktatsiyani susaytirishi ham mumkin.
XX-belgisi ostidagi dorilar agar bola sog‗ilgan sut bilan so‗rg‗ich yordamida
boqilsa nihoyatda xavfli, extiyot choralarini saqlab ko‗krakdan boqish mumkin.
Farmatsevtika doqtori F.O. Anderson bo‗yicha keltirildi. San-Diyog‗o
Universiteta meditsina tadkikotlari markazi, 1992 y
Shunday qilib, sutkadagi ko‗krak suti miqdori ko‗p hollarda onaning
somatik holati ovqatlanishidan tashqari, uning kun tartibini tuzilishiga, oiladagi
emizikli ona atrofida tashqil kilingan ijtimoiy-ruxiy muxitga, bundan tashqari
boshqa oila a‘zolarining ham bolani ko‗krakdan boqish naqadar muhimligini
bilishi kabi, hamda ularning tibbiy madaniyati (va onaning ham) ta‘siri nihoyatda
katta. Shuning uchun emizikli bolalar va onalarga ham kundalik varaka tutilgani va
varakada bola va onadagi barcha o‗zgarishlar doimo birgalikda kiritilib borishi
kerak. Bu varakalar o‗rnida WELLSTART INTERNATIONAL taklif kilgan
kundaliklarni keltiramiz (ayrim bizning qo‗shimchalar bilan).
60>58>56>55>53>52>50>49>47>46>45>43>42> Do'stlaringiz bilan baham: |