Bolalar ichkilikbozligi ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida

2. Психологик омиллар. Буларга болада психопаталогия ёки характерининг актсеткатсиясининг борлиги киради. Бу меъёрдан четга чиқишлар асаб касалликлари, психопатия, невростения ва болада ғайриадеквант реактсияларни пайдо қилувчи бошқа омилларда намоён бўлади.
Бола ривожланишининг ҳар бир даврида шахсият ва характернинг баъзи руҳий ҳислатлари шаклланади. Ўсмирда руҳият ривожланишининг икки босқичи кузатилади: ёки у яшайдиган ижтимоий муҳитдан безиб қолади, ёки кўникиб кетади. Агар оилада бола ота-онаси томонидан етарли меҳр ҳис қилмаса унда бу ҳолатда унинг ҳимоя воситаси вазифасини бегоналашув бажаради. Бу бегоналашув асабий реактсиялар, атрофдагилар билна муносабатларнинг бузилиши, эмоционал совуқлик, психик ривожланишнинг тўхтаб қолиши, турли руҳий паталогияларда намоён бўлади.
3. Ижтимоий-педагогик омиллар мактаб, оила ва ижтимоий тарбия нуқсонларида намоён бўлиб, унинг асосида ёшлик чоғида салбий тажриба тўпланишлиги билан боланинг эрта ижтимоийлашувидаги оғишларга олиб келувчи ёш, жинсий ва индивидуал хусусиятлар ётади. Бунақа болалар авваламбор мактабда ёмон тайёрланишган бўлишади, уй вазифаларига масъулиятсизлик билан қарашади, мактаб баҳоларига бефарқликларини билдиришади. Бу эса уларнинг ўқув дезадаптациясидан далолат беради.
Боланинг психоижтимоий ривожидаги меъёрдан чиқишнинг яна бир муҳим омили нохуш оила ҳисобланади. Вояга етмаган болаларда асотсиал хулқ-атворни шаклланишига олиб келадиган оилавий муносабатлар турларини ажратиб кўрсатиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Улар:
ўзида бир томондан бола хоҳишларига эрк бериш, бошқа томондан эса болани низоли вазиятларга ундашни ёки оилада икки ахлоқ-оила учун юриш-туриш қоидалари, жамият учун умуман бошқа қоидаларни мужассам этган тариявий муносабатлар тури;
тўлиқсиз оилада, болалар ва ота-оналарнинг узоқ муддат айри яшашлари шароитида тарбиявий таъсирларнинг беқарор тури;
спиртли ичимликлар, гиёҳванд моддалар истеъмоли, ғайриахлоқий ҳаёт тарзи, ота-оналарнинг жиноий хулқ-атвори билан боғлиқ а ижтимоий муносабатлар тури.
Шафқатсиз муомала (ҳақорат) деб болага ғамхўрлик қилувчи ёки унга васийлик қилувчилар томонидан унга зарар келтирувчи ҳаракатларга айтилади.
4. Ижтимоий-иқтисодий омиллар ижтимоий тенгсизлик, жамиятнинг бойлар ва камбағалларга синфлашиши, аҳоли кўп қисмининг камбағаллашиб кетиши, ишсизлик, инфлятсия, даромад олиш усулларининг чеклаб қўйилишидан иборат.
5. Ахлоқий омиллар бир томондан замонавий жамиятнинг паст ахлоқий даражасида, қадриятларнинг йўқолиб кетишида намоён бўлса, бошқа томондан эса жамиятнинг девиант хулқ-атворнинг намоён бўлишига бефарқ қарашида ўз аксини топади.