Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

31-rasm. O’rab oluvchi temiratki 

---

197 
Gerpesli infeksiyaning ko’zda uchrashi xavflidir. Ko’zda joylashganda virus 
uch shoxli nervning nazostiliar shoxchasi bo’ylab tarq’alishi va ko’z shox 
pardasini zararlashi mumkin. O’rab oluvchi temiratkining asoratlariga yana 
yuzning bir tomonlama falajligi va eshituv organlarining zararlanishi kiradi. 
Kuchsiz bemorlarda va kasallikning og’ir shakllarida meningit va ensefalit kabi 
asoratlar berishi ham mumkin. 
Q’izamiq’
 
(lot. Morbilli) – yuq’ori darajadagi moyillikka (kontagiozlik 100% 
gacha) ega bo’lgan o’tkir virusli kasallik bo’lib, yuq’ori harorat (40,5°C gacha), 
og’iz bo’shlig’i va yuq’ori nafas yo’llari shilliq’ pardasining yallig’lanishi, 
kon’yuktivit va terida dog’li-papulez toshmalar, umumiy intoksikasiya bilan 
xarakterlanadi. Virus tashq’i muhitda chidamsiz, odam organizmidan tashq’arida 
turli xil kimyoviy va fizik omillar (nurlanish, q’aynatish, dezinfeksiyalovchi 
eritmalar bilan ishlov berish) natijasida tezda nobud bo’ladi (32-rasm). 
Infeksiya havo-tomchi yo’li bilan yuq’adi. Bemor yo’talgan va aksirgan 
vaq’tida virus so’lak bilan tashq’i muhitga ko’p miq’dorda ajraladi. 
Infeksiya manbai – kasal odam. Bemor atrofdagilar uchun kasallikning
yashirin davrining oxirgi 2 kuni va toshma toshishining 4-kunigacha yuq’umli 
hisoblanadi. 5-kundan so’ng kasallik yuq’maydi. 
32-rasm. Q’izamiq’ virusining tuzilishi. 

---

198 
Q’izamiq’ bilan asosan 2-5 yoshli bolalar va bolaligida ushbu kasallik bilan 
kasallanmagan 
kattalar 
kasallanadi. 
Chaq’aloq’larda 
onasidan 
o’tgan
immunoglobulinlar bo’ladi (agar onasi avval shu kasallik bilan kasallangan bo’lsa). 
Ushbu immunitet chaq’aloq’lar hayotining dastlabki 3- oyigacha saq’lanadi. Kasal 
onadan homilaga virus transplasentar yo’l biln o’tgan hollarda chaq’aloq’lar 
tug’ma q’izamiq’ bilan tug’ilishi mumkin. Kasallikdan so’ng turg’un immunitet 
hosil bo’ladi va q’izamiq’ bilan q’ayta kasallanish kuzatilmaydi. Immun tizim 
patologiyasi bo’lgan odamlarda q’izamiq’ q’aytalagan holatlar ham aniq’langan. 
Q’izamiq’ q’ish-bahor oylarida (dekabr-may) ko’p uchraydi va har 2-4 yilda 
kasallanishning ko’tarilishi kuzatiladi. Odam organizmiga virus yuq’ori nafas 
yo’llari shilliq’ pardasi orq’ali kiradi va keyinchalik q’on orq’ali (birlamchi 
virusemiya) virus retukuloendotelial tizimga (limfa tuguniga) tushadi va barcha 
turdagi oq’ q’on tanachalarini zararlaydi. Yashirin davrning 3-kunidan limfa 
tugunlarida, murtakda va taloq’da stitoplazmatik kiritmalar tutgan Warthin-
Finkeldey yirik, ko’p yadroli hujayralarini aniq’lash mumkin. Virus limfa 
tugunlarida ko’paygach yana q’onga tushadi va takror (ikkilamchi) virusemiya 
rivojlanadi. Bu vaq’tda kasallikning klinik belgilari yuzaga chiq’a boshlaydi. 
Q’izamiq’ virusi immun tizim faoliyatini pasaytiradi (bevosita T-limfositlarni 
zararlash orq’ali bo’lishi mumkin) va immunitet susayishi natijasida a’zolarda, 
asosan, nafas olish a’zolarida og’ir ikkilamchi, bakterial asoratlar rivojlanadi. 
Virus A vitamini gipovitaminozini ham chaq’irishi mumkin.