|
Bolalarga mo‘ljallangan dori turlarini ta’rifi, tasnifi, ularga qo‘yilgan talablar
Bolalar organizmining o‘ziga xosligi va uni dorilarning farmakokinetikasiga ta’siri.
Qator tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki- bolalar organizmi anatomo-fiziologik, psixosomatik tarafdanfarqlanadi.
Pediatriya amaliyotida bolalarning yoshi quyidagi davrlarga bo‘linadi:
1. YAngi tug‘ilgan davri 3 oygacha
2. Emizikli davri 3 oydan 1 yilgacha
3. Maktabdan oldingi davri 1 yoshdan 4 yoshgacha
4. Maktabgacha bo‘lgan davri 4 yoshdan 7 yoshgacha
5. Boshlang‘ich sinf yoshdagi davri 7 yoshdan 12 yoshgacha
6. YUqori sinf yoshdagi davri 12 yoshdan 16 yoshgacha
Modda almashinuvi, biokimyoviy jarayonlarni sodir bo‘lishi, asab psixo-somatik holati bolaning hayotidagi har bir bosqichida boshqacha bo‘lishi kuza-tiladi. Bu o‘zgarishlar dorilarni so‘rilish, tarqalish, metabolizm va tanadan chiqib ketish jarayonlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatish mumkin.
Dorilarni farmakokinetikasiga bola organizmining qaysi o‘ziga xos taraflari ko‘proq ta’sir kursatishini qo‘rib chiqamiz.
1. Dorilarni so‘rilish bosqichida:
A) o‘zgarishlar oshqozonda xloridvodorod kislotaning konsentratsiyasi nisbatan past bo‘lishi bilan bog‘lik. 1 oygachabo‘lgan bolalarda oshqozon rN muhiti- 5,8 teng, 1 yoshdagi bolalarda –4,5 atrofida bo‘ladi. Katta odamlarda bu ko‘rsatkich 1,5-1,8 atrofida bo‘ladi;
B) oshqozon-ichak fermentlarini to‘la rivojlanmaganligi;
V) tanada qon aylanishning tezligi nisbatan yuqori (12 soniya chaqaloqlarda, 22 soniya katta odamlarda);
G) o‘pkada havo aylanish tezligi nisbatan yuqori (chaqaloqlarda nafas hara-kati daqiqada 40-60 bo‘lsa, katta odamlardaesa bu ko‘rsatkich 15-18 ni tashkil etadi);
YUqorida keltirilgan bola organizmining o‘ziga xos taraflari dorilarni umumiy ta’sirini tez namoyon bo‘lishiga olib kelishi mumkin, ayniqsa ular peroral va ingalyasion yo‘li bilan yuborilsa. Ayrim xolatlarda dorilarni salbiy ta’siri kuchayishi kuzatilish mumkin. Masalan, tetratsiklin pre-paratlari, oshqozonda uzoq vaqt davomida so‘rilganligi (xlorid vodorod kislotasining miqdori kam bo‘lganligi oqibatida) uchun, skelet suyaklarining shikastlanishiga, tishlarning zararlanishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Bu esa preparatni yosh bolalarga ehtiyotlik bilan ishlatishni talab qiladi ( 8 yoshgacha bo‘lgan bolalarga tetratsiklinlarni berish tavsiya qilinmaydi).
2.Bolalar organizmida dorilarning tarqalish jarayonida farqi kuyi-dagilarga bog‘liq:
a) bolalarda gemato-ensefalik to‘siq yaxshi rivojlanmaganligi sababli qondan miyaning suyuqligiga moddalar tez so‘rilib o‘tishiga;
b) qon zardobidagi oqsillar bilan dori moddaning bog‘lanish darajasi pastligi sababli moddaning faol fraksiyalari uzoq vaqt davomida qonda saqlanadi, bu esa, albatta, dori moddaning dozasini kamaytirilishini talab qiladi;
v) bola organizmida suv miqdori nisbatan yuqori bo‘lishi (chaqaloqlarda o‘rtacha tanadagi suv miqdori -74,7% bo‘lsa, katta odamlarda esa bu ko‘rsatkich 61,5 % tashkil etadi). Bu holat suvda eruvchan preparatlarning bola tanasida tarqalishining o‘ziga xos bo‘lishiga sabab bo‘ladi)
3. Dorilarning parchalanish, biotransformatsiya va eliminatsiya jarayonla-rining farqi quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi:
a) ferment, gormonal sistemalarning to‘liq rivojlanmaganligi, ayniqsa jigar hujayralarida fermentlarning faoliyati etarli darajada bo‘la-maganligi uchun metabolizm tezligi susaygan bo‘ladi. Bu esa preparatlarning nojuya reaksiyalarini oshishiga olib kelishi mumkin.
Masalan, levomitsetinning yarim parchalanish vaqti 5 yoshli bolalarda 4 soat bo‘lsa, chaqaloqlarda bu vaqt 26 soatni tashkil etadi. Bu holat preparatning salbiy reaksiyalarini kuchayishiga olib keladi (ko‘z nevriti, yurak-tomirsistemasini kollapsi);
b) gidroksillash va demetillash jarayonlari to‘liq rivojlanmagan;
v) buyrakda qon aylanishi 30-40% kam bo‘lganligi uchun dorilarning buyrak orqali chiqib ketishi ancha farq qiladi (50% gacha bo‘lishi mumkin). Bu do-rilarning tanada uzoq vaqt saqlanishiga olib keladi (kumulyasiya). SHuning uchun qatorpreparatlarning bola tanasiga salbiy reaksiyalari ko‘zatilish mumkin.
Masalan, yosh bolalarda anestezin metgemoglobinemiyaga, butadion gepatit-ga, ampitsillin allergik reaksiyalarga, kortikosteroidlar ( prednizolon, gidrokortizon) oshqozon yazvalariga, gipotiazid koma holatlariga sababchi bo‘lishi mumkin.
Ayrim holatlarda dorilar bola organizmiga paradoksal reaksiya ko‘rsatish mumkin;
4. Bolalarning asab sistemasi ham mustaxkam emasligi, ularda og‘riqga, yoqimsmiz hidga, ta’mga, rangga sezgirligiancha yuqori bo‘lishi kuzatiladi.
Bolalar asab sistemasining o‘ziga xosligi ham ularga dorilar yaratishda hisobga olinish lozim;
5.CHaqaloqlik davrida bolalarni immunitet kuchlarini to‘la rivojlanmaganligi uchun mikroorganizmlarga sezgirliga yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Bu esa yangi tug‘ilgan chaqaloqlarga mo‘ljallangan dori turlari mikroblardan tozalangan bo‘lishini talab etadi;
6. YOsh bolalarda (7-8 yoshdagi) yutish refleksi to‘liq rivojlanmaganligi uchun, qattiq dorilarni ist’emol qilinishi qiyinlashadi;
7. YOsh bolaning terisi nozikligi va shimib olish xususiyati yuqori bo‘lishi bilan farqlanadi. Bu esa ayrim moddalarni teridan tez so‘rilib, ularni rezorbtiv ta’sirini kuchayishiga olib keladi. SHuning uchun bolaning terisiga surtiladigan preparatlar ehtiyotlik bilan qo‘llanilish lozim. Masalan, teriga yodni spirtli eritmalarini 5 yoshgacha, mentol saqlovchi surtmalarni burunga 1 yoshgacha, borat kislotasi preparatlarini esa umuman qo‘llash tavsiya etilmaydi.
YOsh bolalar tanasiga dorilarni salbiy reaksiyalarini darajasi yuqori bo‘lishini hisobga olib, ayrim preparatlarni bolalar amaliyotida qo‘l-lanilishi cheklangan yoki umuman ishlatish tavsiya etilmasligi to‘g‘risida, adabiyotlarda ma’lumotlar keltirilgan .
Demak, yosh bolalarning farmakoterapiyasini samaradorligini ta’minlash uchun dorilarni yaratishda bola organizmining xususiyati va dorini ta’-sirini hisobga olish kerak.
Hozirda, bolalar organizmining fiziologik, psixologik, anatomik xususiyatlarini va dorilarning farmakokinetikasining o‘zgarishini hisobga olgan holda maxsus pediatrik dori turlarini yaratish dolzarb masala hisoblanadi.
Bolalarga dorilarni yaratishda texnologik, biofarmatsevtik masalalar bilan bir qatorda ularning mo‘‘tadil dozasini tanlash masalasi ham echilishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
