Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
434 
ЁШЛАРДА ХУЛҚ ОҒИШИ ВА ТАРБИЯ БУЗИЛИШИ КЕЛИБ 
ЧИҚИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК САБАБЛАРИ 
 
Улжаева Зилола Данияровна 
Кармана тумани 25-мактаб интернат психологи 
 
Ёш авлодга тарбия бериш умумижтимоий мақсадга йўналтирилган фаолият 
бўлиб, тарбиявий таъсир, ижтимоий ҳаётда муносабатга киришиш меъёрларини 
ва шу асосда зарурий шарт-шароит яратишни назарда тутади. Тарбиянинг 
умумижтимоий 
вазифаси 
эса 
ёш 
авлодда 
билим, 
кўникма, 
ижтимоий тажриба ва ахлоқ нормаларини шакллантиришдан иборат.
Маълумки, ёшларда хулқ оғиши ва тарбия бузилиши келиб чиқишининг 
ўзига хос ижтимоий-психологик сабаблари мавжуддир. Оғишган хулқ – бу 
умумқабул қилинган ёки расман ўрнатилган ижтимой меъёрларга мос 
тушмайдиган ахлоқ. Ёки бошқача айтганда, бундай хулқ мавжуд қонунлар, 
қоидалар, анъаналар ва ижтимоий буйруқларга мос тушмайди хулқ-атвор. Бундай 
хулқ-атворга эга болаларга нисбатан мактабларда, таълим муассасаларида баъзан 
“Тарбияси оғир” жумласи ишлатилади. Бундай хулқ-атворга эга болалар 
шаклланишининг 
шарт-шароитларни, 
сабабларини 
педагогик-психологик 
жиҳатдан ўрганиш ва келтириб чиқарувчи шарт-шароитлар ва сабабларнинг 
илмий педагогик-психологик ечимларини топиш ҳамда ўз вақтида бартараф этиш 
ижтимоий ҳаётда ва таълим-тарбия жараёнида ўта муҳимдир. 
Таълим жараёнида тарбияси оғир болаларнинг шаклланишининг асосий 
сабабларидан бири уларда ўқишга нисбатан салбий муносабатнинг пайдо 
бўлишидир. Одатда бундай муносабатнинг пайдо бўлишига бошқа омиллар ҳам 
таъсир кўрсатиши мумкин. Жумладан, ўқув фаолияти усули, назоратсизлик ва 
ўқитувчи-мураббийларнинг ўқувчилар билан индивидуал шуғулланмаслиги, 
ўзлаштириш даражасининг сустлиги, ўқитувчилар томонидан ўқувчига объектив 
баҳо бермаслик, ўқитувчининг боладаги индивидуал-психологик ва интеллектуал 
имкониятига етарлича эътибор бермаслик, ўқитиш савиясининг пастлиги, 
дарсларни қизиқарсиз ўтилиши ва бошқалардир. 
Тарбияси оғир болаларнинг келиб чиқишининг яна бир сабаби – 
уларнинг синф жамоаси ва ўз тенгдошлари билан яхши алоқада бўлмаслигидир. 
Ўқувчи билан жамоа фикрининг мос келмаслиги унинг жамоа ичида ўз ўрнини 
борган сари йўқотиб боришига сабаб бўлади.Унутмаслик керакки, ўсмирнинг ҳар 
бир ҳатти-ҳаракати у билан ҳисоблашиш кераклигидан бошқа нарса эмас. Шунинг 
учун жамоа аъзолари бундай ўсмирнинг қарашларини вақти-вақтида ҳисобга 
олишлари яхши натижа беради. Ўсмирнинг фикр ва қизиқишларини жамоанинг 
қўллаб-қувватламаслиги ёки бепарволиги уни қонунбузарликка ундайди ва хулқ 
оғишининг келиб чиқиши учун имконият яратади. Натижада ўсмир учун келажак 
режаларининг поймол бўлиш хавфи туғилади. Ўқишдан ва жамоадан юз ўгирган 
ўсмир ўз келажагини, орзу-умидларини мактаб ва жамоа фаолиятига боғлашдан 
кўра, янги улфатлари билан алоқа қилишни афзал кўради ва бошқа кишилардан 

---