Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
425 
Ўзбекистондаги умумтаълим тизими билан боғлиқ изланишлар ва тадқиқотлар 
П.И.Иванов, В.Э.Чудновский, М.Г.Давлетшин, М.Воҳидовлар томонидан ишлаб 
чиқилган қатор илмий ва методик тавсиялар мактабда психологик хизмат 
татбиқини яратиш учун маълум даражада асос бўлиб келди. Республикамизда илк 
бор қатор меҳнат ва ишлаб чиқариш жамоаларида инсон ва меҳнат фаолияти, 
шахс ва шахслараро муносабатлар, ишчи ва раҳбар, раҳбар ва жамоа 
психологияси билан боғлиқ илмий-амалий ишлар олиб борилди.
Ғарбда яратилган когнитив назариялар психологик хизмат методологияси 
учун муҳим аҳамиятга эга. Чунончи, Л.Фестингернинг инсоннинг фаолият 
объектига нисбатан хулқ-атвори ёки муносабатини онгли равишда ўзгартиришга 
асосланган когнитив диссонанслар назарияси, Т.Нюхомнинг ўзгаларга ва умумий 
фаолият объектига ижобий муносабатларни таркиб топтиришга асосланган 
ҳамкорлик коммуникатив назарияси, C.Х.Осгуд ва П.Таненбауманинг инсон 
когнитив тузилиши асосидаги объектни баҳолашга қаратилган “конгруэнтлик” 
назарияси, Г.Олпорт, А. Маслоу, К.Роджерс каби ижтимоий психологларнинг 
гуманистик доирадаги қатор тадқиқий изланишлари шулар жумласидандир. Бу 
борада америкалик таниқли психолог Абрахам Харолд Маслоунинг «Инсонга бир 
бутун ёндашув концепцияси» психологик хизмат жараёнида инсонни тушуниш ва 
ижтимоий мотивацион ривожлантириш муаммоси устида тадқиқотлар олиб 
борилиши учун муҳим аҳамият касб этади. Маслоунинг фикрича, инсоннинг 
барча туғма имкониятлари фақатгина ижтимоий шарт-шароитнинг яратилиши 
билан рўёбга чиқиши ва камол топиши мумкин. Албатта, мазкур фикрларнинг 
нечоғлик ҳақиқат эканлигини бугунги кунда ҳар бир инсоннинг ўзига хос ва 
унинг ижтимоий тараққиётини таъминлашга хизмат қилувчи имкониятлари 
кўламини ўрганиш ҳамда тарбиялаш асосий вазифа саналади.