Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
422 
Kamolotning mazkur pallasida jismoniy o`sish va jinsiy yetilish amalga oshadi. [3,124-
b.] 
 
O`smirlik yoshida psixologik jihatdan eng muhim xislat - voyaga yetish yoki
kattalik hissining paydo bo`lishi alohida ahamiyatga ega. Kattalik hissi ijtimoiy- 
axloqiy sohada, aqliy faoliyatda, qiziqishda, munosabatda, ko`ngil ochish jarayonida, 
xulq-atvorning tashqi shakllarida o`z ifodasini topadi. O`smir o`z kuchi va quvvati, 
chidamliligini ortayotganini, bilim saviyasi kengayayotganini anglay boshlaydi. 
Bularning barchasi unda kattalik hissini rivojlantiradi. Unda g`ashga tegadigan 
rahbarlikdan, o`rinsiz homiylikdan, ortiqcha nazoratdan, zeriktiradigan g`amxo`rlikdan 
xoli bo`lish istagi vujudga keladi. [3, 131-b.] 
O`zini xuddi katta his qila boshlagan o`smir boshqalardan ham xuddi shunday 
munosabat kutadi. Aslida esa o`smir bola emas ammo u katta inson ham emas. O`smir 
o`zining hatti-harakatlarida o`zini imkoniyatlarini ko`rsatish, atrofdagilarga kuchini 
ko`rsatib qo`yish, hayotda birovga tobe bo`lmay erkin yashay olishini isbotlash 
kabilarni ko`rishimiz mumkin. Ammo ichki imkoniyatlarning yetarli emasligi, hayotiy 
tajribalarning ozligi o`smirlarga pand beradi va mana shu paytda o`smir psixikasida 
zo`riqish yuzaga keladi va yoshga oid inqiroz boshlanadi. Avvallari soddagina, yuvosh 
ota-onasi yoki o`qituvchisi nima desa bajaradigan beozor bola butunlay boshqa 
tomonga o`zgaradi. Gormonal o`zgarishlar natijasida bolada ovoz o`zgarishi, yuzda 
husnbuzarlar chiqishi kuzatiladi va bu holat ko`pchilik o`smirlarda o`z tashqi 
ko`rinishidan qoniqmaslik hissini uyg`otadi. Shu kabi omillar natijasida o`smirlarda 
jizzakilik, asabiylik, tajanglik, depressiya va agressivlik kabi salbiy jihatlar yuzaga 
keladi. 
Yuqoridagi fikrlardan shuni anglash mumkinki o`smirlik davridagi organizmdagi 
gormonal o`zgarishlar va buning natijasida yuzaga keladigan muammolar, o`smirlik 
davri inqirozni keltirib chiqarish uchun yetarli hisoblanadi, buning ustiga tashqi muhit 
ya`ni o`smir yashayotgan ijtimoiy muhitning yuqorida kaytilganidek globallashuvning
salbiy ta’sirlari natijasida esa o`smirdagi mavjud muammolar yanada chuqurlashadi va 
eng yomoni bu o`smirlarda xulqiy og`ishlarga ham sabab bo`ladi. O`smir 
psixologiyasini o`rgangan ko`plab tadqiqotlar natijasi shuni ko`rsatadiki ularning 
rivojlanishi jinsiy rivojlanish bilan izohlanadi. Jinsiy bezlar faoliyati kuchyishi 
natijasida qarama-qarshi jinsga qiziqish ortadi.
O`smirlar jinsiy yetilish sirlarini 17 foizini ota-onalardan, 9 foizini 
o`qituvchilardan, 4 foizini maktab vrachidan va qolgan yashirin jihatlari, holatlari 
tog`risidagi ma`lumotlarni ko`cha-ko`ydan, o`rtoqlari va dugonalaridan eshitib bilib 
oladilar. [3,125-b.] 
Hozirgi kunda internet tarmoqlari orqali istalgan ma`lumot va axborotlarni bir 
necha soniyada topib bilib olish mumkin, ijtimoiy tarmoqlar orqali xoxlagan turdagi 
videolarni tomosha qilish mumkin. Internet tarmoqlaridan foydalanishda yetarli 
darajada immunitet mavjud bo`lmagan o`smirlarda esa olingan ma’lumotlar ularning 
hatti –harakatlarini jigallashtiradi, ba’zi o`smirlarda yakkalik olamiga berilish 
boshlanadi. Fe`l atvorida ham salbiy illatlar paydo bo`ladi. Gohida esa o`smirlar orasida 
axloqiy buzuqlik holatlari kuzatiladi. Bundan tashqari o`smir o`gil bolalarda darsdan 
keyingi bo`sh vaqtlarni kompyuter o`yinlarini o`ynash hollari ham ko`p 
kuzatiladi.O`zida jangari va agressivlik ruhini mujassam etgan bu o`yinlar orqali

---