Bohodir eshov o’zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi


Xiva xonligining xududi, mahmuriy tuzilishi va aholisi



Download 1,89 Mb.
bet126/169
Sana20.12.2022
Hajmi1,89 Mb.
#892348
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   169
Bog'liq
Bohodir eshov o’zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi (1)

Xiva xonligining xududi, mahmuriy tuzilishi va aholisi. Xonlikning aniq chegaralari haqida mahlumotlar saqlanmagan. CHunki xonlik paydo bo’lgan dastlabki davrlardan boshlab siyosiy vaziyat va harbiy harakatlarga qarab davlat chegaralari doimiy ravishda o’zgarib turgan. XIX asrga kelib xonlik tarkibiga turkman, qozoq, qoraqalpoq va boshqa xalqlarning qo’shilishi natijasida davlat sarhadlari ancha kengaydi. Manbalarga ko’ra, Eltuzarxon (1804-1806 yy.) davrida xonlikning xududi uncha katta bo’lmasdan, shimoliy chegarasi Orol-Qo’ng’irot hokimligi, janubiy chegarasi esa Darg’onota bilan chegaradosh bo’lgan. XIX asr o’rtalariga oid rus manbalarida xonlikning g’arbiy chegarasi Kaspiy dengizigacha, janubda esa Marv vodiysi orqali Eronga tutashib ketganligi, shimolda esa Ural daryosigacha cho’zilganligi qayd etilgan.
Xiva xonligi mahmuriy jihatdan XVI-XVIII asrlarda viloyatlarga bo’lingan bo’lsa, XVIII asr oxiri – XIX asr boshlaridan boshlab davlatdagi asosiy mahmuriy hududlar beklik deb atalgan. Manbalarga ko’ra, bu davrda xonlikda 16ta beklik va 2ta noiblik mavjud edi. Ular Xazorasp, Gurlan, Xonqa, Kuhna Urganch, Qo’shko’prik, Pitnak, Qiyot, SHobboz (SHohabboz), SHovot, Toshhovuz, Ambarmanak, Urganch, Xo’jayli, SHumanay va Qo’ng’irot bekliklari hamda Beshariq va Qiyot-Qo’ng’irot noibliklaridir. Ularni xon tomonidan tayinlangan beklar va noiblar boshqarganlar. Xiva shahri boshqaruvi xon va bosh vazir ixtiyorida bo’lgan. Xonlikning poytaxti turli davrlarda Vazir, Kat, Ko’hna Urganch, Xiva shaharlari bo’lgan.
Muhammadxon Rahimxon I (1806-1825 yy.) xonlikning mahmuriy boshqaruv tizimini tubdan o’zgartirdi. Bekliklarning markaziy hokimiyatga bo’ysunmasligini hisobga olib, Muhammadxon Rahimxon I xonlik hududida kentlarga ajralishni bekor qildi va manbalarga ko’ra, xonlikda avval 15ta hamda keyinroq yana 11ta hokimlik tashkil etdi. Bular quyidagilar edi: Xazorasp, Ostona, Urganch, Kat, Toshhovuz, Qo’shko’prik, Oqdarband, Gurlan, Ko’k qashqa, Qo’ng’irot, Ko’hna Urganch, Ilonli, Taxta, Xonqa, SHobboz, Manoq, G’oziobod, SHayx, Mang’it, Xo’jayli, SHumanay, To’rchi, Oqtepa, Qorag’on, Xitoy. Hokimliklar o’z navbatida masjid-qavmlarga bo’lingan. Manbalar xonlikda jami 1537ta masjid-qavmlar bo’lganligi haqida mahlumot beradi. Viloyat hokimlari xon tomonidan, masjid-qavmlarning qozi va oqsoqollari esa viloyat hokimlari tomonidan tayinlangan.
SHunday qilib, Xiva xonligi mahmuriy jihatdan hozirgi Xorazm viloyati, Qoraqalpog’iston Respublikasi, Qozog’iston va Turkmaniston Respublikalarining bir qismini o’z ichiga olgan davlat edi.
Xiva xonligining o’troq dehqonchilik vohalarida asosan o’zbeklar yashab, ular davlatdagi aholining katta ko’pchiligini tashkil etganlar. Xonlikda shuningdek, turkmanlar, qozoqlar, qoraqalpoqlar, kam miqdorda tojiklar, yahudiylar, hindlar, eroniylar, ruslar, armanlar, nemislar ham yashaganlar. Xiva xonligidagi aholining umumiy soni haqida mahlumotlar deyarli yo’q. Arxiv hujjatlari va rus sayyohlarining mahlumotlari bu masalaga qisman aniqlik kiritadi. Xususan, XIX asrning birinchi choragiga oid mahlumotlarda xonlik aholisi 300 ming, shu asrning 40-yillariga oid mahlumotlarda 300 mingga yaqin, so’nggi choragiga oid manbalarda 700 mingga yaqin deb berilsa, arxiv manbalarini chuqur o’rgangan olim M. Yo’ldoshev XIX asr o’rtalarida xonlikda 800 mingga yaqin odam istoqomat qilganligi qilganligi haqida mahlumot beradi.
XIX asrning o’rtalariga kelib xonlikda shahar hayotining rivojlanishi natijasida shahar aholisining soni ko’payib bordi. Xiva, Xazorasp, Xonqa, Urganch, Qo’ng’irot, Ko’hna Urganch kabi shaharlarda rus sayyohlari bergan mahlumotlarga ko’ra, 2 mingdan 5 minggacha xonadon yashagan. Xonlik poytaxti Xiva shahrida 21 mingdan ortiq aholi yashagan.

Download 1,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   169




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish