Bog’ot Tumanidagi 13-son maktabning biologiya o’qituvchisi Matyoqubova Ma’muraning 5-sinf o’quvchilari uchun Botonika fanidan konspekti

O’tgan mavzuni mustaxkamlash.

1. 
   Bargning ichki tuzilishi qanday qismlardan ibo­rat?
   
2. 
   Bargning po‘sti hujayralari qanday tuzilgan?
   
3. 
   Barg eti hujayralari po‘st hujayralaridan qanday farq qiladi?
   
4. 
   Barg og‘izchasi qanday tuzilgan?
   

3. 
   Yangi mavzu bayoni: 0‘simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donachalari ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalar hosil bo'lishi va havoga kislorod ajralib chiqishi jarayoni fotosintez deyiladi. Fotosintez — yunoncha so‘z bo‘lib, «fotos» — yorugiik va «sintez» — qoshish, birlashtirish degan ma’noni anglatadi. 0‘simliklar, ayniqsa, urug‘lar tarkibida (uning turiga qarab) har xil miqdorda suv, mineral tuzlar va organik moddalar (kraxmal, shakar, moy va oqsil moddalar) bo'ladi. Bu organik moddalar o'simliklarning qaysi qismida qanday hosil bo'ladi, degan savol tug'iladi. Olimlar ko'pgina taj rib alar asosida organik moddalar barg etining hujayralarida va o'simliklarning boshqa yashil organlari hujayralarida hosil bo'lishini aniqlashgan.
   

Ijodiy faoliyatining asosiy qismini yashil o'simliklardagi fotosintez jarayonini o'rganishga bag'ishlagan va fanga o'zining munosib hissasini qo'shgan mashhur rus olimi A. Timiryazevdir. U o'zining «Quyosh, hayot va xlorofill» nomli kitobida fotosintez jarayonini asoslab bergan.
O'simliklar suv vaunda erigan mineral moddalarni (tuzlarni) tuproqdan ildiz tukchalari orqali so'rib olishi sizlarga ma’lum. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosimi ostida va barg hujayralarining so'rishi tufayli dastlab ildiz naychalariga sizib o‘tadi, so'ngra poyaga va, nihoyat, barg tomirlaridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. Barg hujayralariga suv bilan bir vaqtda og'izchalar orqali havodan karbonat angidrid gazi kiradi. Barg eti hujayralaridagi xlorofill donachalari ishtirokida va yorug‘lik ta’sirida organik moddalar hosil bo'ladi Bu jarayonda xlorofill donachalarida karbonat angidrid suv bilan birikadi. Natijada, dastlab shakar, so'ngra kraxmal hosil bo'ladi. Karbonat angidrid suv bilan birikkanda, shakardan tashqari yana erkin kislorod gazi ajralib, og'izchalar orqali havoga chiqadi. 0‘simliklar hujayrasida faqat shakar va kraxmal emas, balki boshqa oziq moddalar ham to'planadi. O'simliklarda organik moddalarning hosil bo‘lishi juda murakkab jarayon hisoblanadi.
Xlorofill donachalari ishtirokida hosil bo'lgan organik moddalar suvda eriydi. Ular barg eti hujayralaridan tomirlarning elaksimon naylariga o'tadi va ular orqali hamma organlarga — gul, urug‘, mevalar va ildizga tarqaladi. 0‘simlik organlarining hujayralari shu organik moddalardan oziqlanadi. Ortiqcha organik moddalar urug‘, meva, ildiz va boshqa organlarning g'amlovchi to'qimalarida to'planadi.

4.