Bog’ va mevazor zarakunandalarining

Hasharotlarning urchish usullari.

• Hasharotlar har xil usulda urchiydi. Ko’pchiligi tuxum qo’yadigan mavjudot hisoblanib, qo’yilgan tuxumlaridan lichinkalar chiqadi. Ayrim hasharotlar boshqacha usullarda: tirik tug’ish, partenogenez, pedogenez va poliembrioniya yo’li bilan ham ko’paya oladi.

Tirik tuqanida

• Tirik tuqanida murtakning embrional rivojlanishi ona tanasi ichida tugallanadi, shu boisdan tuxum o’rniga lichinka yoki g’umbak qo’yadi. Tirik tug’ish o’simlik shirlari, ba’zi suvaraklar, koksidlar, tripslar, qo’ng’izlar va pashshalarga xosdir.

Partenogenez

• Partenogenez yoki erkak zotisiz urchish. Bu turdagi urchish tuxum qo’yadigan, tirik tug’adigan yoki pedogenez shaklida uchraydigan hasharotlar orasida bo’lishi mumkin. Bunday urchish ninachi va qandalalardan tashqari barcha turkumga xos hasharotlar orasida topilgan. Partenogenez turli shakllarda ifodalaniladi. Ayrim hasharotlarda otalanmagan tuxumlardan faqat erkak zot (buni arrenotokiya deyiladi), ayrimlarda esa – urg’ochi zot (telitokiya) yoki ikkalasi ham (amfitokiya) paydo bo’lishi mumkin. Partenogenez shartli, doimiy va davriy bo’lishi mumkin. Ayrim hasharotlarga partenogenezning muayyan shakllari xosdir. Masalan, asalari, ayrim pardaqanotli hasharotlar, koksid va tripslarda partenogenezning arrenotokiya ko’rinishi kuzatiladi, ya’ni otalanmagan tuxumlaridan faqat erkak zot uchib chiqadi.

Hasharotlarning oziqlanishi.

• Hammaxo’r hasharotlar har xil oziqa bilan oziqlanishiga qaramay, ularning xush ko’radiga ozig’i bo’ladi, ana shu oziqa hasharot turining hayot faoliyatini ham oshiradi, faqat o’simlik ozig’i bilangina oziqlanadigan hasharotlar fitofaglar, hayvonot ozig’i bilangina oziqlanadiganlar zoofaglar deyiladi. Parchalinishdan hosil bo’lgan moddalar bilan oziqlanuvchilar saprofaglar, o’limtiklar bilan oziqlanadiganlar nekrofaglar va go’ng bilan oziqlanadiganlar kaprofaglar deb ataladi.