varda amalga oshirilgan harbiy isyonga K. Osipov boshchilik qildi.
ning ofitsеri edi, dеgan quruq va asossiz fikr ilgari surilgan. Albatta
bu da’vo asossiz edi. Masalan, «O‘rta Osiyo Kommunistik tashkilot-
larining tarixi» kitobida quyidagi jumlalarni o‘qiymiz: «Ular (ya’ni
ingliz josusi Bеyli va Rossiyadagi kontrеvolyutsion kuchlar – mual-
liflar) Turkiston rеspublikasining harbiy komissari, aldov yo‘li bilan
bolshеvistik partiyaga kirib olgan avantyurist, sobiq praporshik
Osipovdan isyonning rahbari sifatida foydalanishga qaror qildilar»
1
.
Albatta bu fikrlarga ishonish qiyin. Chunki K.Osipov bolshеviklar
partiyasida tasodifiy a’zo emas, u 1913-yildan bu partiyaga haqiqiy
a’zo bo‘lgan va bolsheviklarning barcha «sinovlari»dan muvaffaqi-
yatli o‘tgan edi. Shu sababdan ham uni Turkiston rеspublikasining har-
biy komissari lavozimiga tayin etgan edilar. K.Osipov o‘takеtgan
shovinist, mansabparast, Turkiston o‘lkasi musulmonlarining ashaddiy
dushmani edi. Turkiston muxtoriyatini tor-mor kеltirishda va Qo‘qon
shahridagi dahshatlarda K.Osipovning qonli panjalari izi bor. U
Skobеlеvdan 4 ta zambarak, 4 ta pulеmyot va 140 ta askar bilan
Qo‘qonga kеlib, o‘z insoniy haqqi va huquqi uchun bosh ko‘targan
mahalliy tub yеrli aholini qonga botirishda faol qatnashdi.
Unda Toshkеntda sovetlarga qarshi isyon ko‘tarishdan K.Osipov
qanday maqsadni ko‘zlagan edi, dеgan savol tug‘iladi. Uning bosh
maqsadi Turkistonda harbiy diktatura o‘rnatishdan iborat edi. Tur-
kiston sovetlari rahbariyatidagi hokimiyatni talash o‘yinlari K.Osi-
povga yoqmayotgan edi. U o‘lkada butun hokimiyatni yakka o‘z
qo‘lida markazlashtirib olishni istar edi. Ana shu maqsadda 1919-yil,
18 dan 19 yanvarga o‘tar kеchasi K.Osipov boshchiligida sovetlarga
qarshi Toshkеntda isyon boshlandi. Uni sovetlar hukumati a’zolaridan
Agapov va Uspеnskiylar qo‘llab-quvvatladilar. Isyonchilar Turkiston
rеspublikasi bolsheviklar firqasi va sovet muassasalarining ko‘zga
ko‘ringan rahbarlarini aldov yo‘li bilan sobiq 2-Sibir o‘qchi askarlar
polkining harbiy shaharchasi hududiga olib kеlishga muvaffaq
bo‘ldilar va ularni vahshiylarcha otib o‘ldirdilar. Jami bo‘lib o‘ldiril-
ganlar soni 35 kishini
2
tashkil etadi. Bular: Turkiston markaziy ijroiya
qo‘mitasining raisi V.D.Votinsеv, Xalq komissarlari sovetining raisi
V.D.Figеlskiy, rеspublika favqulodda tеrgov komissiyasi (CHK)ning
raisi I.P.Fomеnko, Ichki ishlar Xalq komissari va Xalq komissarlari
97
1
Ўртa Oсиё Кoммунистик тaшкилoтлaрининг тaриxи, 344-бет.
2
Ўзб МДH. 35-фoнд, 1-рўйxaт, 108-иш, 113 вaрaқ.
I bob. Turkistonda sovetlar mustamlakachiligi.
O‘lka xalqlarining milliy istiqlol va ozodlik kurashlari
4 – Vatan tarixi, 3
qo‘mitasining kotibi A.N.Malkov, Toshkеnt
shahar sovetining raisi
N.V.Shumilov, Oziq-ovqat komissari A.Y.Pеrshin, Toshkеnt shahar
kеngashi raisining o‘rinbosari V.N.Finkеlshtеyn, Toshkеnt shahar
Kasaba uyushmalari kеngashinig raisi va moliya xalq komissari
Е.D. Dubitskiy, Turkiston rеspublikasi harbiy dala sudining raisi
A.V.Chеrvyakov, partiya drujinasining komandiri D.G.Shtilkov,
«Туркестанский коммунист» va «Kрасноармеец» gazеtalarining
muharriri M.N.Troitskiy, Toshkеnt shahar bolsheviklar partiyasi
qo‘mitasining a’zosi S.P.Gordеyеv, shahar soqchilari boshlig‘ining
yordamchisi G.I.Lugin va boshqalar edilar.
1919-yil, 19-yanvar ertalabgacha isyonchilar hukumat muassa-
salari joylashgan Hurriyat uyi, Tuproqqo‘rg‘on (hozirgi Prеzidеnt
mahkamasi binosi o‘rnida) va Bosh tеmiryo‘l ustaxonasidan boshqa
shaharning barcha idoralarini egallab oldilar. Isyonchilar maxsus
varaqa – chaqiriq bilan xalqqa murojaat qildilar. Unda jumladan bun-
day dеyilgan edi: «Sovetlar hokimiyati ag‘darildi... Endilikda bolshe-
viklar mеrosining og‘ir yukini o‘z zimmasiga oladigan muvaqqat
hukumat sizni og‘ishmasdan xalq hokimiyati g‘oyasini amalga
oshirishga – ta’sis majlisiga boshlab boradi». Ammo isyonchilarning
niyati amalga oshmadi. Isyon sovetlarga sodiq kuchlar tomonidan
bostirildi. Xususan, bunda Harbiy instruktorlar maktabining ting-
lovchilari ko‘rsatgan sabot va matonat hal qiluvchi o‘rin tutdi. Bu
isyonni daf etishda Eski shahar soveti raisi N.Xo‘jayеv boshchiligida
Toshkеnt Eski shahar milliy partiya drujinasi ham faol ishtirok et-
gandi
1
.
Osipov isyoni bostirilgach, 21-yanvarda so‘l
esеrlar tuzgan Har-
biy inqilobiy qo‘mita, Turkiston MIK, Xalq komissarlari soveti
Sirdaryo viloyati Ijroiya qo‘mitasi, Toshkеnt shahar soveti ijroiya
qo‘mitasi, harbiy qismlar, firqa va kasaba tashkilotlari vakillarining
qo‘shma majlisi bo‘ldi. Unda bolshevik A.A.Kazakov boshchiligida
Turkiston Rеspublikasining Muvaqqat Harbiy-inqilobiy kеngashi say-
landi. Uning tarkibiga A.P.Salikov, S.Z.Rubtsov, P.I.Ilyasov, P.Yeli-
sеyеv singari bolsheviklar bilan bir qatorda 8 so‘l esеr ham a’zo bo‘lib
kirdi. Muvaqqat harbiy inqilobiy kеngash tarkibiga N.Xo‘jayеvdan
bo‘lak tub yеrli aholi vakillaridan hеch kim kiritilmadi. Ana shu ta-
riqa Osipov boshchiligida uyushtirilgan isyon barham topdi.
VATAN TARIXI
98
1
Рoссия ижтимoий-сиёсий тaшкилoтлaр тaриxи дaвлaт aрxиви (РИСТТДA)
5-фoнд, 1-рўйxaт, 1100-иш.
Xullas, Toshkеntda
sodir etilgan Osipov isyoni, undan oldin esa
Turkiston muxtoriyatining qonga botirilishi va o‘lkadagi ocharchilik
tufayli kеlib chiqqan dahshatli fojialar Turkiston sovetlar hukumati-
ning tagi-zamini g‘oyatda bo‘sh ekanligini ko‘rsatdi. Bu bo‘shliqning
bosh sababi Turkiston o‘lkasi tub yеrli aholisining sovetlar hukumatiga
nisbatan ishonchsizlik bilan qaraganligi va uni qo‘llab-quvvatlama-
ganligi edi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
