Х ож а А хрор. Уйдирма ва хакикат. «М улокот», 1991, 4-сон, 68-бет.
X bob. XIV asm ing ikkinchi yarmi - XV asrda M ovarounnahr va
X urosonda madaniy hayot
487
u kishi oddiy bir hujrada faqirona hayot kechirgan1. Barcha topgan
davlat va boyliklarini komil inson sifatida Haq y o ‘liga, Olloh y o ‘liga
deb beva-bechora va kam bag‘allarga, ulami og‘ir soliqlardan ozod
qilishga, masjid, madrasalar va xonaqohlar qurilishiga sarf qilgan.
Zahiriddin Muhammad Bobur «Bobumoma»da bunday deb yozadi:
«Hazrati Xoja Ubaydullohning mutaalliklarigakim, burun xarj
va tajmillarda ko‘p faqir va miskin alaming himoyati bila zulm va
taaddidin xalos b o ‘lurlar edi». Masalan, manbalarda yozilishicha,
Umarshayx Mirzo Shosh aholisidan 250 ming dinor hajmida soliq
to ‘lashni talab qilganda Xoja Ahror bu soliqning hammasini o ‘zi
to ‘lab yuborgan va yana qo‘shimcha tarzda 70 ming dinomi soliq
to ‘plovchilarga hadya qilgan ekan. Bulaming hammasi albatta Xoja
Ahrorning xalq o ‘rtasidagi obro‘si va mavqeyining beqiyos darajada
oshuviga sabab bo ‘ladi. Darhaqiqat, afg‘onistonlik mashhur olim
Abdulhay Habibiy aytganidek: «Xoja Ahrorning so‘zlaridan m a’lum
b o ‘ladiki, naqshbandiylar odamlarga ijtimoiy jihatdan foydali bo‘l-
gan rohat va xursandchilik bag‘ishlash kabi oliyjanoblikni go‘zal
ahloq deb bilardilar»2.
Xoja Ahror Valiy turli ijtimoiy faoliyatdan tashqari ijodkorlik
ilmi bilan ham mashg‘ul bo‘lgan. U kishining qalamlariga mansub
quyidagi asarlar elaro shuhrat topgan:
1. «Fikrot ul-orifin» yoki ayrim nusxalarda « Voridot» deb
ataladi. Bu Xoja Ahrorning ta sa w u f ilmiga oid fikrlarini o ‘zida aks
ettirgan asar bo‘lib, tojik tilida yozilgan.
2. «Risolayi volidiya» yoki «Muxtasar». Asar Xoja Ahror otasi-
ning xohishi bilan yozilgan bo‘lib, odob-axloq va insonning o ‘zini
tanishiga bag‘ishlangan. Bu nodir asar odamlar o ‘rtasida katta shuh
rat qozongan. Uni Bobur 1528-1529-yillarda o ‘zbek tiliga o ‘girib,
245 baytlik nazmiy risolaga aylantirgan.
3. «Risolayi xuroiya». Bu asami Xoja Ahror mashhur shoir Abu
Sa’id Abulxayming bir ruboiysi sharhiga bag‘ishlab yozgan.
4. «Ruqaot». Bu maktublardan iborat.
Yuqoridagi qisqacha yuritilgan fikr-xulosalardan m a’lumki,
Xoja Ubaydulloh Ahror ta sa w u f ilmining buyuk vakillaridan
biridir. Shul bois uni o ‘zlariga m a’naviy pir deb hisoblagan buyuk
shaxslar orasida Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy va Zahiriddin
1 Березиков E. Хожа Ахрор сирру асрори. «Узбекистон адабиёти ва санъати», 199! йил,
25 январь.
2 Валихужаев Б. Хожа Ахрор. Уйдирма ва хдкикат. «Мулокот», 1991, 4-сон, 67-бс ;
488
VATAN T A R IX I
Muhammad Boburlar bordir. Alisher Navoiy Xoja Ahromi ulug‘lab,
bunday deb yozadi:
Ulki, bu ofoq ichida toq erur,
Toq nekim, murshidi ofoq erur.
Navoiy uni dunyo miqyosidagi odamlarga yo‘l k o ‘rsatuvchi ulug‘ bir
murshid, hatto shohlar ham uning xizmatiga tayyor der ekan, u bilan
muloqotda b o ‘lgan gadolar ham o ‘zlarini m a’naviy jihatdan shoh deb
his etishini ta ’kidlaydi.
Xullas, ulug‘ Movarounnahr tuprog‘ida komili inson darajasiga
ko‘tarila olgan Xoja Ubaydulloh Ahror o ‘z davrining m a’naviy-
ijtimoiy hayotida katta va o ‘chmas iz qoldiradi. Chex olimi Feliks
Tauer so‘zlari bilan aytganda, «Turkistonning bu yorug‘ m ash’ali»
o ‘zining fuqaroparvarlik g ‘oyalari nurlari bilan hamon porlab
turmoqda.
Shunday qilib, Temur va temuriylar davrida o ‘lkamizda
fan va madaniyat barq urib o ‘sadi, rivojlanadi va kamol topadi.
Fan, madaniyatning qaysi bir sohasi, qaysi bir tarm og‘ini
ko‘zdan kechirmaylik ona diyorimiz XIV va XV asrlarda jahon
sivilizatsiyasining eng oldingi saflaridan joy olganligining guvohi
b o ‘lamiz. Temuriylar sulolasi davri jahon fani va madaniyatining
Mirzo U lug‘bek, Alisher Navoiy, Bahouddin Naqshband, Xoja
Ubaydulloh Ahror kabi ulug‘ vakillarini yetishtirib berdi. Ular o ‘z
faoliyatlari, yozgan asarlari bilan jahon sivilizatsiyasi xazinasiga
munosib hissa qo‘shdilar. X IV -X V asrlardagi Movarounnahr va
Xurosonda moddiy va m a’naviy taraqqiyotning tamal toshini ulug‘
bobomiz Sohibqiron Amir Temur qo‘ygan edi. 0 ‘zi pok, dili pok,
islom goyasi bilan sug‘orilgan m a’naviyati pok, yurt va millat
birligi bilan butun qalbi, vujudi to ‘lib-toshgan Amir Temursiz bu
davr madaniy taraqqiyotini tasavvur etish mumkin emas. Bu jihatdan
ulug‘ bobomiz Amir Temumi shu paytgacha o ‘tgan jahongirlaming
birontasi bilan qiyoslay olmaymiz. Shu m a’noda «Ipak y o ‘li —
muloqot yo‘li» Xalqaro ilmiy safar koordinatori, senegallik doktor
Dudu Dvenning quyidagi so ‘zlari diqqatga loyiqdir: «Temur
nihoyatda serqirra, faoliyati murakkab siymo, ulug‘ zot. U, bir
tomondan, dunyoni titratgan jahongir, ikkinchi tomondan, dunyo
avlodlarini m a’naviy, moddiy qarzdor qilgan buyuk inson! Tarixda
buyuk sarkardalar ko‘p b o ig a n . Bordi-yu fransuz sarkardasi
X bob. XIV asm ing ikkinchi yarmi - XV asrda M ovarounnahr va
X urosonda madaniy hayot
489
Napoleon bilan Temumi qiyoslaydigan b o ‘lsak ikkinchisi birin-
chisidan o ‘n chandon ustun turadi. Napoleon jahongir bo‘lib, borgan
joylarini vayron etib, qurilishlarga kam e ’tibor bergan b o ‘lsa,
Temur o ‘z davrining buyuk sarkardasi, fotihi sifatida eng yaxshi
ustalami, olim-u fozillami o ‘zi bilan birga olib yurib ko‘pgina go‘zal
shaharlarni bebaho binolar bilan bezagiga bezak, ko‘rkiga ko‘rk
qo‘shdi»'.
Mustaqillik sharofati tufayli Amir Temur Sohibqiron o ‘zi-
ning tarixda tutgan munosib o ‘m iga ega bo‘lmoqda. 1996-yil
0 ‘zbekistonda «Amir Temur yili» deb e ’lon qilindi, UNESKO Bosh
konferensiyasi 1996-yilda Amir Temur tavalludining 660 yilligini
xalqaro maydonda nishonlashga qaror qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
