Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday cheksiz. Bu ummonda o‘nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin

www.ziyouz.com kutubxonasi 
6
— Obbo! Mulla Fazliddin-ey! — dedi Tohirning otasi uzun oq soqolini o‘ychan ezg‘ilab. — 
Zap kelibsizda. Shu notinch kunlarda birga bo‘lganimizga ne yetsin! 
— Hamma yog‘iydan qochganda biz ajdahoning komiga yaqin kelib qolganimiz g‘alati 
bo‘ldi, — deb mulla Fazliddin jiyaniga ma’yus ko‘zlari bilan qaradi. 
— Biron sabab bilan kelgandirsiz-da, mulla tog‘a?— so‘radi Tohir. 
— Sabab shukim, jiyan, urush boshlansa, qurilish to‘xtaydi, me’morning keragi bo‘lmay 
qoladir... 
— Ie, axir, sizni podshoning o‘zi xizmatiga olgan emasmidi? 
— Podsho Axsi qo‘rg‘onida mudofaa bilan ovora. Toshkent xoni Mahmudxon ham Xo‘jand 
tomondan bizga qarshi qo‘shin tortib kelmoqda emish. Qashqar hokimi Abubakir dug‘lat 
degan yana bir bosqinchi sharqdan O‘zganning ustiga bostirib kelmishdir. 
Tohirning keksa otasi qo‘rqib, yoqasini ushladi: 
— Yo tavba! Bu yoqda Samarqand qo‘shini... Uch tomonimizdan yog‘iy bostirib 
kelibdimi, a? Bu ne ko‘rgulik, mulla Fazliddin? Axir bu podsholar sal murosa qilsalar 
bo‘lmaydimi, a? Hammasi bir-biriga qarindosh emish-ku. Shu rostmi? 
— Ha, rost. Toshkent xoniga bizning podshomiz kuyov bo‘ladir. Qo‘qonni talab, bizning 
ustimizga qo‘shin tortib kelayotgan Samarqand podshosi Sulton Ahmad mirzo esa 
bizning podshomiz bilan bir otadan bo‘lgan og‘a-inidirlar. Yana bu ikki podsho bir-
birlariga quda bo‘lmoqchi edilar. Samarqand podshosining qizi bizning valiahdimiz Bobur 
mirzoga besh yasharligidan unashtirib qo‘yilgan edi. Shundan bilingki, og‘a iniga, 
qaynota kuyovga qarshi qilich ko‘tarib chiqmishdirlar! 
— Yo poka parvardigor! Oxirzamon degani shumikin, mulla Fazliddin? 
— Bilmadim, pochcha. Har qalay, yomon tojdorlarning zamonasi oxirlab qolayotganga 
o‘xshaydir. Koshki, o‘zlari bilan o‘zlari olishib, bizni tinch qo‘ysalar! Urushning butun 
jabru jafosi el-ulusning boshiga tushadir. 
— Sho‘rimiz bor ekan-da! 
— Ha, tole bo‘lmasa qiyin ekan! Men ne-ne orzular bilan ilm-hunar o‘rganib kelgan edim! 
Vatanimiz bo‘lmish Farg‘ona vodiysida Samarqanddagidek, Hirotdagidek madrasalaru 
ko‘rkam obidalar qurmoqchi edim. Bu saltanatu podsholardan ne qolur? Hammasi nom-
nishonsiz ketgay! Bizdan yodgorlik bo‘lib qolsa Ulug‘bek madrasasidek, Navoiy 
Unsiyasidek san’at asarlari qolur! 
Mulla Fazliddin og‘zidan chiqib ketgan so‘nggi gaplardan xavotirlanib, eshik tomonga 
qarab qo‘ydi. Uning saroy ahliga yaqin yurib, ayg‘oqchilardan yurak oldirib qo‘yganini 
Tohir ham sezdi. 
— Mulla tog‘a, so‘zlayvering, bu yerda hamma o‘z-o‘zimiz... Andijon qo‘rg‘onidan nechun 
sizga joy bermadilar? 
Mulla Fazliddin so‘nggi kunlarda boshdan kechirgan mudhish hodisalarni eslab, bir lahza 
og‘ir sukutga ketdi... 
O‘tgan kuni xufton paytida mulla Fazliddin o‘zlaridan besh-olti uy narida turadigan bir 
xattot oshnasinikida iftor qilib o‘tirganda qandaydir noma’lum kishilar uning uyiga 
bostirib kiradi. Hovlidagi it vovullab qo‘ymaganda uni qilich bilan chopib tashlaydilar. 
Bugun bu yerga aravani minib kelgan xizmatkor yigitning og‘ziga latta tiqib, qo‘l-oyog‘ini 
bog‘laydilaru qaznoqqa tashlaydilar. So‘ng uyga kirib, tintuv o‘tkazadilar va po‘lat 
sandiqni ko‘radilar. Lekin uni ochishning ilojini topolmay, qulfini bolta bilan urib 
sindirishga kirishadilar. 
Qilich bilan chopilgan it qattiq vangillaganda devordarmiyon qo‘shnilar bir falokat 
bo‘lganini sezadilar. Ulardan biri chiqib mulla Fazliddindan xabar olmoqchi bo‘lsa, 
darvoza qarshisidagi daraxt panasida bir odam to‘rtta otning jilovidan ushlab turibdi. 
Uning yuzi qora niqob bilan bekitib olingan, faqat ko‘zlari ko‘rinadi. Ichkaridan esa 

---

Yulduzli tunlar (roman). Pirimqul Qodirov