Бобир Исмоилов

Китоб ўқиш

Фарзандга нима ўргатай деган савол, 7-15 ёш болага. Хўп, спорт тўгарагидан бошладингиз, ҳафтасида 2-3 марта шуғулланиб туради.

Ҳозир ёш болага компьютер дастурлашни ўргатиш удумга кирди. Лекин бунда ҳам эҳтиёт бўлиш даркор. Ёш болага компьютерда кўп ишлаш зарарли, кўп деганда кунига 30-40 дақиқадан зиёда, бу эса дастурлашни ўрганишни чеклаб қўяди. (Ундан ташқари, планшет ва смартфонлардан кўп фойдаланиш боланинг деградациясига олиб келади.)
Қолаверса, замонавий компьютер технологиялари учун инглиз тили лозим. Шунинг учун боғланғич урғуни иккита нарсага бериш лозим, дейман. Булар келажакда болага универсал қурол сифадига фойдаси тегади.
Биринчиси бу китоб ўқиш. Баъзи бир инсонларимизга китоб ўқиш эриш туюлади, ҳатто ақли бовар қилмайди, унинг коинотида китоб ўқиш деган тушунча умуман йўқ. Лекин ҳозирги замонда энг керакли санъантлардан бири китоб ўқиш бўлиб қолди. Чунки китоб орқали инсон ўзи янги нарса ўрганиши мумкин, бировнинг ёрдамисиз… автодедакт дермиди.
Тушунаман, агар ош дамлаш бўлса, ё бешик-сумак ясаш бўлса, унда устоздан ўрганса бўлади. Чунки бу нарсалар (1) чекланган соҳага эга ва (2) ўзгармас. Ўн асрдан кейин ҳам чучвара тугиш ўзгармайди, ишонаверинг. Бироқ, телекоммуникацион технологиялар, дастурлаш тиллари ҳар йили ўзгаради, янгиланади. Бошқа маслаклар ҳам – бухгалтериядан тортиб, медицинагача. Ўз устида давомли ишламаган мутахассис орқада қолиб кетади. Янги нарса чиқди, десанг, кўзларини жавдиратиб устозим қани, менга ўргатармикин, деб қолади.
Айниқса, ўзининг кучи билан янги нарсани ўрганолмайдиган дастурчи жуда хунук кўринади. Чунки китоб ўқий олмайди. Унга устоз керак яна.
Ҳозирги замонда саводи бор дегани ҳарф танийди дегани эмас – ҳамма ўқиш-ёзишни билади, бу билан ҳеч кимни ҳайратга солиб бўлмайди. Эндиликда саводи бор инсон тезлик билан янги соҳани ўзи ўзлаштиради, тадбиқ қилади ва эсидан чиқариб, бошқасига ўтади. Замонамизда пенсия ёшигача инсон ўртача 10-14 соҳани ўзгартирар экан. Бунинг учун, албатта, китоб ўқий билиши шарт.
Бу билан устоз-шогирд муносабатлари эскирди, демоқчимасман. Лекин фақат индивидуал дарслар билан чекланиб қолмаслик керак. Ўзим ҳам баъзи нарсаларни устоздан, баъзиларини китобдан, бир ҳил масалаларни эса китобини ўқиб, кейин ўша муаллифни топиб ўрганганман. Ва амалиёт билан назарияни фарқлаш ҳам лозим. Амалиёт шубҳасиз керакли нарса.
Демак, болани китоб ўқишга ўргатиш керак. Иложи бўлса, қоғоз китобга, электрон эмас. Кейинчалик электрон китоб ўқийдиган жиҳозларни олиб берса бўлади. Китобга меҳрни ёшлигидан, гўдаклигидан ўргатинг. Бошида китобларни ўзи танласин. Шаҳарда бир неча жойда эски китоблар дўконлари бор. Ҳам китоблар арзон, ҳам танлаш мумкин. Қолаверса, фарзандингиз мактаб кутубхонасига ҳам аъзо бўлсин, дўстлари билан китоб алишсин.
Баъзи китобларни олдириб, ўқимайди бола, ҳечқиси йўқ, демак ҳали тайёр эмас. Эртаклардан, фантастикадан бошлаши мумкин, муҳими ўқисин. Этганча, китоблар фақат ўзбекча эмас, русча бўлиши ҳам мумкин. Рус қизи билан танишишдан кўра, тил ўрганишнинг ва саводли ёзишнинг афзалроқ йўли русча китоб ўқишдир. Озроқ мажбурлашни лозим топсангиз, иккиланманг. Бошланишига қийналади, шунинг учун ортиқча фикрни чалғитадиган матоҳларни кўздан йўқотинг. Кун давомида китоб ўқиш соатларини жорий этинг, ўзингиз ҳам китоб ўқинг, бола кўрсин.
Китоб ўқиш жамият ривожида ҳам ўз аксини топади. АҚШда қамоқхоналар – шахсий бизнес. Келажакда қанча қамоқхона қуриш кераклигини аниқлаш учун тадбиркорлар 10-11 ёш болаларнинг қанчаси китоб ўқишини ўрганар экан. Қолаверса, китоб ўқиш таълим муассасаларидаги тест тимизига яхши қўшимча ҳам. Яъни бойлар китоб ўқийди, ўрта класс тест ечади; китоб ўқиганлар телевизор томоша қилганларни бошқаради.
Китоб ўқишнинг бошқа фойдали тарафи, бола фикрини жамлашга ўрганади. Бўлмасам мияси SMS, твиттер, Одноклассники каби майда клипчаларга ўрганиб қолади, хотирини жамлай олмайди, воқеликни чуқур таҳлил қилолмайдиган зомбига айланиб қолади ва ҳоказо.
Иккинчи давомли фойда олиб келадиган билим бу инглиз тили ва умуман тил ўрганиш. Айниқса, ахборот коммуникация технологияларида инглиз тили, қолаверса, русча мажбурий, деб қаралиши лозим. Дастурлашни тез ўрганиш мумкин. Лекин юқоридаги билим ва одатларни шакллантиришга йиллар керак ва булар муҳимроқ.
Албатта, бу ўринда қизларга тил ўргатиш масаласи алоҳида аҳамиятга эга. Чунки катта бўлганда карьерами ё оилами, деган савол туриб қолиши керак эмас. Агар иккилансангиз, инглизча ёки хитойчани ўргатмай қўяқолинг, ўзбек тили–рус тили етарли. Майли, Вестминстерда ҳам ўқимасин, шарт эмас.