Боб. Меҳмонхоналарнинг ходимларини бошқариш

мажбурлаш - одамларни уларнинг хоҳиш-истагидан қатъи назар ишлашга даъват этиш. Меҳнатга даъват этишнинг мазкур усули жазодан қўрқишга асосланади. Танбеҳ, ҳайфсан, жарима, ишдан бўшатиш, кам ҳақ тўланадиган лавозимга ўтказиш мажбурлаш воситалари ҳисобланади;

таъсир кўрсатиш. Обрўли шахслар (ўз «шефи», юқори раҳбарлар) билан менежернинг ўзаро алоқаси унга билвосита ҳокимият кучини беради. Ходимлар ўз бошлиғи билан муносабатларда нафақат бевосита бошлиқнинг, балки унинг тепасида турган бошлиқнинг ҳам ҳокимият функциясини ҳис этади;

ваколатлар. Менежер ўз касбий тайёргарлиги даражасига кўра касбга доир барча масалалар юзасидан эксперт ва «ҳакам» вазифасини бажаришга ҳақлидир. Ходимлар бунга менежер ҳокимиятининг турлари деб қараши лозим;

ахборот билан таъминлаш. Одамлар ўз фаолиятини амалга ошириш вақтида доим ҳар хил ахборотга эҳтиёж сезади. Менежер ўз ходимлари

183
ахборот олишини тартибга солади. Шу тариқа у ўз ходимларига ҳукм ўтказади: ахборот қандай бўлса, одамлар фаолиятининг мазмуни ва
хусусияти ҳам шундай бўлади;

5. 
   мансаб мавқеи. Менежернинг мансаб мавқеи қанча юқори бўлса, унинг одамларга таъсир кўрсатиш имконияти ҳам шунча кўп бўлади. Ўзаро муносабатларда раҳбар билан тўқнаш келган ходимлар энг аввало, унинг лавозимига қараб иш кўради;
   
6. 
   обрў-эътибор. Ходимлар эътиборини қозонган менежер уларга ўз ҳокимият ваколатларини намойиш этмасдан таъсир кўрсатади. Одамлар обрўли раҳбарга ҳеч бир қаршиликсиз бўйсунади;
   
7. 
   рагбатлантириш (ва кечириш) ҳуқуқи. Одамлар рағбатлантириш ва кечириш ҳуқуқи ва имкониятига эга бўлган шахсларга жуда осон бўйсунади. Ҳамма кўпроқ пул ишлаб топишга, хизмат пиллапоялари бўйлаб кўтарилишга, ўз атрофидагиларнинг диққат-эътиборини қозонишга ҳаракат қилади. Бундай ҳуқуққа эга бўлган шахснинг ҳокимияти анча юксак чўққиларга кўтарилиши мумкин.
   

Кўриб турганимиздек, ҳар қандай менежер ўз ҳокимиятидан фойдаланиш учун жуда кўп каналларга эга бўлади. Бироқ, раҳбарлик қилиш ва одамларни ўз ортидан эргаштириш учун бу ҳокимиятдан жуда эҳтиётлик билан фойдаланиш лозим. Раҳбарлар ва ходимлар ҳокимиятининг мувозанатини таъминлаш учун мажбуриятларни бошқаларга ўтказиш усулидан фойдаланилади, яъни менежер бошқарув функцияларини бажариш вақтида ўз ваколатларининг бир қисмини қўл остидагиларга ўтказади. Бу ҳолда шуни эътиборга олиш керакки, ходимга ўтказилган менежер ваколатини бажариш ҳуқуқи вақтинчалик ҳисобланади ва берилган топшириқ бажарилгунга қадар давом этади. Ходим топшириқни бажаришни ўз зиммасига олади ва ишнинг муваффақиятли бажарилиши учун жавоб беради. Айни вақтда унга топшириқни ўз вақтида сифатли бажариш учун зарур ҳокимият ваколатлари ҳам берилади. Бироқ, айрим менежерлар ўз ҳокимиятини бошқаларга беришни унча хоҳламайди, қарорлар қабул қилиш учун етарли ваколатларсиз ходим топшириқни муваффақиятли бажариши жуда қийин.
Менежерлар ҳам, ходимлар ҳам ўзаро тушунмовчиликларга ва муваффақиятсизликларга йўл қўймаслик учун ҳокимият ваколатлари қай даражада ўтказилаётганини яхши тушунишлари лозим.
Ваколатларни ўтказиш - ҳокимиятни тақсимлаш усули. Бу ҳолда, биринчидан, ходимларнинг жуда яхши ва уюшқоқ жамоаси вужудга келади (ҳокимият ваколатлари берилган кишилар ўз кучи ва қудратини яхши ҳис этади ва шу сабабли сизнинг командангизда қолишга ҳаракат қилади), иккинчидан, бошқаларга қанча кўп ваколат берсангиз, ходимларингизга қанча кўп жавобгарлик юкласангиз, сизнинг бошқарув меҳнатингиз шунча самарали бўлади, чунки сиз оғир ишнинг маълум қисмидан қутуласиз.
184
Менежментда таъсир кўрсатиш ходимларни йўлга солишнинг энг енгил усули ҳисобланади. Таъсир кўрсатиш деганда муайян шахснинг бошқа шахс хулқ-атворини ўзгартирадиган хулқ-атвори тушунилади.
Бошқарув таъсири кўрсатишнинг иккита катта гуруҳи фарқланади: эмоционал таъсир кўрсатиш ва тафаккурга таъсир кўрсатиш. Эмоционал таъсир кўрсатиш воситалари гуруҳида «юқтириш» ва тақлид қилиш асосий ўрин эгаллайди.