Боб қадимги хитой солиқ тизими

1.3. Биринчи империялар даврида солиққа тортиш

Милоддан аввалги 221-йилда Қин князлиги ҳукмдори қўшни князликларни босиб олиб, қадимги Хитой тарихида биринчи империя – Қин (милоддан аввалги 221-206) га асос солди. Бу қадимги Хитой преҳисторик жамиятнинг гуркираган еди. Бу қиннинг ҳарбий муваффақиятлари бу салтанатнинг бошқалардан устунлигининг бошланишини белгилаган еди. Қин империяси ҳокимият марказлашуви кучли бўлган унитар давлат бўлиб, сиёсий ва иқтисодий бошқарув Хиъан шаҳри бўлган ягона марказдан амалга оширилган.
Бутун империя 36 та йирик вилоятга бўлиниб, вилоятлар ўз навбатида раёнларга, раёнлар еса – кичик маъмурий бўлинмалар – типлардан иборат волостларга бўлиниб, уларнинг ҳар бирида ўнлаб қишлоқ жамоалари мавжуд еди. Империяда барча подшолик ва бекликларда илгари амал қилган маъмурий буйруқ ва фармонлар бекор қилиниб, муқаддимада янги қатъий Қонунчилик жорий етилди. Ушбу қонунчиликнинг асосий ғояси, енг кичик жиноят учун қаттиқ жазо чоралари остида ўз бошлиқларининг буйруқларига шубҳасиз бўйсуниш еди. Оғирликлари ва чора-тадбирлар янги тизими жорий етилди, пул бирликлари ягона еди (асосий бир квадрат кесилган ва ХХ асрга қадар ўшандан бери сақланиб келмоқда риоя бўйича ҳукм сурувчи император номи билан давра мис танга еди), узунлиги чора – тадбирлар (ярим верст-ли) ва майдони (му). Мураккаб Чжоу ёзуви ўрнига ХХ асргача асосий параметрларида қолган соддалаштирилган (лишу) жорий етилди. Бу даврда бутун бир қатор сиёсий ва иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилди. Буларнинг барчаси ягона давлат доирасида қишлоқ хўжалиги, савдо ва ҳунармандчилик ишлаб чиқаришини ривожлантириш учун кенг имкониятлар очиб берди.
Солиқ солиш соҳасида император Қин Ши Хуанг маҳаллий ҳокимият органларининг солиқ йиғиш ҳуқуқини бекор қилиб, давлат даромадларининг бир поғонали тизимини йўлга қўйди-барча солиқлар Марказий хазина томонидан қабул қилинди. Шу билан бирга, солиқ қонунчилиги ва солиқ менежменти тизими бирлаштирилди. Солиқлар, йиғимлар ва йиғимлар ҳамда уларнинг елементлари ҳам бирхиллаштирилди ва стандартлаштирилди.
Бу даврда ер солиғининг асосини ер рентаси – ер майдони асосида ҳисобланган ва деҳқон-ер егалари, шунингдек, ўрта ва кичик ер егалари тўлайдиган солиқ ташкил етган. Ер егалари ердан ҳосилнинг ярмига, баъзан еса 2/3 қисмига қадар ҳақ тўлашган. Милоддан аввалги 408 - йилда империяда ерга хусусий мулкчилик расман ўрнатилди. Ерларни еркин сотиб олиш ва сотиш учун расмий рухсат берилганлиги сабабли, ўз ерларини қарзлар учун сотган ва иш ҳақи евазига ишлайдиган бадавлат деҳқонлар сони ортиб бормоқда. Деҳқон егаси ёки иш ҳақи ундирувчи ер егасига ижара ҳақи тўлаган бўлиб, у ерга егалик ҳуқуқини тан олиш евазига уни давлатга тўлашга мажбур бўлган, шунингдек, давлатга ер солиғи тўлашга мажбур бўлган. Бундан ташқари, ҳай солиқ imperial отлар учун озуқа билан таъминлаш учун ер солиғи учун солиқ қўшимча сифатида ундирилади давом етмоқда. Қин сулоласида биринчи marta ер солиғини тўлашдан ва yoshi, соғлиғи ҳолати ва табиий офатлар туфайли божларни ишлаб чиқишдан озод қилиш тизими расман ўрнатилди.
Қин давлатида иккинчи енг муҳим солиқ "оғиз" сўзи солиқ еди. Енг бошида бу солиқ фақат ер устида ишламаганлардан ундирилган, лекин кейинчалик полл солиғи ишчи аҳолига чўзилган ер солиғи билан бирга ўша даврдаги солиқ тизимининг асосларидан бирига айланган. Ер солиқларидан фарқли равишда сўров солиғи нақд пулда тўланган.
Ҳарбий хизматга чақирув тизимида ҳарбий ва соф меҳнат субектлари ўртасидаги чегараларнинг босқичма-босқич лойқаланиши кузатилади. Вазифаларнинг уч тури жорий етилмоқда. "Қўриқлаш" вазифалари, номига қарамай, муҳандислик иншоотларини таъмирлашдан иборат бўлиб, йилига 1 ой давом етди. "Соф ҳарбий" мажбуриятлар 2 йил давомида империя чегараларида ишлаб чиқилган. Бу даврда ёлланма аввал оёқ қўшинларида, суворийларда ва денгизда-1 йил хизмат қилиб, сўнгра сарой ва ҳукумат жойларида "қўриқчи" бўлиб навбатчилик қилган ёки империянинг шимоли-ғарбий чегараларида хизмат қилишга юборилган. "Шимоли-ғарбий" мажбуриятлар-империянинг шимоли-ғарбий чегараларида 1 йил давомида ҳарбий хизмат. Ушбу вазифалар қалъаларни қуриш ва ҳимоя қилишни ўз ичига олган
Император Қин Ши Huang даврида кенг кўламли ишга қабул қилиш натижасида, қадар 2,600,000 одамлар (империяси жами аҳолининг 13%) ҳақида 400,000 одамлар Хитой Буюк ёли Шимолий бўлимлари қуриш устида ишлаган қайси маълум вазифаларни, амалга ишлаган. Миналар, йўл қурилиши ва бошқа оғир ишлар, жумладан, ўзининг юзлаб ҳашаматли саройлари ва император учун мақбара билан пойтахт қурилиши ҳам меҳнат вазифаларини бажариши зарур бўлган оддий фуқароларни, ҳам жиноятлар учун қул қилинганларни иш билан таъминлаган. Деҳқон меҳнатидан бу умумий фойдаланиш мамлакат ишлаб чиқарувчи кучларига салбий таъсир кўрсатди, шунингдек, милоддан аввалги 209-йилда Хитой тарихидаги биринчи йирик қўзғолонга олиб келди.
Савдо солиқлари ва тўловлари соҳасида ҳам ўзгаришлар юз берди. Маълум бир тижорат рентасини ер билан қиёслаб йиғиш бўйича бўлакча маълумотлар мавжуд. Туз ва темирдан олинадиган солиқлар туз ишлаб чиқариш ва металл маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича давлат монополияси билан алмаштирилди. Қин даврида вино ишлаб чиқариш ҳали ҳам давлат монополияси сифатида ҳам, тегишли солиқ ундириладиган хусусий ишлаб чиқариш сифатида ҳам ривожланмоқда. Табиий ресурслардан фойдаланганлик учун йиғимлар ҳам секин-аста табиий ресурсларга монополия шаклига ўтади, лекин 30% солиқ ставкаси билан хусусий фойдаланишни сақлаб қолади.
Божхона тўловлари давлатнинг бирлашуви туфайли ўз назорат функциясини йўқотади, лекин фақат тор фискал функцияни бажаради ва фақат божхона мансабдор шахсларининг сақланишини таъминлаш учун ундирилади. Шу билан бирга, аксарият манбалар, еҳтимол, божхона юки сезиларли еканлигини хабар қилади.
Солиқлар ва йиғимларни бошқаришда сезиларли ўзгаришлар юз берди: Хитойда биринчи marta турли солиқлардан ташкил топган давлат хазинаси ва император хазинаси ажралиб чиқди. Жумладан, давлат хазинаси ер ва полл солиқлари ҳисобига, император хазинаси еса-бошқалар ҳисобига тўлдирилди. Солиқ қонунчилиги ислоҳ қилинди: солиққа тортиш масалалари бўйича 6 та қонун чиқарилди ва солиққа оид ҳуқуқбузарликлар учун жарималар батафсил белгиланди.
Қин империяси император Қин Ши Хуанг ўлимидан кўп ўтмай мавжуд тўхтади. Мавжудлигининг сўнгги йилларида қўшни бекликлар билан оғир мажбуриятлар ва урушлар оқибатида қинда деҳқончилик қўзғолонлари бўлиб, улардан бири (Чу князлиги) Лю Банг (Гао-тзу) милоддан аввалги 202-йилда (милоддан аввалги 206-милодий 220-йил) иккинчи Хан империясига асос солган.
Бу даврда, империя ўз мустақиллигини қўлга бўлдим қўшни бекликлари билан урушлар оқибатида сиёсий ва иқтисодий инқирозни бошдан еди, шунингдек аҳолининг муҳим камайтириш сифатида – дан 20,000,000 Қин даврида одамлар учун 6,500,000 Ҳан сулоласи бошида. Шунинг учун янги сулоланинг дастлабки чоралари меҳнат вазифаларини қисқартириш, қулларни озод қилиш ва солиқ юкини камайтириш еди. Милоддан аввалги 202 йилдаёқ унинг инаугурацияси муносабати билан Лю Бан кенг амнистия еълон қилиб, барча қочоқлар ва сургунларни уйга қайтишга ва ўз ерларини ва уйларини олишга чақирди. У Қин даврининг қаттиқ жазоларини бекор қилиб, бошқарувнинг қуйи поғонасига, қишлоқ оқсоқолларига урғу берди.
Бу даврда сув хўжалиги соҳасида сезиларли ютуқларга еришилди, бу еса сариқ Дарё тўкилишидан келадиган зарарнинг камайишига олиб келди ва қишлоқ хўжалиги ривожланишини рағбатлантирди. Савдода сезиларли ўзгаришлар юз бермоқда: ҳашаматли товарлар, заргарлик буюмлари ва юқори навли истеъмол товарлари пайдо бўлмоқда. Бундан ташқари, кўпроқ деҳқонлар ҳайдаладиган ерлардан воз кечиб, савдо-сотиқ билан шуғуллана бошлайдилар. Бу даврда дунёга машҳур Ипак йўли шаклланмоқда, Хитойни савдо алоқалари орқали Европа мамлакатлари билан боғлаб туради.
Хан Хитой империянинг гуркираши. Мамлакатимизда қишлоқ хўжалиги гуллаб-яшнаган, ва солиқлар нисбатан паст еди, одатда кўпи 1 / 15 екин. Улар бир полл солиқ билан тўлдирилсин еди, шунингдек иш ва вазифаларини турли, лекин умуман, барча бу normal ва шунинг учун муҳосаба еди. Мамлакат аҳолиси кескин кўпайиб, милоддан аввалги и асрда 60 млн. кишига етди. Янги ерларнинг ўзлаштирилиши қишлоқ хўжалиги технологиясининг ривожланишига, жумладан, қоралама қорамоллардан фойдаланган ҳолда шудгорлашга туртки берди. Ески суғориш тизимлари еҳтиёткорлик билан юритилиб, керак бўлганда янгилари яратилди. Йўллар тартиб билан бўлиб, Хитой тарихининг империя даври бошлангандан буён тобора кўпайиб бораётган йўллар бўйлаб янги шаҳарлар қурилмоқда еди.
У бўлиши керак, айниқса таъкидлади учун биринчи marta тарихи давомида фалсафий оқимлар шаклланди. Да, прототипи ҳамда солиқ қайтиш еди жорий, ёки аксинча, бир declarative усули ҳисоблаш солиқ: тўловчи бўлган талаб қилиш тўлдиринг маълум бир шакл ўз ҳисобот майдони ер ва миқдорини йиғиб, ва мустақил равишда ҳисоблаш солиқ туфайли, кейин узатиш барча ҳужжатлар ва солиқ ўзи учун тегишли мансабдор шахслар. Ҳай солиқ ҳали тўланади, лекин солиқ бирлиги енди майдон майдони емас, балки ҳовли, яъни сезиларли солиқ миқдорини оширади оила. Табиий офатлар қурбонлари учун, уруш пайтида аъзоларидан айрилган оилалар учун, камбағал ва қашшоқлар учун ер солиғи ва мажбуриятларидан озод қилишнинг кенгайтирилган тизими жорий етилмоқда. Баъзи тоифалар бутунлай озод қилинди, баъзи – фақат қисман. Бироқ, бу солиқ имтиёзлари енг фақат тўловчилар жуда тор доира учун қўлланиладиган, ва шунинг учун ўртача оила, одатда, ҳар қандай фойда олмаган.
Хан сулоласи даврида полл солиқининг роли сезиларли даражада ошди ва унинг елементлари енди янада аниқ белгиланди. Солиқ тўловчилар 15-56 ёшдаги барча еркак ва аёллар (Россия империясидан фарқли равишда) бўлиб, солиқ ставкаси белгиланди-йилига 120 пул бирлиги. Савдогарларга қарши қаратилган сиёсий ва иқтисодий курснинг бир қисми сифатида савдогарларга солиқ ставкасидан икки мартa – 240 cу солиқ солинди. Кўриб чиқилаётган даврда полл солиғи нафақат давлат даромадининг манбаи, балки империя ҳаётидаги ижтимоий жараёнларни макроиқтисодий тартибга солиш воситасига айланади. Демографик вазиятни назорат қилиш учун ишлатилган: милоддан аввалги 189 йилда турмуш қурмаган аёлларни солиққа тортиш жорий етилган. 15 ёшдан 30 ёшгача турмушга чиқмаган аёллар ҳар бирида 5 ёш тоифасига бўлинган бўлиб, 3 ёшдан ошган, яъни кейинги тоифага ўтиш ягона тариф (120 жу) бўйича сўров солиғи суммасини оширган;30 ёшдан ошган турмуш қурмаган аёллар беш мартa солиқ тўлаган ёки 600 жу.
Хан сулоласи даврида Қин сулоласидан мерос қолган оғиз солиғининг мазмуни ўзгаради. Оғиз солиғи нафақат Хитой учун, балки Европа ва Осиё мамлакатлари учун ҳам ноёбдир, чунки унинг тўловчилари 7 ёшидан бошлаб болалар еди. Солиқ ставкаси 20 cу ни ташкил етди., янги туғилган чақалоқлар оилада оғизчалар сонининг кўпайиши ҳисобланиб, 3 cу да солиққа тортилди. йилига. Бу солиқдан келадиган даромад император хазинасига бориб тушди.
Вазифалар тизими ҳали Қин сулоласи даврида белгиланган шаклда сақланиб қолган. 5-синфдан бошлаб вазифалардан озод қилиш ҳуқуқини берадиган йигирма синф зодагонлик унвонлари тизимини яратиш янгилик бўлди. Барча унвонлар сотилди: олий ном, у кўпроқ қиммат. Масалан, 2 – синф салобатли унвонининг сотиб олиниши (божлардан озод қилинмаган, лекин бошқа имтиёзлар берган) ғалла екинларининг 600 ши (тахминан 71.6 кг га тенг оғирлик ўлчови) ва 5-синфнинг сотиб олиниши-2100 ши. Худди шундай тизим ҳарбий хизматда ҳам қўлланилган. Ҳарбий хизматга чақирув тизимига янги тўловлар тизими ёки "вазифаларни алмаштирган пул", ҳар ойда вазифаларни бажармаган шахс, алмаштирилган шахс 2000 Д. E. ни тўлаши керак еди. Аста-секин тўлов пуллари хизмат қилишни хоҳламаган ёки қила олмаганларга тўланадиган тўловлар тоифасига кира бошлади.
Қадимги Хитойга янги Хан сулоласи даврида мулк солиқларини жорий етиш бўлган. Милоддан аввалги 119 йилда иккита янги солиқ – чохлар (тешикли кичик тангалар) тўпламлари ва аравалар ва қайиқлар солиғи жорий етилди. Биринчи солиқ пул мулкидан ундирилган, тўловчилар асосан савдогар ва фойдаланувчилардир. Шу билан бирга солиқ ставкаси тўловчиларга кўра табақалаштирилган: усурерлар ва савдогарлар 6% (ёки 2000 cу тўпламдан.120-чи тўланади.) ва ҳунармандлар-3%; тўловчиларнинг биринчи гуруҳи тўланган солиқ миқдори ва унинг асосларини мустақил равишда еълон қилишлари керак еди. Вагонлар ва қайиқларга солинадиган солиқ тўловчилар томонидан ҳам табақалаштирилган белгиланган ставкалар бўйича белгиланди: оддий фуқаро – 120 ку, савдогар-240 ку. Савдогарлар ва фойдаланувчилардан маблағларнинг мавжудлиги ҳақида мустақил баёнот (декларация), албатта, қўллаб - қувватламади. Шунинг учун милоддан аввалги 114-йилда "ҳисобот" тизими жорий етилди: қўшнилар ва танишлар жарима оғриқ ҳақида нон-тўловчилар "ҳисобот" талаб қилинди. Бир бор еди" кредит " солиқ – қизиқиш бўйича солиқ озиқ-овқат ёки пул қарз бўйича касб, савдогарлар томонидан фақат пуллик. Бу солиқ ва маъмурий чора-тадбирлар империя бозорларида нархларнинг ошишига олиб келди.
Биринчи навбатда савдогарларга қаратилган бу чора-тадбирлар умуман ҳақиқатга мос еди, чунки усурерлар фаолияти деҳқонларга катта зарар келтирди. Хусусан, аҳолига берилган кредитлар бўйича фоиз ставкалари усурерлар томонидан йиллик 20% гача белгиланди. Пул маблағларини тўплашнинг муқобил, аммо қимматроқ усули ҳам бор еди-давлат кредити тизими, унинг нархи ойига 3% ёки йилига 36% еди.
Ғарбий Хан даврида яна бир Левий – аниқроғи, бойлик олдидаги burch жорий етилади. Бу ҳақни шартли равишда, Ҳақнинг таърифига асосан дейиш мумкин – уни тўлаш тўловчига қарши қонуний аҳамиятли ҳаракатларни амалга оширишнинг зарурий шартидир. Бу ҳолда, пул маълум бир миқдорда оилалар раҳбарлари (биринчи 100,000 CУ, кейинчалик 40,000 CУ), ҳар ўн минг CУ учун 127 CУ ҳақ тўлаш сўнг, мансабдор бўлиш ҳуқуқини олди. Бироқ, бу қоида савдогарларга тегишли емас еди.
Мол-мулк солиғи тоифасига император томонидан солинадиган чорвачилик солиғи ҳам киради. Ҳукумат даврида уй ҳайвонларининг 6 тури солиққа тортилди: отлар, сигирлар, қўйлар, чўчқалар, итлар ва товуқлар; аммо кейинчалик объектлар рўйхати 3га қисқартирилди: отлар, қўйлар ва сигирлар. Солиқ ставкаси чорвачилик қийматининг 2% ни ташкил етади.
Мол-мулк солиқлари, айрим Хитой тарихчиларининг таърифига кўра бойлик божидан ташқари, ўша даврдаги савдо солиқларига, яъни асосан савдогарлар томонидан тўланадиган солиқларга ҳам тааллуқли бўлиши мумкин.
Хан сулоласининг бевосита солиқлар ва йиғимлар тоифасидаги асосий ютуғи милодий 4 йилда Хитой тарихида биринчи даромад солиғининг жорий етилиши ҳисобланиши лозим. "Хан сулоласи китоби" да бу солиқнинг барча елементлари батафсил белгилаб берилган. Тўловчилар-ҳар хил иш фаолияти билан шуғулланувчи ва ундан соф даромадга ега бўлган барча шахслар; солиқ солиш объекти-соф даромаднинг тўлиқ миқдори, 10% ставкаси; тўлов усули-маълум давлат муассасаларида даромадларни ўз-ўзини декларациялаш ва солиқларни тўлаш. Ҳақиқатга тўғри келмайдиган декларация ёки декларация учун, шунингдек, албатта, тўлов амалга оширилмаганлиги учун жавобгарлик ва жазо чоралари ҳам белгиланди.
Божхона божлари фақат фискал аҳамиятини сақлаб қолади ва божхона идоралари солиқ йиғишдан кўра кириб келаётган одамларни ва уларнинг молларини кўздан кечириш мақсадида ташкил етилади.
Ҳукуматнинг савдогарларга қарши сиёсатига қарамай, империя шаҳарсозлик ва савдо-сотиқнинг ривожланишини бошдан кечирмоқда. Савдогарлар, юқорида санаб ўтилганлардан ташқари, савдо тўловлари ҳам ундирилган, хусусан, савдогар синфига postscript деб ном олган савдогарлар савдо ижараси ундирилган. Солиқни ҳисоблашнинг янги усули маълум вақт мобайнида жами ҳисобланади. Даражаси савол тафовутлар бор: баъзи даражаси даромад 2% тенг еди, деб ишонаман, бошқа олимлар кунига 1000 олтин иймон еса. Ҳунармандлар ва деҳқонларга битим суммаси номаълум, лекин савдо рентасидан таҳминан кам миқдорда солиқ ундирилган.
Бу даврда қин Ши Хуанг даврида ташкил етилган туз, темир, танга ташлаш ва вино ишлаб чиқариш бўйича давлат монополияси тикланди ва буёклар тизими ғазначилик учун жуда фойдали бўлган бу монополияни амалга ошириш механизми еди. Бой савдогарлар ва ҳунармандлар яхши-то-до шаҳар ва айниқса metropolitan орасида, аҳолиси туз қилиш билан шуғулланиш ҳуқуқи учун хазинасига катта миқдорда пул тўланган, металлургия балиқ овлаш, дистиллаш ёки танга қилиш, ва барча бу саноат даромад олиш учун.
Ўлпон ҳам сақланиб қолган (айниқса, забт етилган бекликларга нисбатан), лекин уни тўлаш усули ўзгармоқда. Енди ўлпон императорга пойтахтга юборилмайди, балки шу мақсадда махсус яратилган маҳаллий муассасаларга топширилади. Ушбу муассасалар орқали совғалар юқори нархларда сотилади ва тушум императорга юборилади.
Давлат молиясини бошқариш, хусусан солиқлар соҳасида хазинани давлат еҳтиёжлари ва император еҳтиёжлари учун бўлиш тизими сақланиб қолади. Солиқлар ва йиғимларнинг аксарияти давлат хазинасини ташкил етган. Император хазинасига фақат қуйидаги солиқлар ва йиғимлар тўланган: оғиз солиғи, табиий ресурслардан фойдаланганлик учун йиғимлар, давлат тузидан олинадиган даромадлар, темир ва вино монополиялари, божхона божлари ва ўлпонлар. Солиқ назорати тизимида ҳокимиятнинг марказлашуви ўзининг апогейига етиб боради ва у маҳаллий ҳокимият органларини текшириш ва пойтахтга тасдиқлаш учун ҳисобот бериш тизимида намоён бўлади. Бу мақсадлар учун махсус мансабдор шахс тайинланди. Йил бошида тақдим етилган маълумотлар асосида давлат даромадлари режасини маъқуллаб, уларни икки нусхада қайд етди ва йил охирида ҳам графликлардан олинган маълумотлар асосида император билан ешитиш учун ҳисобот тайёрлади. Солиқ солишнинг Қонунчилик базаси Ҳан сулоласи даврида ҳам кенг ривожланган бўлиб, солиқни тартибга солишнинг тўрт бўғинли тизимидан далолат беради. Биринчи даражада қонунлар (лу), кейин фармонлар (лин), учинчи даража – қарор (ке) ва ниҳоят – прецедент (би) мавжуд еди. Охирги икки даражаси асосан солиқ мажбуриятларини бажармаслик учун жазо манфаатдор.
Шундай қилиб, дастлабки империялар (Қин ва Хан сулолалари) даврида Хитойнинг марказлашган давлат сифатида солиққа тортилиши таҳлил етилгач, қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Биринчи Қин империясининг солиқ тизимига асосланиб, кейинги даврда қадимги Хитой нафақат замон талабларига жавоб берадиган, балки дунёдаги енг қадимги мукаммал солиқ тизимларидан бири бўлган жуда ривожланган солиқ тизимини ишлаб чиқди.