Bmi mashhura

I.R.Asqarov, Y.T.Isayev, A.G’.Mahsumov, Sh.M.Qirg’izov. Organik kimyo. Toshkent, G’.G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 2012 yil. Mazkur adabiyot O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan oliy o’quv yurtlarining kimyo ta’lim yo’nalishi bo’yicha ta’lim oluvchi talabalariga darslik sifatida tasdiqlangan. Tabiiy gazlarning asosiy tarkibini (92 – 96% gacha) metan tashkil etishi, ularning tarkibida 6% gacha boshqa ugleovdorodlar (etan, propan, butan va oltingugurt birkmalari hamda uglerod-(IV)-oksidi) bo’ladi. Sanoatda metandan atsetilen, vodorod, qorakuya, xlorli erituvchilar olinishiga qilishga oid fikrlar yuritiladi. Neft uglevodorodlarning aralashmasidan tashkil topgan bo’lib, nihoyatda murakkab tarkibga egaligi, uning tarkibi o’zgaruvchan bo’lib, unga uglevodorodlardan tashqari, azotli, kislorodli, oltingugurtli va boshqa birikmalar kirishi to’g’risida ma’lumotlar berilgan.

N.Kattayev. Kimyoviy texnologiya. Toshkent, “Yangiyo’l poligraf servis” nashriyoti, 2008 yil. Mazkur adabiyot O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan oliy o’quv yurtlari talabalari uchun o’quv qo’llanma sifatida tavsiya etgan bo’lib, tabiiy gazlarning asosiy tarkibiy qismlari, sanoatda metandan atsetilen, vodorod, qorakuya, xlorli erituvchilar va boshqa yuzlab organik birikmalarni hosil qilishi. O’zbekistonda tabiiy gazlarning katta miqdori Gazli, Sho’rtan, Surxondaryo viloyati, Muborak va boshqa rayonlardan qazib olinmoqda. O’zbekistonda har yili 55 mlrd kubometrdan ortiq tabiiy gaz, 3,5 mln. tonnagacha gaz kondensati qazib olinishi. Neft, neft uglevodorodlarning aralashmasidan tashkil topgan bo’lib, nihoyatda murakkab tarkibga ega ekanligi, uning tarkibi o’zgaruvchan bo’lib, unga uglevodorodlardan tashqari, azotli, kislorodli, oltingugurtli va boshqa birikmalar ham kirishi, neft konlari, neft va uni qayta ishlash. O’zbekistonda neftning qazib olinishi to’g’risida fikr yuritilgan.