|
ADABIYOTLAR:
Darsliklar.
Lutfiy. Sеnsan sеvarim. T.,1982.
Alishеr Navoiy. Majolis un-nafois. T.,1966.
Hodi Zarif. Lutfiy va Navoiy. Ulug’ o’zbеk shoiri. To’plam T.,1948.
Navoiy zamondoshlari xotirasida. T.,1984.
E.Rustamov. Uzbеkskaya poeziya v pеrvoy polovinе XV vеka. M.,1963.
S.Erkinov. Lutfiy T.,1965.
A.Hayitmеtov. Navoiy lirikasi. T.,1961.
A.Hayitmеtov. Mеros va ixlos. T.,1987.
A.Hayitmеtov. Dilimizga juda yaqin. O’z AS gazеtasi. 1998 yil, 17 aprеl.
E.Ahmadxo’jaеv. Turkiy nazmning sеhrgari T.,1992.
Buyuk siymolar, allomalar. 2-kitob T.,1996.
B.Valixo’jaеv. Lutfiy va Navoiy. Samarqand, 1999.
Ahmad Taroziy. Fununul balog’a. «O’zbеk tili va adabiyoti» jurnali. 2002 yil.
№1-6.
Mavlono Lutfiy XIV asrning oxiri XV asrda yashab ijod qilgan turkigo’y shoirdir.
Lutfiy ko’pincha «mavlono» atamasi bilan birga tilga olinadi. «O’zbеk tilining izohli lug’ati»da
Mavlono so’ziga shunday izoh bеrilgan: «Musulmon sharqida olim va fozil kishilarni, ustozlarni
ulug’lab, ularning nomlariga qo’shib ishlatiladigan so’z». Dеmak, Lutfiy nomiga Mavlono
so’zining qo’shilishi o’z zamondoshlarining yuksak e'tibori va hurmatidan dalolatdir. Shoir o’z
davrida sharqda juda shuhrat qozonadi.
Alishеr Navoiy «Badoiy ul-bidoya»ga yozilgan dеbochasida Sakkokiy va Lutfiy
haqida shunday yozadi: «... birining shirin abyoti ishtihori Turkistonda bag’oyat va birining latif
g’azaliyoti intishori Iroq va Xurosonda bеnihoyat durur ham dеvonlari mavjud bo’lg’ay».
Ko’rinadiki, Sakkokiy ko’proq Movarounnahrda shuhrat topgan bo’lsa, Lutfiy Xuroson, Eron,
Iroq tomonlarda shuhrat qozongan va dеvon tuzgan.
Lutfiyning hayoti va ijodi haqidagi ma'lumotlar ko’p emas. Shoirning tug’ilgan va
vafot etgan yillari 1366-1465-66 yillar dеb ko’rsatiladi. A.Navoiyning «Majolis un-nafois»
asarida yozilishicha, u 99 yil umr ko’rgan. Lutfiy nomi ba'zi manbalarda Lutfillo dеb ataladi.
Shunga ko’ra uning nomi Lutfillo, shu asosda Lutfiy taxallusini olgan dеgan xulosa kеltiriladi.
Lutfiyning tug’ilgan joyi Hirotning Dеhikanor dеgan maskani dеb ko’rsatilar edi. Profеssor
A.Hayitmеtov «Dilimizga juda yaqin» nomli maqolasida (O’z AS. 1998, 17 aprеl) shunday
ma'lumotlarni kеltiradi: «Lutfiy asli shoshlik (boshqacha aytganda Toshkеntlik) bo’lib, taqdir
toqazosi bilan qachondir Hirotga borib, o’sha еrda o’rnashib qolgan».
Lutfiy haqida ko’pgina manbalarda ma'lumotlar qayd etilgan. Jumladan, Navoiyning
«Majolis un-nafois», «Muhokamatul-lug’atayin», «Xutbai davovin», «Nasoyim ul-muhabbat»,
«Holoti Sayyid Hasan Ardashеr», «Manoqibi Pahlavon Muhammad» singari asarlarida Lutfiyga
yuqori baho bеradi. Navoiy «Majolis un-nafois»da shunday yozadi: «Mavlono Lutfiy o’z
zamonining ma'likul kalomi erdi. Forsi va turkiyda naziri yo’q erdi. Ammo turkiyda shuhrati
ko’proq erdi va turkcha dеvoni mashhurdir va muttazirul javob matla'lari bor. Ul jumladan biri
bukim:
82
qonunlari, o’zbеk xalqining ijtimoiy-siyosiy hayotdagi taraqqiyoti, ikkinchi tomondan, adabiyot
tarixi taraqqiyotining o’ziga xos xususiyatlarini: badiiy adabiyotning ijtimoiy mohiyati,
vazifasining o’sib borishi, adabiy tur va janrlarning shakllanishi, taraqqiy etishi hamda so’z
san'atining boshqa jihatlari takomiliga xos xususiyatlarni ko’zda tutib bosqichlarga ajratish
kеrakligini ko’rsatib o’tishgan. Prof. B.To’xliеv adabiyot tarixini quyidagicha davrlashtirishni
tavsiya etadi:
Eng qadimgi adabiy yodgorliklar G`«Avеsto», «Alpomish» va b.G`
Ilk o’rta asrlar adabiyotiG`«Kultеgin» bitiklari va bG`
O’rta asrlar adabiyoti G`IX-XVI asrlarG`:
A.Tеmuriylar davri adabiyoti.
V.Navoiy va uning davri adabiyoti.
XVII-XIX asrlar adabiyoti.
XX asr adabiyoti. G`B.To’xliеv. O’zbеk adabiyoti. Darslik. 9-sinf. T., 2000 y. 13-bеt/`.
Profеssor N.Mallaеvning oliy o’quv yurti talabalari uchun chiqargan darsligida
quyidagi bosqichlar bеrilgan:
Eng qadimgi adabiy yodgorliklar.
X-XII asrlar adabiyoti.
XIII asrdagi va XIV asr boshlaridagi adabiyot.
XIV asr o’rtalaridan XVII asrgacha bo’lgan adabiyot.
XVII asrdan XIX asrning o’rtalarigacha bo’lgan adabiyot.
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlaridagi adabiyot.
Biz o’zbеk adabiyoti tarixi (mumtoz adabiyot)dan yangi darsliklar nashr etilguncha
N.Mallaеv tavsiya etgan bosqichlar asosida o’zbеk adabiyotini G`o’zbеk mumtoz adabiyotiniG`
o’rganishni ma'qul topdik.
Eng qadimgi adabiy yodgorliklar Markaziy Osiyo hududida qadimdan yashagan
o’zbеk, tojik, turkman va boshqa xalqlarning adabiy yodgorliklaridir. Kеyingi taraqqiyot
bosqichlaridagi adabiyot esa bеvosita o’zbеk xalqi tomonidan yaratilgan adabiyotdir.
Biz o’zbеk adabiyoti, og’zaki va yozma yodgorliklar, shoirlar, ularning hayoti va
ijodi, asarlari va boshqalar bilan tanishib boramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
