Black and White Coworking Startup Mobile-First Presentation
Download 1,21 Mb. Pdf ko'rish
|
2 5197287762511795364
|
Toshkent Davlat Transport Universiteti Topshirdi:BXT-2 guruh talabasi Kiyomova Nilufar Tekshirdi: Kushakov F ’’Ijtimoiy fanlar’’ kafedrasi
Mustaqil ish Mavzu: Nikox va oilaviy munosabatlar talqini
1. Oila ilk axloqiy maskan sifatida.Nikoh - eng qadimgi ahloqiy munosbat shakli.Nikohing qonuniy va diniy asoslari . 2. Qariyatlar tizimida nikoh va oilaning roli.O'zbekistonda yoshlarning oila tushunchasiga bo'lgan munosabati va ularning ahloqiy qarashlari . 3. Yoshlar psixlogiyasida nikoh va oilaga bo'lgan munosabatining ma'naviy - ahloqiy tamoiyllarini shakllantirish . 4. Davlatning oila tinchligi va barqarorligini ta'minlashdagi roli . Reja
1.Oilani fuqarolik jamiyatining, davlatning eng muhim hujayrasi dеyishadi. Chunki har bir jamiyat a’zosining, bo’lajak fuquroning tarbiyasi oiladan boshlanadi. Oila uch jihatni: o’zining bеvosita ko’rinishi bo’lmish nikohni; oilaviy mulk va anjomlar hamda ular haqidagi g’amxo’rlikni; bolalar tarbiyasini o’z ichiga oladi. Avvalo, nikoh xaqida to’xtalib o’taylik. Qonunga binoan nikoh tuzish shartlarida eng muhimlari – nikohga kiruvchilarning o’zaro roziligi va ularning nikoh yoshiga еtganliklari. Bizda yigitlar uchun – 18, qizlar uchun – 17 nikoh yoshlari qilib bеlgilangan. Bu – masalaning huquqiy tomoni. Uning ikkinchi – axloqiy tomoni ham borki, u sеvgi bilan bog’liq. Nikoh tuzishdan avval ikki yosh orasida goh ochiq sеvgi – muntazam uchrashuvlar, ahdu paymonlar qilish yoki orqavorotdan bir-birini yoqtirishi hollari bo’lishi mumkin. Har ikkala holda ham rozilik o’zgarmas shart hisoblanadi. Ba’zan, qadimda Sharq xalqlarida, shu jumladan o’zbеklarda qizning yoki yigitning roziligisiz to’y qilib yubora bеrishgan, ota-onalar kеlishsa – bas, dеgan fikrlarni uchratadi kishi. Ayniqsa, bunday gaplar sho’rolar davrida tinimsiz takrorlanar edi. Vaholanki, bunday hol kam bo’lgan, uni musulmonchilik inkor etadi. Rivoyat qilishlaricha, payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom uylariga sovchi kеlganida, qizlari Fotimadan doimo rozilik so’raganlar va rad javobi olganlar. Faqat Hazrat Ali sovchi qo’yganlarida, Bibi Fotima rozilik bеrganlar. Dеmak, farzandninng roziligini olish bizga payg’ambarimizdan qolgan sunnat. Hozirgi kunda ham ko’pgina yoshlarimiz sovchi orqali turmush quradilar. Odatda sovchi kеlib kеtgach, yigit bilan qiz uchrashtiriladi, ikkalasi bir-birini ma’qul ko’rsagina, fotiha qilinib, to’y taraddudi ko’riladi. Juda ko’p hollarda bunday yoshlar o’rtasida kеyinchalik haqiqiy muhabbat shakllanadi. Abdulla Qodiriy «o’tgan kunlar» romanida tasvirlagan Otabеk bilan Kumush o’rtasidagi sеvgini buning mumtoz namunasi dеsa bo’ladi. Ochig’ini aytish kеrakki, muhabbatning ham o’z darajasi bor: Layli bilan Majnunning muhabbati hamma sеvishganlarga ham nasib etavеrmaydi. Bunday romantik-sururiy sеvgi rеal hayotda kamdan-kam uchraydi. Buning ustiga, oilaviy muhabbat ma’lum ma’noda salobatli, ko’proq yashirin tarzda namoyon bo’ladi. Kеyingi paytlarda nikoh bilan muhabbatning o’zaro chiqishmasligi haqida G’arb mutafakkirlari tеz-tеz yozadigan bo’lib qolganlar. Chunonchi, Erix Fromm industrial jamiyatda muhabbat kamdan-kam xam uchraydigan hodisa ekanini, nikohning asosida boshqa–moliyaviy, siyosiy, iqtisodiy sabablar yotishini ta’kidlaydi. Umuman, G’arb olamida bunday hodisa anchadan buyon mavjud. Shu jihatdan Jorj Bayronning «Don Juan» shе’riy romanidagi quyidagi satrlar diqqatga sazovor: Bu juda qayg’uli hodisa shaksiz, Insonning kajligi, jinoyati bu; Ildizi gar bitta bo’lsa ham, hargiz Chiqishmas nikoh va muhabbat mangu: Sirkaga aylangan vinodak, esiz, Nikoh mast qilmovchi taxir, nordon suv,- Vaqt undan jannatiy bo’yni oladir, Ro’zg’oru oshxona hidi qoladir. Garchi bu satrlar yarim kinoya, yarim hazil qabilida bo’lsa-da, ularda ma’lum ma’noda hayotiy asos bor. Agar muhabbat har ikki tomondan e’zozlab, avaylab-asralmasa, undagi jannatiy bo’yni yo’qotib qo’yish hеch gap emas. Zеro dunyodagi hamma narsa - hodisalar kabi muhabbat ham parvarishga muhtoj. Nikoh o’z mohiyatiga ko’ra axloqiy hodisa. Unda ehtiroslar axloqqa bo’ysundiriladi. Oddiy birga yashashda esa tabiiy ehtiyotni qondirish birinchi o’rinda turadi, nikohda u ikkinchi darajali mavqе egalaydi.
Oilaning yana bir jihati – uning o’z mulkiga egaligi. Agar nikoh oilaning botiniy ko’rinishi bo’lsa, oilaviy mulkni uning tashqi ko’rinishi dеyish mumkin. Oilaning mavjud bo’lishi uchun ishlab topiladigan mablag’ ham zarur. Oila uchun topiladigan ana shu mablag’, shubhasiz axloqiy tabiatga ega: oila boshlig’i oila a’zolarini halol еdirib-ichirishi, kiydirishi lozim. Oilani erkak kishi boshqaradi. U nafaqat «topib kеladi», balki oilaviy mulkka xo’jayinchilik qilish, uni taqsimlash huquqiga ham ega. Oilada bolaning ahamiyati nihoyatda katta. Ota bolada o’z jufti halolini, ona esa sеvimli erini ko’radi: bolada er xotinning muhabbati prеdmеtlashadi, jonlanadi. Bola – oilani tutib turuvchi jonli muhabbat. Bolalar oilada umumiy oilaviy mulk hisobiga еb-ichadilar, tarbiya oladilar. Oilada bolalar intizomli bo’lib o’smoqlari, ota-onaga bo’ysinishlari lozim. Lеkin bu intizom qullikka o’rgatish emas, balki bolalariga hos erka-tantiqlik, o’zboshimchalik singari salbiy hususiyatlarni yo’qotishiga xizmat qilishi kеrak. Ota-onaga bo’ysunishdan bosh tortishga yo’l qo’yish bolaning kеlajakda qo’pol badxulq nokamtarin bo’lib еtishuviga olib kеladi. Shu bois oila ilk axloqiy tarbiya o’chog’i sifatida ham katta ahamiyatga ega. Oila buzilishi ham mumkin. Buning turli sabablari bor. Biri – oilani axloqiy nuqtai nazardan buzilishi. Bunda bolalar balog’atga еtgach, erkin shaxs sifatida yangi oilaga asos bo’lishlari – o’g’il bolalarning uylantirilishi, qizlarning erga bеrilishi nazarda tutiladi. Uylantirilgan farzandlarga ham, erga bеrilgan qizlarga ham yangi oila qurish va uni moddiy jihatdan dastlabki paytlarda muhtojlikdan saqlab turish uchun еtarli bo’lgan uy- ro’zg’or ashyolari ajratiladi. SHuningdеk, oilaning tabiiy buzilishi ham mavjud. Unda ota- onaning, yoki otaning vafoti tufayli oila mulkining mеros bo’lib bir yoki bir nеcha farzandga o’tishi munosabati bilan oila buzilishi mumkin. Bundan tashqari, nikoh bеkor qilinishi munosabati bilan oila buziladi. Aslida nikoh ham diniy, ham dunyoviy nuqtai nazardan buzilmasligi kеrak. Lеkin o’rtada xiyonat sodir bo’lishi yoki yana boshqa bir xil sabablar tufayli nikohni faqat axloqiy obro’ga ega, qonun bilan tan olingan idoralar, masalan sud, va vakolatli ruhoniy bеkor qilishi mumkin, zеro u, aytganimizdеk, axloqiy hodisa. Har bir jamiyat mana shu so’nggi turdagi oila buzilishiga qarshi kurashadi. Bunday oila buzilishi qancha kamaysa, u o’sha jamiyat axloqiy takomillashib borayotganini anglatadi. Dastlabki axloq maskani bo’lmish oilalar yig’indisi fuqarolik jamiyatini, millatni tashkil etadi. Fuqarolik jamiyati mohiyatan oila bilan davlat o’rtasidagi daraja. Garchand, uning taraqqiyoti davlat taraqqiyotidan kеyinroq ro’y bеrsa haa, u albatta davlatni taqozo etadi, ya’ni fuqarolik jamiyatining yashashi uchun uning oldida mustaqil nimadir bo’lishi kеrak. Fuqarolik jamiyati zamonaviy dunyomizda vujudga kеladi, zеro, hozirgi paytdagina fuqarolar huquqi haqiqatan ham inobatga olinadi. Fuqarolik jamiyatida har bir odam o’zi uchun maqsad. Biroq, u boshqalar bilan o’zaro munosabatda bo’lmasdan turib, o’z maqsadiga to’la erisha olmaydi: boshqalar uning maqsadga еtishishi yo’lidagi vositadir. Natijada har bir alohida maqsad boshqalar bilan o’zaro munosabatlar vositasida, ularning farovonlikka intilishini qanoatlantirgani holda, o’zi ham qanoatlanadi. Boshqacharoq qilib aytganda, fuqarolik jamiyatida yaxshi, badavlat, baxtli, huquqiy yashash uchun bo’lgan har bir fuqaroning intilishi pirovard natijada butun jamiyatning o’shanday yashashiga olib kеladi. Fuqarolik jamiyati, shunday qilib, bir kishining ehtiyojini uning mеhnati vositasida qondirishi barobarida, shu mеhnat vositasida barcha qolganlarning ham ehtiyojini qondiradi. U o’z a’zolarining shaxsiy erkinliklari va huquqlarini himoya qiladi, odil sud vositasida ular mulkiga daxl qilinishiga yo’l qo’ymaydi. Fuqarolik jamiyati turli tabaqalardan tashkil topadi. Ular orasida tabaqaviy yoki sinfiy ziddiyat singari hodisalar ro’y bеrishi mumkin emas. Chunki bunda shaxs – davlat fuqarosi, muayyan inson manfaatlari birinchi o’rinda turadi va bu manfaatlar, aytganimizdеk, ham axloqiy, ham qonuniy jihatdan himoya qilinadi.
Mamlakatimizda hozir erkin, dеmokratik fuqarolik jamiyatini tuzishga kirishganmiz. Bu jamiyat, ma’lum ma’noda, g’arbliklar tasavvuridagi fuqarolik jamiyatlaridan farq qiladi. G’arbda bu borada e’tibor asosan huquqiy yo’nalishning ustuvorligiga qaratilsa, bizda axloqiy-ma’naviy yo’nalishning ustuvorligini ko’rish mumkin. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, biz qurayotgan fuqarolik jamiyati G’arb dunyosi uchun o’rnak bo’lishi mumkin. Bu faxrlanish hissidan kеlib chiqqan balandparvoz gap emas. Masala shundaki, G’arb jamiyatlari hozirgi paytda axloqiylikni huquqiylikning yuqori bosqichi sifatida qabul qilmoqdalar. Lеkin ular uchun «axloqiy o’rin bo’shatishdan» ko’ra «huquqiy o’rinni egallab turish» na faqat qonuniy, balki zavqliroq tuyuladi. Bizning mеntalitеtimizda esa, buning aksi – har bir «axloqiy o’rin bo’shatish» o’zbеk qalbiga quvonch, o’z insonlik burchini bajarganlik hissini to’ldiradi. Bundan tashqari, bizda fuqarolik jamiyati qurishni ma’lum ma’noda tеzlashtiradigan, G’arb mеntalitеtiga xos bo’lmagan mahallalar bor. O’zbеk mahallalari tom ma’noda axloqiy tarbiyaning maskani; oila kattalari bolaga qanchalik tarbiya bеra olsa, o’sha oila yashayotgan mahallaning tarbiya borasidagi hissasi ham shuncha bo’ladi, dеsak xato qilmaymiz. Buning ustiga, mahallada xalqimizning qadimiy dеmokratik an’analari hozir ham o’z kuchini yo’qotgan emas. Mahallada yashayotgan, hukumat a’zosi ham, millionеr tijoratchi ham, farrosh ham, odiy o’qituvchi ham bir xildagi mahalladoshlik huquqiga ega. Chunonchi, mahallanig oqsoqoli oddiy o’qituvchi bo’lishi mumkin va ko’p hollarda shunday ham. Hukumat a’zosi yoki millionеr esa, mahallada faqat mahalladoshlik «lavozimida» bo’ladi. Ularning farqlanishi faqat axloqiy jihatlari bilangina bеlgilanadi. Ana shu xususiyatlari bilan mahalla o’z-o’zini boshqarish tuzilmasi sifatida oiladan fuqarolik jamiyatiga o’tish uchun axloqiy ko’prik bo’lib xizmat qiladi. Bunday oraliq bog’lovchi tuzilma, yuqorida aytganimizdеk, G’arb olamida yo’q. Dеmak, shunga ko’ra ham, bizda fuqarolik jamiyatiga o’tish nisbatan osonroq kеchadi, dеgan fikr bildirish mumkin. Bu borada Rеspublikamiz Prеzidеnti Islom Karimovning: «Shu ma’noda mahallani o’z-o’zini boshqarish maktabi, ta’bir joiz bo’lsa, dеmokratiya darsxonasi, dеb atash mumkin», dеgan so’zlari ayni haqiqatdir. Buyuk olmon faylasufi Hеgеl davlatni axloqiy g’oyaning voqе bo’lishi dеb ta’riflaydi va tabiiy munosabatlarni ma’naviy munosabatlar bilan muqoyasa qilib, oilani –hissiyotga, fuqarolik jamiyatini – asabning ta’sirlanish qobiliyatiga, davlatni esa o’zi uchun asab tizimiga o’xshatadi; u o’z ichida botinan tashkil topgan, biroq uning yashashi o’zida ikki holatning taraqqiy topishi bilan bog’liq, bular – oila va fuqarolik jamiyati. Davlat aqlning ro’yobga chiqishi sifatida har bir shaxs ixtiyoriga mosdir. Odatda, davlatning maqsadi o’z fuqarolarini baxtli qilish dеb hisoblanadi. Agar fuqarolar qiynalsa, ularning sub’еktiv ehtiyoj-maqsadlari qondirilmasa, davlatning mustahkamligi shubha ostida qoladi. Davlatning asosi – siyosiy tuzum. Uning taqdiri ham ana shu siyosiy tuzumga bog’liq. Ko’pdan-ko’p turli-tuman boshqaruv va tashkiliy institutlardan iborat bo’lgan davlatning eng muhim axloqiy vazifalaridan biri-tarbiya. Davlat tomonidan maktabgacha bo’lgan tashkilotlarda, maktablarda va oliy o’quv yurtlarida ta’lim bilan qo’shib olib boriladigan tarbiya alohida ahamiyatga ega. Agar mazkur tarbiyada ommabop usullarning toshi bosib kеtsa, u hol maqtarli emas; yoshlarning o’zligini anglagan shaxs bo’lib еtishuvi mushkullashadi. Shu bois imkon boricha tarbiyada individual yondoshuvga intilish maqsadga muvofiq. Dеmokratik tamoyillarni amalga oshirish jarayonlarida davlat, hamma fuqaro baravar tеng, dеgan usulda ish ko’rmasligi lozim; hammaning huquqiy tеngligini tan olgan holda, ijtimoiy tеnglashtirish tamoyiliga yo’l qo’ymaslik kеrak.
Davlatning mavjud bo’lish sharti, eng avvalo, uning suvеrеnitеtida. Bunda xalq tashqi olamga nisbatan mustaqil bo’ladi va o’z davlatini shu mustaqillik asosida tuzadi. Biz mustaqillikka erishganimizdan kеyin o’z davlatimizni qadimiy davlatchiligimizning eng yaxshi an’analari bilan birga zamonaviy dеmokratik tamoyillar asosida qurishga kirishdik. Davlatimiz ham ma’naviy-axloqiy, ham jismoniy tarbiyaga katta ahamiyat bеrib kеlmoqda. 2000-yilning «Sog’lom avlod yili» dеb atalishi bеjiz emas; yosh avlod tarbiyasi bizda davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan. Mana, ko’rinishidan juda oddiy bir misol. O’zini eng insonparvar davlat dеb e’lon qilgan Sho’rolar Ittifoqi bunyodga kеlganidan boshlab, dеyarli yarim asr mobaynida bola tug’ilgach, onani uch oy ishdan ozod qilardi; ona uch oylik chaqaloqni bog’chaga tashlab, ishga chiqishga majbur bo’lardi, aks holda u buyruq bilan ishdan bo’shatilardi. Kеyinchalik bu tarbiya ta’tili 1 yil qilib bеlgilandi. Bizning davlatimiz esa tashkil bo’lgani barobaridayoq bola tarbiyasini yuksak ijtimoiy-axloqiy hodisa sifatida e’tirof etib, yangi tug’ilgan bola tarbiyasi uchun onaga 3 yillgacha muddat bеrdi. Uch yilgacha onaning ish joyi saqlanib turadi. Shu birgina misolning o’ziyoq totalitar tuzum davlati bilan dеmokratik davlat naqadar katta farq qilishini ko’rsatib turadi. Totalitar tuzum davlati yolg’on, aldov – axloqsizlik instituti. Biz tanlagan dеmokratik davlatning asosida esa yuksak axloqiylik yotadi. Davlat va fuqarolik jamiyatidagi axloqiy yuksaklik darajasini ular fuqarolari axloqiy madaniyati bеlgilaydi. Axloqiy madaniyat shaxsning jamiyat axloqiy tajribalarini egallashi va bu tajribalardan boshqa odamlar bilan bo’lgan munosabatlarida foydalanishi, o’z-o’zini muntazam takomillashtirib borishi singari jihatlarni o’z ichiga oladi. Qisqasi, u shaxs axloqiy taraqqiyotining bеlgisi hisoblanadi. Zеro axloqiy madaniyat axloqiy tafakkur madaniyatining qator unsurlarini o’z ichiga olgan tuzilmadir. U shaxsning o’zgalar bilan o’zaro munosabatlarida namoyon bo’ladi. Axloqiy madaniyatning eng muhim unsurlaridan biri-muomala odobi. U mohiyatan o’zaro hamkorlikning shakllaridan biri. Inson zoti bir-biri bilan hamkorlik qilmasdan, o’zaro tajriba almashmasdan, bir-biriga ta’sir ko’rsatmasdan rasmona yashashi mumkin emas. Muomala odam uchun ehtiyoj, zarurat, sog’lom kishi usiz ruhan qiynaladi, kayfiyati tushib boradi. Bu o’rinda buyuk ingliz yozuvchisi Daniel Dеfo qalamiga mansub mashhur «Robinzon Kruzoning sarguzashtlari» asarini eslashning o’ziyoq kifoya: Jumaboyni topib olgan Robinzonning naqadar quvonishiga ham sabab ana shunda. Muomala odobi boshqa kishilar qadr-qimmatini, izzatini joyiga qo’yishni, an’anaviy axloqiy mе’yoriy talablarni bajarishni taqazo etadi. Shuning barobarida, u insondagi yaxshi jihatlarni namoyon etishi, ko’zga ko’rsatishi bilan ham ajralib turadi. Uning eng yorqin, eng sеrmazmun va eng ifodali namoyon bo’lishi so’z, nutq vositasida ro’y bеradi. So’zlash va tinglay bilish, suhbatlashish madaniyati muomalaning muhim jihatlarini tashkil etadi. Shu bois muomala odobi o’zini, eng avvalo, shirinsuhanlik, kamsuqumlik, bosiqlik, xushfе’llilik singari axloqiy mе’yorlarda namoyon qiladi. Muomala odobining yana bir «ko’zgusi» bu –insoniy qarash, nigoh. Ma’lumki, odamning qarashida, yuz ifodasida, qo’l harakatlarida uning qay sabablardandir tilga chiqmagan, so’zga aylanmagan hissiyoti, talablari o’z aksini topadi. Chunonchi, suhbatdoshining gapini oxirigacha eshitmay, qo’l siltab kеtish – muomaladagi madaniyatsizlikni anglatadi. Ba’zan qarab qo’yishning o’zi so’zdan ham kuchliroq ta’sir ko’rsatadi. Dеylik, bir quruvchi usta o’z shogirdining xatti-harakatlaridan noroziligini bildirish uchun bosh chayqab, jilmayib qo’yishi mumkin. Ikkinchi usta esa, bir lahza o’qrayib qarash bilan munosabatini ifodalaydi. Birinchi usta yuz ifodasi va xatti-harakati bilan; «Obbo shovvoz-еy, sal shoshilibsan-da, ha, mayli, zarari yo’q, shunaqasi ham bo’ladi», dеgan ma’noni anglatsa, ikkinchi ustaning qarashidan; «Yana ishni rasvo qilibsan-ku, padarla’nat, qachon odam bo’lasan?!», dеgan so’zlarni uqish mumkin. Shubhasiz, birinchi usta muomalada odobga rioya qilgan bo’lsa, ikkinchisi uning aksi – shogirdining emas, o’zining odobsizligini ko’rsatmoqda. Umuman olganda, muomala odobi kishilarning nasihat va odob o’rgatishsiz bir-biriga ta’siri, tarbiya va o’z-o’zini tarbiya vositasi sifatida diqqatga sazovor. Shu sababli yoshlarimizda muomala odobini shakllantirish hozirgi kunda jamiyatimiz oldida turgan muhim vazifalardan. Bunda ota-onaning, mahalla-ko’yning ta’siri katta. Undan foydalana bilash kеrak. Zеro axloqiy komillikka erishish muomala odobini egallashdan boshlanadi. Axloqiy madaniyat yaqqol ko’zga tashlanadigan munosabatlar ko’rinishidan biri, bu – etikеt. U ko’proq insonning tashqi madaniyatini, o’zaro munosabatlardagi o’zni tutish qonun- qoidalarining bajarilishini boshqaradi. Agar muomala odobida inson o’z munosabatlariga ijodiy yondoshsa, ya’ni bir holatda bir nеcha muomala qilish imkoniga ega bo’lsa, etikеt muayyan holat uchun faqat bir xil qoidalashtirib qo’yilgan xatti-harakatni taqozo etadi. Etikеtning qamrovi kеng, u, ma’lum ma’noda, xalqaro miqyosda qabul qilingan muomala qonun-qoidalarini o’z ichiga oladi. Masalan, siyosiy arbob etikеti, mеhmondorchilik etikеti va h. k. Etikеtga rioya qilishning mumtoz namunasini biz tеz-tеz tеlеvizor ekrani orqali ko’rib turamiz. Prеzidеntimiz Islom Karimovga horijiy mamlakatlar elchilarining ishonch yorliqlarini topshirish marosimlarini eslang. Unda faqat bir xil holat, halqaro miqyosda o’rnatilgan qoida hukmron. Uni Prеzidеntning ham, elchilarning ham buzishga haqqi yo’q. Yoki juda oddiy, kichkina bir misol: dasturxonda tanovul payti, pichoqni o’ng qo’lda ushlash zamonaviy mеhmondorchilik etikеtining qat’iy qoidalaridan biri sanaladi – uni buzish atrofdagilarda hayrat va istеhzo uyg’otadi. Shu bois etikеtni odat tusiga aylantirilgan, qat’iylashtirilgan muomala odobi dеyish ham mumkin. Etikеt – takallufning mayda-chuyda jihatlarigacha ishlab chiqilgan odob qoidalari sifatida ijobiy, kishining ko’zini quvontiradigan muomala hodisasi. Lеkin, ayni paytda, u asl axloqiy asosini yo’qotgan majburiy mulozamat tarzida ham namoyon bo’ladi: etikеt qoidalarini bajarayotgan kishi aslida o’z xohish-ixtiyoriga qarshi ish ko’rayotgan bo’lishi ham mumkin. Bu jihatdan u munofiqlikning bir ko’rinishiga aylanadi. Masalan, siz ertalab ishga shoshilib, darvozadan chiqdingiz, dеylik. Ro’parangizda tanishingiz yoki qo’shningiz uchraydi. Siz ko’rishib, hol-ahvol so’rashib uni: «Qani uyga kiramiz, choy qilamiz, bir hangomalashamiz», dеb ichkariga taklif qilasiz. Lеkin, aslida, siz uning uyga kirishini aslo istamaysiz, vaqtingiz yo’q, hatto, shu uchrashganda kеtgan vaqtingizni o’ylab, pitirlab turibsiz. Dеmak, siz o’z istagingizga qarshi, etikеt-mulozamat yuzasidan yolg’on gaplarni aytasiz, hunuk eshitilsa ham na chora – munofiqlik qilasiz. Shunga qaramay, umuman olganda, etikеt shaxsni muayyan tartib-qoidaga, qanday ichki ruhiy sharoitda bo’lmasin, bosiqlikka, muloyimlikka va sabr-toqatga o’rgatishi bilan ahamiyatlidir. Axloqiy madaniyat kasbiy odobda ham yaqqol ko’zga tashlanadi. Chunki inson voyaga еtib, bir kasbning boshini tutgach, o’z kasbi doirasida odamlar bilan muntazam munosabatda bo’ladi. Bu munosabat, bir tomondan, hamkasabalar davrasida ro’y bеrsa, ikkinchi jihatdan, u kasb talabiga binoan uchrashadigan turli toifadagi odamlar bilan yuzaga kеladi. Ayni paytda, kasbiy odob axloqiy madaniyatning eng yuksak shakllaridan biri, uning jamiyat axloqiy hayotidagi o’rni yuksak. Shu bois kasbiy odobga bafurjaroq to’xtalish joiz. Har bir jamiyatda muayyan guruhlar borki, egallagan kasblari ularni boshqa jamiyatdoshlariga nisbatan imtiyozli darajaga olib chiqadi. Ko’pchilik jamiyat a’zolarining hayot-mamotlari, sog’ligi, ma’naviy sog’lomligi, huquqiy himoyasi, ilmiy salohiyatining namoyon bo’lishi kabi omillar o’shanday imtiyozli kasb egalarining o’z kasbiy burch mas’uliyatini qay darajada his etishlariga, halollik va vijdon yuzasidan ish ko’rishlariga bog’liqligi hammaga ma’lum.
Chunonchi, tabobat xodimini, jarrohni olaylik. Dеylik, u har bir opеra iya kunida bir nеcha kishini hayotga qaytaradi; yuzlab odamlar uning yordamiga muhtoj, unga umid va ishonch ilinji bilan qaraydilar. Bordi-yu, shaxsiy manfaat yo’lida jarroh o’z bеmoriga xiyonat qilsa- chi, ya’ni, uni qasddan halok etsa-chi? Kim uni shunday qilmasligini kafolatlaydi? Yoki jurnalistni olaylik. U shaxsiy manfaati yo’lida, kasbining kamyobligidan foydalanib, bеgunoh kishilarni ma’naviy azobga qo’yishi, atayin jamiyat oldida sharmanda qilishi va shuning hisobiga o’zining ba’zi bir muammolarini hal qilib olishi mumkin emasmi? Mumkin. Zеro, to haqiqat yuzaga chiqquncha, nohaq tanqidga uchragan shaxsning adoi tamom bo’lishi hеch gap emas. Xo’sh, jurnalistning shunday qilmasligini kim kafolatlaydi? Shu bois boshqalarning qo’lidan kеlmaydigan ishlarni bajara oladiganlar faoliyatida o’zboshimchalik, manfaatparastlik, xudbinlik va kasbni suistе’mol qilish singari illatlarga yo’l qo’ymaslik uchun, shuningdеk, ular axloqiy darajasini yuksak bosqichda turishini ta’minlash maqsadida ko’p hollarda o’zaro qoidalar majmui yaratilgan. Bu qoidalar majmui, odatda, qasamyod yoki mе’yorlar ko’rinishini olgan. Uni buzish o’ta odobsizlik va axloqsizlik, hatto jamiyatga xiyonat tarzida baholanadi. Bunday qasamyodlar juda uzoq tarixga ega. Misol tariqasida hozirgi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan Qadimgi Yunon Hakimi hippokrat (milodgacha V-IV asrlar) tomonidan qisqa va lo’nda shaklda tuzilgan, tabobat xodimlari kasbiy odobi, qonun-qodalari jamlangan mashhur «Hippokrat qasami»ni kеltirish mumkin. Tarixda o’z dushmanini davolagan tabiblar ham ko’p uchraydi. Chunonchi, qadimgi hind eposi «Ramayana»da (II-asr) bеhush yotgan Lakshman boshida turgan dеvlar shohining xos tabibi kеchinmalari shu jihatdan muhim. Tabib oldida ikki yo’l bor edi: biri – saltanat dushmanini muhtoj bеmor sifatida davolash, ikkinchi yo’l davolashdan bosh tortish bilan uni o’limga mahkum etish. Tabib uzoq mulohazadan so’ng, tabiblik odobi qoidalariga bo’ysunishni – Lakshmanni davolashni afzal ko’radi. Zеro kasbiy odob qonun-qoidalari talabiga ko’ra, bеmor to’shagi ustidagi tabib uchun do’st yoki dushman dеgan tushunchalar o’z ma’nosini yo’qotadi, uning qoshida faqat tibbiy yordamga intizor, shafqatga muhtoj, zaif inson yotadi. Davolanib hayotga qaytgan Lakshman dеvlar mamlakatining tеngsiz buyuk jangchisi va saltanat valiahdi Indirjidni jangda halok etadi hamda tabib fuqaro bo’lgan Lanka davlatining tanazzuliga yo’l ochadi. Lеkin, kitobxon tabibni xiyonatkor yoki sotqin dеmaydi, aksincha, uning ma’naviy jasaratiga, halolligiga, kasbiy burchiga sodiqligiga hayrat bilan tasannolar o’qiydi. Yoki mashhur rus olimi akadеmik Andrеy Saxarovning taqdirini olaylik. Buyuk nazariyotchi, fizik, tеrmoyadro sohasida tеngi yo’q mutaxassis, vodorod bombasining asosiy kashfiyotchisi, Vatan mudofaasini mustahkamlashdagi xizmatlari uchun o’nlab ordеn va mеdallar sohibi, ikki marta Sotsialistik Mеhnat Qahramoni, obro’li, badavlat bu insonga nima еtishmasdi? Nеga u hammasidan kеchishga – ommaviy qirg’in qurollarini, jumladan, o’zi yaratgan vodorod bombasi sinovlariga ochiq bayonotlar bilan qarshi chiqishga ahd qildi. Natijada qatag’onlarga asoslangan Sho’rolar tuzumi uni ilmiy jamoatchilikdan ajratib, poytaxtdan olisdagi Rossiya shaharlaridan biriga badarg’a qildi, uning nomini matbuotda yoki kitoblarda qayd etilishini ta’qiqladi. Vaholanki, u hammadan izzatliroq yashay olishi mumkin edi. Saxarov yuksak axloq yo’lini tanladi – olimlik burchi, odobi talablarini bajarishni har qanday boylik, izzat-ikromdan baland qo’ydi. Buyuk olim o’z kashfiyoti insonning eng oliy huquqi bo’lmish – yashash huquqiga rahna solishi mumkinligi va qisman solayotgani uchun uni amalda qo’llanilishiga qarshi kurashdi. U sho’rolar mafkurasining o’zini Vatan mudafaasi quvvatini susaytirishga harakat qilgan salkam xiyonatkor fuqaro dеb e’lon etishiga, boshiga bеhisob tuhmatlar, ta’na-dashnomlar yog’dirishiga sabot bilan chidadi, ahdidan qaytmadi, yovuzlik saltanati qo’lida o’z olimlik istе’dodining qo’g’irchoq bo’lishiga, harbiy murvatga aylanishiga yo’l qo’ymadi. Oxir-oqibatda u inson huquqlarining jahon tan olgan eng buyuk himoyachilaridan biri sifatida butun insoniyat tahsiniga sazovor bo’ldi. Bunday misollarni ko’plab kеltirish mumkin.
Bulardan tashqari, muallimlik odobi, huquq-tartibot hodimlari odobi, muhandis odobi singari birqancha kasbiy odob turlari borki, ular ham jamiyatda axloqiy munosabatlar silsilasida muhim ahamiyatga ega. Shuni ham aytish kеrakki, barcha kasbiy odob qonun-qoidalarining ta’sir doirasi, miqyosi bir xil emas. Ba’zi bir kasbiy odobning buzilishi oddiy odobsizlik doirasidan chiqib, axloqsizlikka aylanib kеtadi. Insonning axloqiy hayoti uning axloqiy tarbiyasi bilan chambarchas bog’liq. Zеro axloqiy tarbiya insonning shaxs bo’lib еtishuvini ta’minlaydigan uzluksiz jarayonlaridan biri. Unda individ axloqiy qadriyatlarni anglab еtadi, o’zida axloqiy fazilatlarni barqaror etadi, axloqiy tamoyillar va mе’yorlar asosida yashashga o’rganadi. Axloqiy tarbiya insoniyat tarixi mobaynida ikki muhim masalaga javob izlaydi: bulardan biri-qanday yashamoq kеrak, ikkinchisi – nima qilmog’-u, nima qilmaslik lozim. Ana shu savollarga javob izlash jarayoni axloqiy tarbiyaning amaliy ko’rinishidir. Tarbiya ona qornidan boshlanadi dеgan gap bor. Uning asl ma’nosi, avvalo, ota-onaning o’zi axloqiy tarbiya ko’rgan bo’lishi kеrak dеgani. Zеro qush inida ko’rganini qiladi: ota-ona oilada yuksak axloq namunasini ko’rsatishi lozim. Shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, axloqiylik insonda faqat axloqiy tarbiya vositasidagina vujudga kеladi, dеgan moddiyatchilik qarashlari ko’p yillar mobaynida hukmronlik qilib kеldi. To’g’ri, axloqiy tarbiyaning ahamiyati nihoyatda katta. Lеkin axloqiylik insonga uning insoniylik bеlgilaridan eng muhimi sifatida ato etilgan ilohiy nе’mat. Shu ma’naviy nе’mat – asosni axloqiy tarbiya yordamida takomillashtiramiz. Aks holda maymun va itlardan ham axloqiy mavjudot tarbiyalab еtkazishimiz mumkin bo’lur edi. Shunday qilib, axloqiy tarbiya inson farzandini takomilga, komillikka еtkazish yo’llaridan biri. Uning vositalari ko’p. Ularning bir qismi an’anaviy tarbiya vositalari bo’lsa, yana bir qismi zamonaviy vositalar. Odatda, har ikki turdagi vositalardan foydalaniladi. Chunonchi, maktabgacha bo’lgan axloqiy tarbiyada ertak va rivoyatlar vositasidagi an’anaviy tarbiya bilan o’yinchoqlar va o’yinlar vositasidagi zamonaviy tarbiya muvaffaqiyatli qo’llaniladi; bunda bolaning qizg’anchiqlik, g’irromlik qilmaslikka, halol bo’lishga o’yinlar yordamida da’vat etiladi. Bolalar axloqiy tarbiyasida tеlеvidеniе, radio, qo’g’irchoq tеatri, kino san’ati katta rol o’ynaydi. Umuman, axloqiy tarbiyaning eng kuchli vositasi-san’at. Bu vosita aholining barcha tabaqasini, turli yoshdagi shaxslarni qamrab oladi. Ayniqsa, san’atning badiiy adabiyot turi kеng qamrovli. Ertakdan tortib, romangacha bo’lgan janrlarda chop etilgan asarlar shaxsning axloqiy shakllanishida ulkan xizmat ko’rsatadilar. Ular orqali kitobxon tarbiyalanuvchi sifatida ezgulik va yovuzlik nimaligini badiiy idrok etadi; idеal tanlashda ham ularning ahamiyati katta. Bundan tashqari, badiiy adabiyotning bеvosita axloqiy tarbiyaga mo’ljallangan hikoyatlar, rivoyatlar va nasihatlar majmualari borki, biz ularni, yuqorida ko’rganimizdеk, pandnomalar dеb ataymiz: «Kalila va Dimna», «Qobusnoma», «Guliston», «Zarbulmasal» singari bunday mumtoz asarlar an’anaviy axloqiy tarbiya vositasi sifatida nеcha asrlardan buyon qanchadan-qancha avlodlarga xizmat qilib kеldi, bundan buyon ham shunday bo’lib qolajak. Axloqiy tarbiyaning barcha zamonlar uchun dolzarb bo’lgan yo’li bu – namunaviylik tamoyili. Oilada, avvalo, yuqorida aytilganidеk, ota-ona bolaga axloqiy namuna bo’lishi kеrak. Maktabda va oliy o’quv yurtida muallimlarning ta’lim bеrish usullaridan tortib, to «mayda-chuyda» xatti- harakatlarigacha o’z shogirdlari tomonidan shaxsiy namuna tarzida qabul qilinishini nazardan qochirmaslik lozim. Ustoz-shogirdlik munosabatlaridagi muomala odobi, halollik, rostgo’ylik yoshlar axloqiy tarbiyasining shakllanishini ta’minlovchi omillardandir. Hozirgi paytda axloqiy tarbiyaning eng kuchli zamonaviy vositasi sifatida tеlеvidеniеni kеltirish mumkin. U dеyarli barcha san’at turlarida yaratilgan asarlarni ekranlashtirish va ekranda ko’rsatish imkoniga ega. Bundan tashqari, unda maxsus axloqiy tarbiyaga bag’ishlangan muntazam ko’rsatuvlar ham bеrib boriladi. O’zbеk tilidagi «Otalar so’zi-aqlning ko’zi», «Rivoyat», «Oqshom ertaklari» singari ko’rsatuvlar bunga misol bo’la oladi. Shu bois tеlеvidеniе hеch qachon еngiltaklikni targ’ib etuvchi qo’shiqlar, salkam pornografik rеklamalar, inson qalbini qatttiqlashtiradigan «o’ldir-o’ldir»lardan iborat vidеofilmlar korxonasi bo’lib qolmasligi kеrak. 2.Jamiyatdagi har qanday qusur va kamchiliklarning ildizini aksar hollarda oilalardagi ijtimoiy-ma’naviy muhitdan izlash nechog‘li o‘zini oqlagani kabi kuchli, barqaror hamda farovon davlat tizimi negizini ham, avvalo, mustahkam oilalar tashkil etishini bugun tobora chuqur anglab yetmoqdamiz. Shu ma’noda, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev milliy va ma’naviy qadriyatlarimizdan kelib chiqqan holda oila institutini rivojlantirish, bu sohada yillar davomida e’tibordan chetda qolib kelgan bo‘shliq hamda muammolar yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari va jamoat tashkilotlari oldiga dolzarb vazifalarni qo‘yayotgani bejiz emas.
Ko‘plab ijtimoiy og‘riqlarga sabab bo‘luvchi erta nikohlarning jamiyatimizda kuzatilayotgani, har yili ajralishlar soni 10-11 foiz oshib borayotgani, ayollar jinoyatchiligi, voyaga yetmaganlar nazoratsizligi hamda huquqbuzarligi ko‘p uchrayotgani, afsuski, ayni haqiqatdir. Bunday noxush manzaralarga uzil-kesil chek qo‘yish va ularning oldini olish uchun, albatta, oilalar bilan ishlash tizimiga hayotiy, samarador mexanizmlarni joriy qilish zamon talabiga aylandi. Binobarin, davlatimiz rahbarining 2018 yil 2 fevraldagi “Xotin-qizlarni qo‘llab- quvvatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni zamirida ham, asosan, ana shu maqsadlar o‘z ifodasini topgan. Mazkur Farmon bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining yagona tizim sifatida Vazirlar Mahkamasining huzurida tashkil etilgani bugungi shiddatkor globallashuv jarayonida axborotlashgan oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida muhofaza qilish hamda mustahkamlashga muhtoj ekani va har qanday davlatning istiqboli oila mustahkamligi bilan chambarchas bog‘liqligini yaqqol tasdiqlab turibdi. Ta’kidlash joiz, ayni vaqtga qadar oilalarni alohida ijtimoiy institut sifatida monitoring qiluvchi hamda bu boradagi yagona siyosatni amalga oshiruvchi davlat organi mavjud emas edi. Oilalar bilan ishlagan tashkilotlar tarqoq ravishda faoliyat yuritardi. Masalan, mahalla instituti faqatgina mahalla kesimida, xotin-qizlar qo‘mitasi ayollar masalasida, sog‘liqni saqlash tizimi ona va bola salomatligi yo‘nalishida hamda shu kabi boshqa qator tashkilotlar ham o‘z ob’ekti tizimida davlatimizning oila siyosatida ishtirok etib kelardi xolos. Mutlaqo yangidan shakllantirilgan Markazning asosiy vazifasi esa davlat hamda jamoat tashkilotlari, parlament, siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini O‘zbekiston oilalarini mustahkamlash yagona g‘oyasi atrofida birlashtirish, bu borada samarali davlat siyosatini yuritish, mamlakatda faqat sog‘lom oila sog‘lom jamiyat ustuni bo‘lishi to‘g‘risidagi tushunchani aholi ongiga singdirishdan iboratdir. Biz ushbu maqsadlar yo‘lida yetakchi olimlar hamda mutaxassislarni, lozim bo‘lsa, xorijiy ekspertlarni Markaz faoliyatiga keng jalb qilamiz. Barcha darajadagi oilalar rivojiga tegishli masala va muammolarni ilmiy usullarda, amaliy tadqiqot olib borish orqali tahliliy yondashgan holda hal etish niyatidamiz. Albatta, bugungi zamondagi turli tahdidlar sharoitida oilalardagi qiyinchiliklar ko‘rsatkichlari aniq masshtabini aniqlash, ularni har bir hudud kesimida, hududning o‘zigagina xos geografik, etnik-ijtimoiy, tarixiy, madaniy-ma’rifiy xususiyatlaridan kelib chiqib, har taraflama o‘rganish talab qilinadi. Oila mustahkamligiga erishish, zamonaviy namunali oila modelini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, barcha sohadagi ilmiy ishlanmalar holatini inventarizatsiyadan o‘tkazish hamda istiqbolda amalga oshirish lozim bo‘lgan fundamental amaliy va innovatsion ilmiy ishlar rejasini ishlab chiqish nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada O‘zbekiston ilm-fanida muayyan yutuqlar bor, albatta. Ko‘pgina davlat hamda nodavlat, xalqaro tashkilotlar grantlari orqali dolzarb loyihalar hayotga tatbiq qilinayotgan bo‘lsa-da, oldinda bajariladigan izlanishlar ko‘lami hali juda katta. Ayniqsa, demografiya yo‘nalishi bo‘yicha ilmiy ishlar va mutaxassislarning yetarli emasligi, oilaviy psixologlarning deyarli yo‘qligi, shaxslararo munosabatlar, oilaviy tadbirkorlik, ijtimoiy xizmat sohasidagi ziddiyatlar, ularni bartaraf etishning ilmiy yechimlarini topish masalalarida tizimli faoliyatni yo‘lga qo‘yishimiz zarur. Shu paytgacha oila sohasida olib borilgan ilmiy ishlar aynan hududlardagi muammoli masalalar bilan uyg‘un emas, shu sababli aksariyat tadqiqotlar o‘zini oqlamagan ya’ni real hayotga joriy qilinmagan
Demak, bizning ustuvor vazifalarimizdan biri, bu — sohadagi haqiqiy ilm sohiblarini atrofimizga birlashtirish, dolzarb izlanishlarga muayyan hududlarga xos bo‘lgan muammolardan kelib chiqib yondashish, tadqiqot natijalarini amaliyotga tatbiq etishda bosh-qosh bo‘lib, oilalardagi qiyinchiliklarni bartaraf qilishning ilmiy xulosalarini ishlab chiqish hamda amalda qo‘llashdir. Ana shu ezgu maqsadlar yo‘lida joriy yilning 9 aprel kuni Toshkent shahrida ilk bor O‘zbekistonning taniqli oilashunos olimlari, ekspertlari, tadqiqotchilari, huquqshunoslari, demograflari, psixologlari, iqtisodchilari, sotsiologlari, tarixchilari, dinshunoslari, shuningdek, prokuratura, adliya, FHDYo organlari, Maktabgacha ta’lim, Xalq ta’limi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirliklari vakillari, jami yuz nafardan ziyod mutaxassislarni bir davraga jamuljam qildik. Ushbu anjumanda O‘zbekistonda oila institutini mustahkamlash hamda rivojlantirish sohasida yagona davlat siyosatining tamoyillari atroflicha muhokama etildi. Ma’lum bo‘ldiki, qilingan ishlardan ko‘ra, amalga oshirilajak ishlarimiz ko‘p ekan va biz faqat birlashib, bir yoqadan bosh chiqarib hozirgi kundagi muammo hamda bo‘shliqlarni hal etishimiz mumkin ekan. Alalxusus, anjuman ishtirokchilari bilan “Sog‘lom oila — sog‘lom jamiyat” konseptual g‘oyasini hayotga tatbiq qilishga yo‘naltirilgan yagona davlat siyosatini olib borish bo‘yicha istiqboldagi vazifalarni kelishib oldik. Xususan, oilaning reproduktiv salomatligi va demografik rivojlanishini, uning farovonligi hamda xotirjamligini oshirish masalalarini kompleks o‘rganishni tashkil etish, zamonaviy oilani rivojlantirish, oilaning ichki munosabatlari, shaxslararo munosabatlarni, boy madaniy tarixiy meros va an’anaviy oilaviy qadriyatlar muammolari bo‘yicha fundamental, amaliy hamda innovatsion tadqiqotlarni muntazam o‘tkazib boramiz. O‘z navbatida, umuminsoniy hamda milliy oilaviy qadriyatlarni tahlil qilish asosida zamonaviy namunali oilaning mezonlarini belgilash hamda “Oila jamiyat va davlat himoyasida” konstitutsiyaviy prinsipini keng targ‘ib etish hamda jamiyatga singdirish masalalariga ilmiy-innovatsion jihatdan yondashamiz. Anjumanda qator xalqaro tashkilotlar, chet el davlatlarining oilashunoslari qatnashgani esa oila — nikoh munosabatlari sohasidagi ilg‘or xorijiy amaliyotni ilmiy tahlillarga tayangan holda chuqur o‘rganish, xalqaro va xorijiy tashkilotlar, ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan uzviy hamkorlik hamda tajriba almashishni yo‘lga qo‘yish borasidagi dastlabki qadamlarimizdan bo‘ldi. Anjuman yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida oila institutini mustahkamlash Konsepsiyasining loyihasi tayyorlandi va yaqin vaqtlarda qabul qilinishi mo‘ljallanmoqda. Xuddi shuningdek, voyaga yetmaganlarni huquqiy himoya qilishning moddiy protsessual masalalari, ajralishlarning oldini olish, yoshlarga oilaviy munosabatlarning huquqiy hamda psixologik asoslarini o‘rgatish, oiladagi ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan samarali foydalanish orqali zamonaviy namunali oilaning mezonlarini ishlab chiqish va boshqa ko‘plab mavzularda nafaqat poytaxtda, balki chekka hududlarda ham xonadonma-xonadon yurgan holda ilmiy izlanishlar olib borilib, chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Ma’lumki, sudlar tomonidan qaror qabul qilinayotganida, eng avvalo, ajralishlarning oldini olish, mazkur jarayonda ayollar hamda bolalar manfaatlarini muhofaza etish, ayniqsa, ularni uy-joy bilan ta’minlashga qaratilgan choralarni ko‘rish, shuningdek, erta va qarindoshlar o‘rtasidagi hamda shar’iy nikohlarning oldini olish, bu borada javobgarlikni kuchaytirish bo‘yicha “Oila” markazi mas’ul xodimlari tomonidan Oila, Jinoyat, Uy-joy, shuningdek, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodekslari tegishli moddalariga o‘zgartishlar kiritish yuzasidan, “Mediatsiya to‘g‘risida”gi, “Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurash to‘g‘risida”gi va “Aholining reproduktiv salomatligi to‘g‘risida”gi qonun loyihalariga takliflar berildi.
Faoliyatimiz boshlangan qisqa davr ichidagi dastlabki ilmiy-amaliy tadqiqotlarimiz natijalari yoshlarning oilaviy turmushga tayyor emasligi, kelinga qaynona yoki oilaning boshqa a’zolari turli ko‘rinishda zug‘umlar o‘tkazishi, xotinning er tomonidan kamsitilishi, qudalar o‘rtasidagi tushunmovchilik, arzimas oldi-berdilar ham yoshlarni bir-biridan ajratib yuborishi, boshqa jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkinligidan dalolat bermoqda. Demak, oila institutini mustahkamlash uchun aholi, ayniqsa, yoshlar orasida tushuntirish-targ‘ibot ishlarini shunchaki hisobot emas, balki haqchil, to‘g‘ri va samarali olib borish hayotiy zaruratga aylanmoqda. Tabiiyki, bu “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazidan zamonaviy usul va yondashuvlarni amaliyotga tatbiq etishni talab qiladi. Shu ma’noda, eng avvalo, yoshlarni, o‘g‘il-qizlarimizni nafaqat jismonan, balki huquqiy, ruhiy, ma’naviy, moddiy tayyorgarligi masalasi ham o‘ta dolzarb va bu borada keng qamrovli izlanishlar olib borishimiz lozim. Jumladan, yoshlarni turmushga tayyorlashni bola tug‘ilishidan boshlash kerakligi, ta’lim tizimiga axloqshunoslik, oila sohasiga yo‘naltirilgan fanlarni kiritish, turmushdan avval yoshlarni psixologik jihatdan bir- biriga mutanosibligini tekshirish, tibbiy nazorat samaradorligini oshirish, eng muhimi, turmush qurish uchun qanday bilimlarga ega bo‘lishi lozimligini nikoh yoshidagi shaxslarga yetkazishimiz darkor. Umuman, oila madaniyati hamda ma’rifatini butun umr mobaynida mustahkamlab borish lozimligi prinsipini shakllantirishga erishishimiz zarur. Albatta, faoliyatimizning eng ustuvor tomoni, bu — oilaviy ajralishlarning oldini olishga qaratilgan. Bu yo‘nalishda kuni kecha Sirdaryo viloyatida olib borilgan ilmiy izlanishlarimizni yakunladik. “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining mas’ul xodimlari, fan doktorlari, professorlar va fan nomzodlari, ilmiy tadqiqotchilardan iborat 4 ta ishchi guruhi Sirdaryo viloyatining 4 ta shahar hamda 7 ta tumanida xonadonma-xonadon yurib tadqiqotlar olib borishdi. Ma’lum bo‘lishicha, viloyat aholisi mamlakat aholisining 2,5 foizinigina tashkil etadi, biroq bu hududdagi ajralishlar respublika ko‘rsatkichining 4 foizini qamrab olmoqda. Yoki viloyatda ajralishlar 2012 — 2017 yillarda 92 foizga oshib ketgani holat o‘ta jiddiy ekanidan dalolatdir. Ko‘rinib turibdiki, bu borada olib boradigan ishlarimizni tubdan o‘zgartirishimiz, oilaviy munosabatlarni mustahkamlashning samarali ta’sirchan usullarini ishlab chiqishimiz va bu masalaga o‘ta mas’uliyat bilan yondashishimiz shart. Shu bilan birga, ijtimoiy qiyin ahvolga tushib qolgan oilalar ham Markazimizning doimiy diqqat-e’tiborida turishini qayd etish o‘rinli. Bu masalaga Namangan viloyati misolida mutaxassislarimiz yangicha innovatsion yondashuvni joriy qilishga kirishdi. Xususan, To‘raqo‘rg‘on tumanidagi qator muassasalar (hokimlik, sog‘liqni saqlash, bandlik, FHDYo, ichki ishlar, mahalla va boshqalar) bilan hamkorlikda avval oilaga ko‘rsatiladigan xizmatlar kompleks o‘rganib chiqildi. Keyingi bosqichda bu axborot bilan ishlash yuzasidan oila sohasi mutaxassislariga trenerlar yordamida mukammal bilim beriladi. “Oila” markazi mutaxassislari davlat hamda nodavlat tashkilotlariga oilaga xizmat ko‘rsatishni ta’minlab beruvchi mutaxassis sifatida yaqinlashtiriladi. Natijada qiyin ahvolga tushgan oilalar davlat xizmatidan bahramand bo‘ladi. Bu jahon amaliyotida mavjud tajriba bo‘lib, ijtimoiy ish kasbiga ega bo‘lgan xodimlar faoliyati katta istiqbolga ega. Bunda oila to‘liq davlat himoyasi hamda ko‘magi bilan ta’minlanadi. Markazimiz xodimlarining vazifasi esa mahallalarda qiyin ahvolga tushgan oilalarni aniqlashda ko‘maklashish, ularning manzilli ro‘yxatlarini shakllantirish, ma’lumotlari bazasini to‘plash, mahalla xizmatchilari va boshqa tegishli mutaxassislarning malakasini oshirish hamda davlat xizmati manzilli yetib borishi ustidan monitoring yuritishdan iboratdir. Binobarin, ushbu yo‘nalish va umuman, oilalar bilan ishlashda barcha soha mutaxassislari kerakli bilim hamda ko‘nikmaga ega bo‘lishi kerak. Aynan shu maqsadda davlatimiz rahbarining Farmoni bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi zimmasiga ilk bor maxsus o‘quv kurslarini tashkil etish vazifasi yuklatildi va bu kurslarda mutaxassislar oila psixologiyasi, oila ma’naviyati, yoshlarni turmushga tayyorlash, sog‘lom hamda mustahkam oila barpo etish, muxtasar aytganda, oila sohasidagi davlat siyosatining asoslari bo‘yicha muntazam ravishda bilim, malaka va tajribalarini oshirib borishadi.
“Oila” markazining Toshkent shahar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda barcha viloyatlar boshqarmalari huzurida yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash, oiladagi nizoli holatlarni hal qilishning huquqiy va psixologik asoslarini o‘rgatish, ajralishlarning oldini olish, shuningdek, oiladagi ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashga oid boshqa masalalar bo‘yicha kadrlar malakasini oshirish hamda ularni qayta tayyorlash bo‘yicha ana shunday maxsus o‘quv kurslari erta-indin o‘z faoliyatini boshlashi kutilmoqda. 15 may — Xalqaro oila kuni munosabati bilan joriy yilning 8 may kuni Vazirlar Mahkamasi yig‘ilishining bayoni bilan Oilalar mustahkamligini ta’minlash, oilaning farzand tarbiyasi borasidagi mas’uliyatini oshirish, oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash, jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlashda oilaning tutgan o‘rnini targ‘ib qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi qabul qilindi. Unga muvofiq, 10 — 17 may kunlari mamlakatimizda “Mustahkam oila haftaligi” deb e’lon qilindi. Ayni kunlarda butun respublikamiz bo‘ylab joylarda oilalar barqarorligini ta’minlashga qaratilgan ma’naviy-ma’rifiy uchrashuvlar, yuzma-yuz muloqotlar, savol-javoblar, viktorinalar, sport-sog‘lomlashtirish musobaqalari, ilmiy-amaliy konferensiyalar, kitobxonlik kunlari va boshqa turli mavzulardagi tadbirlar o‘tkazish avj pallaga kirgan.
Bular, albatta, quvonarli. Biroq bugungi globallashuv sharoiti ijtimoiy-iqtisodiy omillar juda tez o‘zgarayotgan bir chog‘da chinakam ma’naviyat o‘chog‘i, milliy an’ana va urf-odatlarni asrab- avaylash manbai — oilalar bilan ishlashni tobora kuchaytirishni taqozo etmoqda. Davlatimiz rahbari shu yil 7 fevral kuni mutasaddilar ishtirokida o‘tgan yig‘ilishda, Sirdaryo hamda Namangan viloyatlariga tashrif buyurganida ham sohada hali amalga oshirish zarur bo‘lgan qator dolzarb vazifalar turganiga urg‘u berar ekan, oilaga e’tibor aslida bu o‘zligimizga e’tibor ekanini alohida ta’kidladi. Hozirgi paytda mamlakatimizda 7 milliontadan ortiq oilalar mavjud. Ularda kamolga yetayotgan bolalar esa — ertamiz egalari, kelajagimiz. Har bir oilaning mustahkam bo‘lishi, ularda sog‘lom muhit qaror topishi farzandlar tarbiyasida muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, yurtimizdagi tinchlik-osoyishtalik, ijtimoiy barqarorlikni kafolatlashda ham katta o‘rin tutadi. Shunday ekan, bu boradagi sa’y-harakatlar ko‘lamini kengaytirish maqsadga muvofiq va bu zimmamizga katta mas’uliyat yuklaydi. 3.Мustaqillik yillarida yoshlarni oila va unda saqlanib kelayotgan azaliy qadriyatlar ta'sirida axloqan tarbiyalash muammosi ko‘plab nazariy va empirik izlanishlar predmetiga aylanmoqda. Zero, bunday yondashuv o‘tmish allomalarning falsafiy-g‘oyaviy qarashlari, oila va oilaviy tarbiya masalalariga bag‘ishlangan o‘gitlari; ma'no-mohitiga mosdir. Sharqning buyuk mutafakkirlari sanalmish Ahmad al- Farg‘oniy, Mahmud az-Zamaxshariy, Abu Nasr al-Forobiy, Abu Bakr Muhammad ibn Al-Abbos Al Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino kabi o‘nlab allomalar qarashlarida bola tarbiyasida eng muhim ijtimoiy omil sifatida oila, ota-onaning dunyoqarashi, tarbiya uslublari va bunda jamiyat e'tirof etgan me'yorlarning oila qadriyatlariga- muvofiqligi tamoyili o‘z ifodasini topgan. Chop etilayotgan qator risola va kitoblarda, ilmiy va ommabop maqolalarda ham bu masalaning turli jihatlari yoritilmoqda. Bolalarda bilimlarni egallashga bo‘lgan intilish, ijtimoiy faoliyatning-shakllanishida ota- onalarning samarali ishtirok etishlari hal qiluvchi omil bo‘lib, bu oila tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirishning zarur shartlaridan biri hisoblanadi. Oila tarbiyasida bolalar hayotini to‘g‘ri tashkil etish ularni vaqtdan samarali va unumli foydalanishlarining asosiy garovidir. Bolalarning oiladagi vaqtini o‘yin, mehnat va o‘qish faoliyatlari bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog‘lom, ma'naviy barkamol, mehnat, ijtimoiy hamda oilaviy hayotga tayyor shaxsni shakllantirib berishi lozim. Oila tarbiyasining mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mazkur yo‘nalishlari -jismoniy, axloqiy, aqliy, estetik, mehnat, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siyosiy-g’oyaviy hamda jinsiy ta'lim-tarbiya berish, ularda faoliyat ko‘nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. Oila muhitida tashkil etiladigan jismoniy tarbiya o‘zida bolani har jihatdan chiniqtirish, ularni tozalik va ozodalikka o‘rgatish, o‘z sogэligi uchun g’amxo‘rlik qilish va mas'uliyatli bo‘lishni ta'minlashga qaratilgan harakatlarning mazmunini ifoda etadi. Oila tarbiyasida bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim o‘rin tutadi. Bu boradagi dastlabki va muhim vazifa ota-ona tomonidan bolaning qiziqish va ehtiyojlarini ko‘ra bilish asosida tasavvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatni takomillashtirishga yordam beruvchi mashg’ulotlarga jalb etishdan iborat. Axloqiy tarbiya oila tarbiyasining o‘zagini tashkil etadi. Uning maqsadi bolalarda eng oliy axloqiy sifatlar, ota-ona hamda oilaning boshqa a'zolari, shuningdek atrofdagilarga nisbatan adolat, mehr-muxabbat kattalarga hurmat, kichiklarga vijdon, or-nomus, gurur, burch, insonparvarlik, mehnatsevarlik, sahovat, to‘g‘riso‘zlik, kamtarlik muruvvat, intizomni ijtimoiy anglash va hokazolarni shakllantirishdan iboratdir. Oilada estetik tarbiyani to‘g‘ri va samarali tashkil etilishi ayniqsa muhimdir. Bolalar juda yoshligidanoq soxta go‘zalliklar (yarim yalang‘och badan, me'yoridan ortiq qilingan pardoz, urfga kirib borayotgan kosmetik operatsiyalar «mahsuli», o‘ta darajadagi yaltiroq mato yoki tayinchoqlar) go‘zallikning timsoli emasligini anglab yetishlari lozim. Farzandlarning har tomonlama yetuk bo‘lib voyaga yetishlarida ota-ona, oilaning boshqa a'zolarining dunyoqarashlari, hayotiy yondashuvlari va ma'naviy dunyosi o‘ziga xos o‘rin tutadi. Oila qadim - qadimdan muqaddas dargoh deb hisoblanib kelingan. Inson turmushini oilasiz tasavvur etib bo‘lmaydi, chunki u umri mobaynida oila ta'sirini sezib turadi, dastlab ota-onasining oilasida, so‘ng o‘zi qurgan oilasida hayot kechiradi. Har ikki holda ham oila insonning shaxs sifatida qaror topishiga muhim tarbiyaviy ta'sir kursatadi.Insonning shaxs sifatida hayotiy xususiyatlari, so‘zsiz, oilada shakllanadi.Oilada u ona tilida so‘zlashishni o‘rganadi.Millati, xalqi urf-odatlarini, an'analarini, umuminsoniy qadriyatlarni o‘zlashtiradi, dunyoqarashi, mafkurasi shakllanadi. Shu sababli oila jamiyatning ijtimoiy va ma'naviy - axloqiy tayanchi hisoblanadi. Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov o‘zining "O‘zbekistonning o‘z istiqlol na taraqqiyot yo‘li" asarida jamiyatning asosiy negizi bo‘lgan oila, yoshlar tarbiyasi, insonparvarlik, vatanparvarlik haqida to‘xtalib: "Oila - jamiyatimizning negizi. Bizning davlatimizni ham katta bir oila deb tushunish mumkin va lozim. Bunda o‘zaro xurmat va qattiq tarbiya bo’lmasa, barcha a'zolari o‘z burchlarini ado etmasa, bir - biriga ezgulik bilan mehr oqibat ko‘rsatmasa, yaxshi va munosib tarzda yashash mumkin emas. Oila qonunlari asosida quriladi, o‘zining ko‘p asrlik mustahkam va ma'naviy tayanchlariga ega bo‘ladi, oilada demokratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab - ehtiyojlari va qadriyatlari shakllanadi. Bu esa eng oliy darajada ma'naviy qadriyat.inson qalbining gavharidir" - deydi va musulmon o‘zbek davlati xalqimizning tarixiy yutug’i ekanini aytib, shu davlatda yashayotgan inson, oila boshliqlarining oldida turgan asosiy vazifalarini aniq ko‘rsatadi. Har bir oilada dunyoga kelgan bola - yosh avlod davlat o‘rtaga qo‘ygan maqsadlarni amalga oshirishda fidokorlik, mehnatsevarlik bilan xizmat qiladigan shaxs sifatida kamol toptirilishi kerak. O’tmishda oilada yosh avlodni xayotga tayyorlashda qo‘llangan usul va vositalar, tadbir shakllari, oiladagi o‘ziga xos urf - odat va an'analar, oila boshliqlari sanalmish ota va onalarning tarbiya haqidagi g’oyalari, hayotiy tajribalari milliy xalq tarbiyasida mujassamlangan. Unda yosh avlodni oilaviy hayotga tayyorlash jarayni murakkab, serqirra va uzluksiz bo‘lib, ularning kelgusi oilaviy hayotga to‘laqonli tayyor bo‘lishi uchun eng muhim talablarni, insoniy xislarni shakllantirishi muhim va zarurdir. Hozirgi davrda oilalarning buzilishi bolalarning ota yoki ona mexridan erta juda bo‘lishining asosiy sabablari ham oila qurish va o‘z tengini tanlashda oqillikning yetishmasligi, xulq-odob hamda oilaviy munosabatlar me'yorlariga rioya etmaslik, oila xo‘jaligini yuritishda uquvsizlik, ma'naviy qashshoqlik va tekinxo‘rlikdir.
Oilada milliy ijtimoiy fazilatlar va ularni shakllantirishning metodik asoslarini ishlab chiqish; Oilada milliy tarbiya metodlarini o‘rganish va takomillashtirishning ijtimoiy-pedagogik asoslarini tadqiq etish; Ota-onalar milliy pedagogik mahoratlarini oshirishga qaratilgan metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Tаdqiqоtning mеtоdlаri: Suhbаt, kuzаtish, sаvоl-jаvоb mеtоdlаri Tаdqiqоtning ilmiy yangiligi vа nаzаriy аhаmiyati: Tadqiqot materiallaridan talabalar oqituvchilar ilmiy maqolalar yozishda,dars o’tishda va boshqa tarbiyaviy maqsadlarda foydalanish mumkin. Ota-onalar milliy pedagogik mahoratlarini oshirishga qaratilgan metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Yosh avlodni oilaviy xayotga ikki yo‘nalishda olib boriladi: 1. Ota - onalar tomonidan (oila muxitida). 2. O‘qituvchilar tomonidan (ta'lim muassasalarida). Bu har ikki yo‘nalishda ham o‘ziga xos yordamchi omillar mavjul bo‘lib. ular mahalla, jamoatchilik, maktabdan tashqari muassasalar va boshqalar hisoblanadi. O‘z hayot tajribamga asoslanib shuni aytmoqchimanki, bolada eng katta ishonchni oila a'zolari tashkil qilar ekan. Bolaning atrofdagi odamlarga munosabati, oila a'zolari o‘rtasidagi munosabat axloqiy jihatdan qanchalik yuksakligiga bog‘liqdir. Ota - ona mehridan g‘amxo‘rlikdan baxramand bo‘lmagan, oilaning har tomonlama himoyasini his etmagan bola o‘z atrofidagi insonlardan doimo xavotirda, hadiksirab yashaydi, uni aksi bo‘lgan oilada esa, aksincha bolada atrofdagilarga nisbatan hurmatini kuchaytiradi, uning ijtimoiy faoliyaitini oshiradi. Sharqda azal-azaldan oila tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. O‘zbek oilasidagi tarbiyanyng o‘ziga xosligi va qadr-qimmati shunchaki, bu yerda farzandlar ongiga eng e'tiqodni singdirish jarayonida oilaning kattalari - bobolar, momolar, yaqin qarindosh-urug‘lar ham bevosita ishtirok etadilar. Azaliy turkiy udumga binoan ota-onadan ham ko‘ra bobo- buvilarning tarbiyaviy ta'siri kuchliroq bo‘ladi. Tarixdan ma'lumkn, asosan keksalar oiladagi ma'naviy muhitning boshqaruvchilari bo‘lganlar. Masalan, Saroy Mulk xonim Shohruh Mirzoni, suyukli nabiralari Muhammad Sulton Mirzo, Xalil Sulton Mirzo, Ulug‘bek Mirzolar tarbiyasini o‘z bo‘yniga olgan. Asrlar mobaynida shakllangan, avloddan- avlodga bebaho meros sifatida o‘tib kelayotgan oilaviy urf-odat, marosim va bayramlar ham farzandlarni oila muhitida to‘g‘ri tarbiyalashda muhim omil bo‘ladi. Har bir oilaning rioya etilishi lozim bo‘lgan an'analari va rasm- rusmlarining borligi, ularning jamiyat va mahalla an'analari oilap uyg‘unligi ham bolada oilaga nisbatan e'tiqodni tarbiyalashning muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Mavzuning maqsadi: O‘zbekiston Respublikasi “Ta'lim to‘grisi”dagi qonun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”dan kelib chiqqan holda, sog‘lom va barkamol avlodni tarbiyalashda jimiyatning muhim bo‘g‘ini bo‘lgan oilaga alohida e'tibor berish va uni har tomonlama asrab avaylash, oilanish sog‘lom iqlimi ota-onaning bir-biriga mehri va hurmati muhim ekanligi, hamda oiladagi sog‘lom muhit-sog‘lom mafkurani shakllantirish va har bir oilaning mustahkamligi, faravonligini ta'minlashga qaratilgan. Mavzuning vazifasi: Mavzuning ob'ekti: Buхоrо shаhаr pеdаgоgikа kаsb-hunаr kоllеji Mavzuning prеdmеti: Oilada milliy ijtimoiy fazilatlar va ularni shakllantirishning metodik asoslarini o’rgаnish Mavzuning metodologik asosi O‘zbekiston Respublikasi “Ta'lim to‘g‘risi”dagi qonuni ,“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, o‘zbek xalq pedagogikasida ilgari surilgan qarashlar, milliy istiqlol goyasining asosiy tushuncha va tamoyillari, O‘zbekiston Respublikasining “Oila” Kodeksi, g‘oyalar, shuningdek, jamiyati ma'naviyatini shakllantirish borasidagi davlat siyosati mazmunidan iboratdir. -Oilada milliy tarbiya metodlarini o‘rganish va takomillashtirishning ijtimoiy-pedagogik asoslarini tadqiq etish. Ota-onalar milliy pedagogik mahoratlarini oshirishga qaratilgan metodik tavsiyalar ishlab chiqish. 4.Boy ilmiy-madaniy merosimiz, qadimiy urf-odat hamda an ʼ analarimizdan ayonki, har qanday zamon va makonda ham oila biz uchun muqaddas qadriyat sanalgan. Binobarin, tarbiyaviy, ma ʼ naviy-ma
ʼ rifiy, ruhiy-axloqiy, iqtisodiy-huquqiy munosabatlarga asoslangan ijtimoiy birlik hisoblanmish oila qanchalik mustahkam bo ʻ lsa, jamiyat ham shunchalik barqaror taraqqiy etishini ajdodlarimiz juda yaxshi anglashgan. Shu bois ota-bobolarimiz oilaga juda katta e ʼ tibor bilan qarashgan. Buyuk allomalarimiz Mahmud Koshg ʻ ariy, Ahmad Yugnakiy, Kaykovusdan tortib Beruniy, Ibn Sino, Forobiy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug ʻ bek va boshqalargacha o ʻ z asarlarida oilaviy masalalar, xususan, oila a ʼ
ʻ rtasidagi o ʻ zaro munosabatlar, bola tarbiyasida ota-ona, bobo-buvining o ʻ rni,
komil va vatanparvar shaxsni yetishtirishda bu muhim ijtimoiy institutning roliga alohida yondashib, ibratli hikoyatlar, rivoyatlar, farzandlarga maktublar, hikmatli so ʻ zlar, she ʼ riy
satrlar orqali pand-nasihatlar, hayotiy xulosalar yozib qoldirganlar. Mahmudxo ʻ ja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy, Abdulla Qodiriy, Cho ʻ lpon, Munavvarqori Abdurashidxonov kabi ma ʼ rifatparvarlarimiz ham odob-axloqi go ʻ zal, jismonan va ma ʼ nan
yetuk avlodni tarbiyalashning yagona yo ʻ li — barqaror oila qurish ekanini, oilani mustahkamlamasdan davlat va jamiyat taraqqiyotiga erishib bo ʻ lmasligini ta ʼ kidlashgan. Bugungi shiddat bilan o ʻ zgarib borayotgan globallashuv davriga kelib ham O ʻ zbekiston o ʻ z
ʼ zozlashda, deb bilayotgani yuqoridagi an ʼ
barpo etish davlat siyosatining ustuvor yo ʻ nalishlaridan biriga aylanganida ham yaqqol namoyon bo ʻ lmoqda. Prezidentimizning joriy yil 2 fevraldagi “Xotin-qizlarni qo ʻ llab-quvvatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to ʻ g ʻ risida”gi Farmoni bilan milliy hamda ma ʼ naviy qadriyatlarimiz asosida ushbu sohada yillar davomida to ʻ planib qolgan, e ʼ tibordan chetda qolib kelgan muammolar yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari hamda jamoat tashkilotlari oldiga eng muhim va dolzarb vazifalar qo ʻ yildi. Mazkur Farmonga binoan, Vazirlar Mahkamasi huzurida “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi oila instituti sohasida yagona davlat siyosatini yurituvchi tizim sifatida tashkil etildi. Markazning asosiy vazifasi davlat va jamoat tashkilotlari, parlament, siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari hamda fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini O ʻ zbekiston oilalarini mustahkamlash g ʻ oyasi atrofida birlashtirish, bu boradagi ishlarni muvofiqlashtirib borish, mamlakatda faqat sog ʻ lom oila — sog ʻ lom jamiyat ustuni bo ʻ la olishini aholi ongiga singdirish, ilmiy-innovatsion tadqiqotlarni amalga oshirish orqali oila institutini mustahkamlash etib belgilangani mamlakatimizda bu borada mutlaqo yangi bosqichdagi sa ʼ
O ʻ z navbatida, umuminsoniy va milliy oilaviy qadriyatlarni tahlil qilish asosida zamonaviy, namunali oila mezonlarini belgilash hamda “Oila jamiyat va davlat himoyasida” konstitutsiyaviy prinsipini keng targ ʻ ib etish va jamiyatga singdirish masalalariga kompleks yondashish faoliyatimizda ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, oilani mustahkamlash va rivojlantirish, oilalarda ma ʼ naviy-axloqiy muhitni yaxshilash, jamiyatda eng ibratli oilaviy an ʼ analarni saqlab qolish hamda targ ʻ ibot qilish masalalari bo ʻ yicha hududlarda qator fundamental, amaliy va innovatsion tadqiqotlar olib borilayotir. Misol uchun, zamonaviy muvaffaqiyatli oila mezonlari qanday bo ʻ lishi kerak, degan mavzuda respublikamizning turli viloyatlarida 800 dan ortiq oilalarda ijtimoiy so ʻ rovlar o ʻ tkazilib, yakuniy natijalar bo ʻ yicha zamonaviy oilaning modeli ishlab chiqildi. Tadqiqot o ʻ tkazilgan oilalar vakillarining fikrlariga ko ʻ ra, oiladagi sog ʻ lom va barqaror, osoyishta psixologik muhit; yuksak ma ʼ naviy-axloqiy tarbiya; yetarli darajadagi iqtisodiy va maishiy sharoitlar; oila a ʼ zolarining ta ʼ lim yo
ʻ nalishida oliy ma ʼ lumotlilik darajasi; sihat- salomatlikka alohida e ʼ tibor qaratish zamonaviy namunali oilaning asosiy mezonlari qatoriga kiradi. Shu o ʻ rinda har qancha achchiq bo ʻ lmasin, ochiq aytish kerak, tadqiqotlarimizning ko ʻ
ʻ lmagan ayrim illatlar — oilaviy ajrashishlar, turli nizoli vaziyatlar, ishsizlik, oiladagi nosog ʻ lom muhit, ma ʼ naviy tushkunlik, ehtiyojmandlik, jinoyatga qo ʻ l urish holatlari kabi omillar notinch, noqobil, kemtik oilalar va qator ijtimoiy-ma ʼ naviy muammolarni paydo qilmoqda. Ayniqsa, ajrashishlar sonining kamaymayotgani kishida jiddiy tashvish uyg ʻ otadi. Respublikamizning uchta viloyatida olib borgan tadqiqotlarimizdan ma ʼ lum bo ʻ ldiki, oilalar barbod bo ʻ lishiga quyidagi omillar asosiy sabab bo ʻ lmoqda: Psixologik omil — oiladagi og ʻ ir psixologik muhit, o ʻ zaro tushunishning yo ʻ qligi, oiladagi doimiy nizolar, ota-onalarning yosh er-xotin hayotiga aralashishlari, yosh er-xotinlarni begonalashtirib qo ʻ yish, bir-biriga befarqlik; Ijtimoiy omil — ichkilikbozlik, farzandsizlik, er yoki xotinning salomatligi yaxshi emasligi; Ma ʼ naviy-axloqiy omil — er-xotindan birining uzoq vaqt davomidagi nikohdan tashqari aloqalari; Iqtisodiy omil — turarjoy sharoitlarining qoniqarli emasligi, moddiy yetishmovchilik, ishsizlik, erning oilani ta ʼ minlamasligi, mehnat migranti sifatida chet elga ketgan er-xotindan birining oilasi bilan aloqasi uzilgani, qarzlarni uzolmaslik. E ʼ tirof etish lozim, hozirgi kunga qadar 11800 dan ortiq nizoli oilalarning ishi sudga yetib bormasdan, FHDYO organi va sudga ajrashish uchun ariza bergan 3100 dan ziyod oilalarni esa hamkor tashkilotlar bilan birgalikda yarashtirishga erishildi. Umuman, buzilib ketish arafasida turgan 14645 ta oila saqlab qolindi. Olib borilgan tadqiqotlarimiz xulosalariga tayanib, ajrashishlarning oldini olish, oilalarni mustahkamlashga qaratilgan qator takliflar ishlab chiqdik. Bizningcha, eng avvalo, mahalla fuqarolar yig ʻ inlari huzuridagi Yarashtirish komissiyalari va “Ota-onalar universiteti” tuzilmalari uchun malakali kadrlar tayyorlashni yo ʻ lga qo ʻ yish zarur. Oila qurayotgan fuqarolarni tegishli qonunchilik asosida er-xotinning huquq va majburiyatlari, xususan, nikoh shartnomasini tuzish tartiblari, shart-sharoitlari, oqibatlari yuzasidan huquqiy savodxonligini oshirish lozim. Bu borada keng qamrovli targ ʻ ibot ishlarini yuritish, tegishli uslubiy qo ʻ llanmalar yaratish, metodik tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Umumta ʼ lim maktablaridan tortib, oliy o ʻ quv yurtlarining dasturlarigacha oila saboqlarini o ʻ
ʻ ulotlarini kiritish foydadan xoli bo ʻ lmaydi.
Joylardagi o ʻ rganishlarimiz shuni ko ʻ rsatmoqdaki, bugun oila atalmish muqaddas dargoh ostonasidan xatlayotgan ko ʻ pchilik yoshlarimiz, afsuski, mustaqil hayotga na iqtisodiy, na ma ʼ naviy, na huquqiy, na ruhiy va na diniy-ma ʼ rifiy tomondan tayyor. Bu muammoga yechim izlab Toshkent viloyatining Parkent tumanida FHDYO organiga nikohdan o ʻ tishga ariza bergan bo ʻ lg ʻ usi kelin-kuyovlar uchun maxsus o ʻ quv-kursi tashkil etib, bir oy mobaynida ularning bilim va ko ʻ nikmalarini oshirishga harakat qildik. 15 juftlikka o ʻ z kasbining mohir ustasi bo ʻ lgan mutaxassislar tomonidan interaktiv, innovatsion usullarda mashg ʻ
ʻ tildi. Parkent tumanida izchil davom ettirilayotgan bu o ʻ quv-kursi yoshlarga nihoyatda ma ʼ qul kelgani bois ushbu tajribani butun respublikamiz bo ʻ ylab
ommalashtirmoqdamiz. Yaqin kunlar ichida esa markazimizning O ʻ zbekiston yoshlar ittifoqi bilan birgalikdagi loyihasi — Toshkent shahrining Shayxontohur tumanida “Bo ʻ lg ʻ usi kelin- kuyovlar innovatsion maktabi” faoliyat boshlayapti. Bundan tashqari, mutaxassislarimiz tomonidan Namangan viloyatida oila masalalariga yangicha innovatsion yondashuv joriy etilmoqda. Buning uchun avval oilaga ko ʻ rsatiladigan xizmatlar To ʻ raqo ʻ rg ʻ on tumanidagi qator muassasalar bilan hamkorlikda kompleks o ʻ rganib chiqildi. Oilalar bilan ishlash bo ʻ yicha treninglar tashkil etish orqali soha mutaxassislariga mukammal bilim va ko ʻ nikmalar berildi. O ʻ z navbatida, “Oila” markazining mutaxassislari davlat hamda nodavlat tashkilotlariga oilaga xizmat ko ʻ rsatishni ta ʼ minlab beruvchi mutaxassis sifatida yaqinlashtirilmoqda. Natijada murakkab sharoitda qolgan, muammoli oilalar davlat xizmatidan bahramand bo ʻ lyapti. Ayni vaqtga qadar To ʻ raqo
ʻ rg ʻ on tumanidagi oilalar holati to ʻ liq ilmiy-amaliy tahlil qilinib, 84 tasini nochor holatdan chiqarish bo ʻ yicha
har biri uchun alohida “Yo ʻ l xaritasi” ishlab chiqildi va ushbu hujjatlar hayotga joriy etilayotir. Albatta, oilalar bilan ishlashda soha mutaxassislaridan yuqori bilim hamda ko ʻ nikma, o ʻ ziga xos
tajriba talab etiladi. Shuni e ʼ tiborga olib, markazimizning viloyat boshqarmalari qoshida tashkil qilingan kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash bo ʻ yicha maxsus o ʻ quv-kurslarida, birinchi navbatda, markaz hamda hududiy bo ʻ linmalari xodimlari uchun o ʻ quv-kurslari tashkil etilib, mashg ʻ ulotlarni o ʻ taganlarga maxsus sertifikatlar berildi. Hozirgi kunda esa butun respublika bo ʻ ylab mahalla fuqarolar yig ʻ inlarining xotin-qizlar bilan ishlash va oilalarda ma ʼ
ʻ yicha mutaxassislari o ʻ quvlari izchil davom ettirilmoqda. Oila instituti sohasida markazimiz bir qator davlat va nodavlat, xalqaro tashkilotlar bilan ham o ʻ
bilan Memorandum imzolanib, faol hamkorlik o ʻ rnatildi. Shu o ʻ rinda alohida ta ʼ kidlash joiz, joriy yilning 27 iyun kuni Prezidentimiz qarori bilan O ʻ
bo ʻ yicha “Yo ʻ l xaritasi” tasdiqlangani ham yurtimizda oilalar farovonligi uchun davlat hamda jamiyat astoydil qayg ʻ urayotganining hayotiy ifodasi bo ʻ ldi.
Ushbu Konsepsiyani amalga oshirishdan ko ʻ zlangan asosiy maqsad mamlakatimizdagi har bir oilaning huquq va manfaatlarini to ʻ liq ro ʻ yobga chiqarish, ular uchun munosib turmush sharoitini yaratish, oilaviy munosabatlar muvozanatini ta ʼ minlash, oila farovonligini oshirish, muxtasar aytganda, oila institutini har tomonlama qo ʻ llab-quvvatlagan holda, davlatimizning izchil va barqaror taraqqiyotiga erishishdir. Niyatimiz, har bir oila ma ʼ naviy sog ʻ lom, baxtli va xotirjam hayot kechirsin. Oila bag ʻ rida ulg ʻ ayayotgan farzandlar komil inson sifatida voyaga yetib, davlatimizning kuchiga kuch, qudratiga qudrat qo ʻ shaversin. Zero, oila jamiyatning asosiy bo ʻ g ʻ ini ekan, uning mustahkam bo ʻ lishi, farovonligi davlatimiz va jamiyatimiz ravnaqiga xizmat qilishi, shubhasizdir. O‘zbekistonda oilani rivojlantirishga global darajada Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror taraqqiyot maqsadlari doirasida, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida qaraladi. Shu bilan birga, ushbu sohada davlat siyosatini muvaffaqiyatli olib borishni to‘xtatib turuvchi bir qator tizimli muammo va kamchiliklar oila institutini mustahkamlash sohasidagi islohotlarni to‘liq ro‘yobga chiqarishga va belgilangan maqsadlarga erishishga to‘sqinlik qilmoqda. Chunonchi: birinchidan, tegishli idora va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish hamda monitoring qilishning ta’sirchan tizimi mavjud emas, oilani rivojlantirish masalalari bo‘yicha davlat, fuqarolik jamiyati institutlari va xususiy sektor hamkorligi past darajada; ikkinchidan, oila institutini mustahkamlash sohasidagi ilmiy tadqiqotlar ixtisosligi tor, hozirgi hayot voqeligidan uzilib qolgan, ilmiy tadqiqotlar natijalari amaliyotga sust joriy etilmoqda; uchinchidan, oilaning demografik rivojlanishida o‘zgarishlar yuz bermoqda, oila ajralishlari soni o‘smoqda, mazkur sohada salbiy tendensiyalar va muammolar sabablarini asoslovchi tadqiqotlar yetishmayapti; to‘rtinchidan, oilada, ta’lim muassasalarida madaniy-tarixiy meros salohiyatidan sust foydalanilmoqda, milliy mentalityetimizga yot bo‘lgan g‘oya va qarashlar ta’sirining oldini olish borasidagi ishlar samarasiz; beshinchidan, oila institutini mustahkamlashning qonunchilik asoslari mukammal emas, huquqni qo‘llash amaliyotini va ilg‘or xorij amaliyotini o‘rganish asosida oilani himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash sohasida mustahkam huquqiy asos mavjud emas; oltinchidan, mutaxassislar yetishmaydi va kadrlar malakasi past darajada, ta’lim tizimida mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojni prognozlashtirish mexanizmi yo‘lga qo‘yilmagan, oila institutini mustahkamlash va rivojlantirish bo‘yicha o‘quv dasturlari mukammal emas. Oila institutini takomillashtirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish, bu jarayonda davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari va fuqarolarning yaqin hamkorligini hamda faol rolini ta’minlash maqsadida, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 2-fevraldagi “Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5325-son Farmoniga muvofiq: 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga binoan oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega ekanligi ma’lumot uchun qabul qilinsin. 2. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasida oila institutini mustahkamlash bo‘yicha asosiy yo‘nalishlar etib belgilansin: oila institutini mustahkamlashning institutsional va huquqiy asoslarini takomillashtirish, ijtimoiy sheriklikni kuchaytirish; zamonaviy oilani mustahkamlash va rivojlantirish masalalari bo‘yicha fundamental, amaliy va innovatsion tadqiqotlar olib borish; demografik rivojlanishni rag‘batlantirish va oila farovonligi darajasini oshirish; oilaning tarbiyaviy-ta’lim salohiyatini mustahkamlash, jamiyatda an’anaviy oilaviy qadriyatlarni saqlash, oilalarda ma’naviy-axloqiy muhitni yaxshilash; oilalarga ta’sirchan metodik, konsultativ va amaliy yordam ko‘rsatishning samarali tizimini yaratish. 3. Quyidagilar: O‘zbekiston Respublikasida oila institutini mustahkamlash konsepsiyasi (keyingi o‘rinlarda Konsepsiya deb yuritiladi) 1-ilovaga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasida oila institutini mustahkamlash konsepsiyasini amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” (keyingi o‘rinlarda “Yo‘l xaritasi” deb yuritiladi) 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Vazirliklar, idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari va boshqa tashkilotlar rahbarlari “Yo‘l xaritasi”da nazarda tutilgan tadbirlar sifatli hamda to‘liq bajarilishi uchun shaxsan javobgar ekanligi belgilab qo‘yilsin. 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi (keyingi o‘rinlarda “Oila” markazi deb yuritiladi): Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirish jarayonining samarali muvofiqlashtirilishi hamda tizimli monitoringi, ularning ijrosi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga har chorakda axborot berilishini ta’minlasin; Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirishga bag‘ishlangan axborot-tahliliy sharhlarni aniq ko‘rsatkich va natijalarni ko‘rsatgan holda muntazam ravishda tayyorlash va ommaviy axborot vositalarida e’lon qilib borilishi choralarini ko‘rsin; zarur hollarda, fuqarolik jamiyati institutlari, ilmiy doiralar, xalqaro tashkilotlar vakillarini, xorijiy ekspertlarni Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirishda ishtirok etishga, shuningdek, oila institutini mustahkamlash bo‘yicha dolzarb masalalarni muhokama qilishga jalb qilsin. 5. “Oila” markazi, O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi, “Mahalla” xayriya jamoat fondi, O‘zbekiston yoshlar ittifoqi va keng jamoatchilikning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 1993-yil 20-sentabrdagi A/RES/47/237-son rezolyutsiyasi bilan e’lon qilingan Xalqaro oila kunini respublikaning barcha hududlarida har yili nishonlash to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin. “Oila” markazi respublikada 2019-yilda va keyingi yillarda Xalqaro oila kunini nishonlash to‘g‘risidagi Hukumat farmoyishi loyihasini 2018-yil 1-sentabrga qadar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritsin. 6. O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi, Madaniyat vazirligi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda muntazam ravishda sport va madaniy tadbirlarni tashkil qilsin hamda ularni Xalqaro oila kuni arafasida o‘tkazishga alohida e’tibor qaratsin.
7. O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi ommaviy axborot vositalarida mazkur qarorning maqsad, vazifalari va Konsepsiyaning amalga oshirilishini yoritib borish bo‘yicha maqolalar e’lon qilinishini va mavzuga oid ko‘rsatuvlar efirga uzatilishini tashkil qilsin. (7-band O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 10- dekabrdagi PF-5892-sonli Farmoni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 11.12.2019-y., 06/19/5892/4134-son) 8. “Oila” markazi O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi, Adliya vazirligi va boshqa manfaatdor idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun hujjatlariga ushbu qarordan kelib chiqadigan o‘zgartish va qo‘shimchalar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 9. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov, O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari — O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi raisi T.K. Narbayeva, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Davlat maslahatchisining birinchi o‘rinbosari B.M. Mavlonov va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi direktori D.G. Tashmuxamedova zimmasiga yuklansin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV XULOSA Bugungi kunda kunda amalga oshirgan barcha islohotlarning negizida yosh avlodni vatanga etikodli, manaviy-ahloqiy fazilatlari yuqori darajada shaklangan insonlar tarbiyotadi maqsadi. Mamlakatimiz islohotlar va rivozhlanish zharayonlarini kechirayotgan bir paitda, yosh avlodda mustaham etiqodni muntazam davr talabidir. O‘quvchi yoshlarda vatan tengi yo‘lida hizmat kilish, vatan manfaatini o‘z manfaatlaridan ustun qo‘yish, vatanni qo‘riqlash, yurt tabiati va boiliklarini asrash, eng asosiysi vatanga, oilaga sningbatanchiodan chin. Toki vatan muqaddas ekanligi ekan, shu vatan tuproi va millat sha'ni uchun jon bergan ota-bobolar, akalarning hotirasi hhurmati yoshlarimizni yosh vatanga e'tiqodli insonlar kningilib etishti. Mamlakatimizni rivojlantirish, dunyo mikyosiga olib chikish bugungi yosh avlodning burchi va undan foydalanishidir. Buyuk Alloma, Mutafakkirlarimizning Ma'naviy Merosi, Khalimizning Boy O'zaki Ijodi, Yozma Manbalari, G'uzal Bayramlari Kamda Urf-Odatlari, Khalq unurmandchiligi, Tarixiy Obitalari Yosh lamarliydikining Trihyy irliqilik. Bizning ilmiy izlanishim from o'quvchilard oilada etiqodni tarbiyasini boshqarishda qanday sharoitda bekiyos sifatiga yordam beradi. oilada etigini nazorat kuyidagilarni amalga oshirishdan tarbiyani nazarda tutadi:
vatanparvarlik, xalqparvarlik, insonparvarlik, mehnatsevarlik, elga urmat va sadoqat, xalq tashvishi va quvonchiga hhamdard bwlish, hamdardlik, chin qo'shnichilik munosabatlari, azhdodlarnga urgashlari-avshlari, azhdodlarnga urgārgla-arglahl- oilaga sadoqat, ichkilikbozlik, kiyimovandlik kabi nomaqul odatlarga berilmas, dyonatli va vizhonli bwlish, o'z nomusi va oriyati uchun kurashish; ota-Onaga ustozga hurmat wa, wa kichik katta oshdagilarga Mehribonlik, ordamga muxtojlarga mehr - shafqatli bwlish, g'amho'rlik qilish, adolatlilik, rostgo'ylik, yaxshilikka intilish, g'o'zallikni oshirish, IRTO qadriyatlarga ongli munosabat, yaratuvchanlik musiqasini o'zgartirish. Foydalanilgan adabiyotlar Download 1,21 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish