Ilmiy va amaliy faoliyatlarda geoaxborot tizimlari
Bugungi kunda
ilmiy tadqiqotlar va amaliy faoliyatda ko‘plab GISlar ishlatiladi, lekin ular
orasida shaxsiy GISlar keng tarqalgan. Jumladan, ularga GeoDraw,
GeoGraph (Rossiya Geografiya instituti), AtlasGis, WinGis, ArcInfo,
MapInfo (AQSH) va boshqa dasturlarni misol keltirish mumkin.
Umuman olganda kartalar yaratishning GIS-texnologiyasini quyidagicha
tasavvur qilsa bo‘ladi:
1.
Tayyorgarlik ishlari. Elektron taxeometrlar va GRS asboblaridan,
tasvirlarni qayta ishlash vositalaridan, izlanishlar raqamli ma’lumotlaridan,
avtorlik originallardan, mavjud fond kartalari va boshqalardan dastlabki
ma’lumotlarni to‘plash. Kartografik va fond materiallarini, rastrli tasvirlarni
bir xil masshtabga keltirish, so‘ngra ularni kompyuter xotirasiga joylash.
2.
YAratilayotgan kartaning mavzuli qatlamlarini, ularga tegishli jadvallarni
ishlab chiqish va ularni taxlil qilish. Ma’lumotlar bazasini yaratish. Ob’ektlar
tasnifi mavjud jadvallar (atributlar) va matn ma’lumotlarni EHM xotirasiga
kiritish. SHartli belgilar tizimini ishlab chiqish.
3.
Kartaning mavzuli qatlamlarini muvofiqlash, kartografik tasvirni hosil
qilish va ularni taxrir qilish. Kartaning komponovkasini ishlab chiqish va uni
nashrga tayyorlash. Kartani nashr qilish.
38
XULOSA
Biz GIS tushunchasining dekodlanishini berdik, geografik axborot tizimlari nima
ekanligini va ular qayerda ishlatilishini batafsil ko'rib chiqdik. Xulosa qilib
aytganda, bu juda istiqbolli va faol rivojlanayotgan soha. Ko'pgina sohalardagi
mutaxassislarning ishini bunday texnologiyalardan foydalanmasdan tasavvur qilish
allaqachon mumkin emas.
Inson faoliyatining turli sohalarida axborot tizimlarining joriy etilishi geodeziya va
unga aloqador, turdosh va boshqa yer usti tadqiqot sohalarida o'z o'rnini topmoqda.
Sun'iy yo'ldosh geodeziyasining paydo bo'lishi va rivojlanishi bilan parallel
ravishda davom etgan holda, axborot tizimlari ma'lum darajadagi aniqlikdagi zarur
fazoviy ma'lumotlarni olish uchun texnologik, boshqaruv, geologik, meteorologik,
kartografik, transport, diversifikatsiyalangan imkoniyatlarni taqdim etdi.
Har qanday geografik axborot tizimi (GIS) zamonaviy tilda, birinchi navbatda,
berilgan mavzu bo'yicha qandaydir yakuniy natija olish uchun ilmiy va amaliy
ma'lumotlarga asoslangan loyihadir.
GIS - geodeziya, amaliy matematika va yaratilgan kompyuter dasturlari yordamida
kerakli ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlash bilan bog'liq bo'lgan geo-
qidiruvning yangi shakli.
"Geografik axborot tizimi" iborasi uning mohiyatini ochib beruvchi uchta asosiy
so'zni o'z ichiga oladi.
Yerning ichida, yaqinida va yuzasida barcha tadqiqot va tadqiqot ob'ektlari "geo"
so'zi bilan bog'liq.
Qabul qilingan ma'lumotlarni qayta ishlash va kerakli raqamli grafik mahsulotga
aylantirish usullari iboraning "axborot" komponenti bilan bog'liq.
"Tizim" tadqiqotning butun manzarasiga yaxlitlik beradigan va uning barcha
elementlari va parametrlarini fazoviy shaklga birlashtiruvchi bog'lovchi
komponent sifatida qaraladi.
Geografik axborot tizimlarini fazoviy bog'liq axborotlar bilan ishlash imkonini
beruvchi, geotasvir bilan, lekin oddiy tasvir bilan emas, balki ro'yxatga olingan
dasturiy vositalar sifatida qaralishi mumkin. Ro'yxatga olish (bog'lash) jarayoni
39
tasvirlarni ma'lum bir koordinata tizimida ma'lum bir tarzda yo'naltirish uchun
muayyan harakatlarni nazarda tutadi. Aynan shu qobiliyat boshqa dasturlardan
farqli ravishda GIS ning asosiy xususiyati hisoblanadi.
Bundan tashqari, oddiy xaritani mavjud sirtning haqiqiy modeli qilish
imkonini beruvchi maxsus vositalar mavjud. Shunday qilib, ma'lum bir lahzada
xaritani ma'lumot bilan birlashtirish g'oyasi paydo bo'ldi, ya'ni xarita o'z-o'zidan
emas,
balki
u
fazoviy
bo'lmagan
maxsus
atributlarga
(tavsiflovchi
xarakteristikalar) ega. Fazoviy axborotning fazoviy bo'lmagan axborot bilan o'zaro
bog'liqligi, yagona tizimga bog'lanishi va tahlil vositalarining yaratilishi GIS
tuzilmalarining paydo bo'lishiga olib keldi. Pozitsion va pozitsion bo'lmagan
ma'lumotlarning kombinatsiyasini GIS konstruktsiyalarining asosiy nou-xausi deb
hisoblash mumkin.
Geoaxborot tizimlarning rivojlanishiga fan va texnika yutuqlar bir tomondan
ikkinchi tomondan Geodeziya va kartografiya, kadastr soxalarining
nazariy va amaliy izlanishlari ta`sir ko`rsatmoqda. O`zbekistonda bu
sohadagi nazar
iy va amaliy izlanishlar endi boshlanib turibdi va kelgusida ular tez
sur`atda rivojlanib ketadi degan umiddamiz.
Bugun Geoaxborot tizimlari kuchli qurol bo`lib, ma`lumotlarga
asoslanib hududiy rivojlanishni idora qilishda, tabiiy boyliklardan
foydalanishda o`z ahamiyatini ko`rsatgan. Karta va atlas tuzish bilan
chegaralanmasdan ular tadqiqot va idora qilishni unumdorligini oshiradi.
Dasturlash sohasida yangi usullar va uslubiyotlar rivojlanib bir necha
afzalliklar yaratilmoqda, ya`ni shahsiy komp’yuterdan foydalanuvchining
hayotini‖ osonlashtirish maqsadida grafika interfeysi va menyularning
xilma xilligi oshmoqda. Geoaxborot tizimlarda vektorli va rastrli
ma`lumotlarni birgalikda qayta ishlash imkoniyatlari ko`paymoqda.
40
Do'stlaringiz bilan baham: |