Bizning hayotimizni hamma tomonlarini o`zgartirib turishibdi. Bugun uyali aloqa yoki Internetni kichkintoylar ham taniydi

Ilmiy va amaliy faoliyatlarda geoaxborot tizimlari 
Bugungi kunda 
ilmiy tadqiqotlar va amaliy faoliyatda ko‘plab GISlar ishlatiladi, lekin ular 
orasida shaxsiy GISlar keng tarqalgan. Jumladan, ularga GeoDraw, 
GeoGraph (Rossiya Geografiya instituti), AtlasGis, WinGis, ArcInfo, 
MapInfo (AQSH) va boshqa dasturlarni misol keltirish mumkin. 
Umuman olganda kartalar yaratishning GIS-texnologiyasini quyidagicha 
tasavvur qilsa bo‘ladi: 
1.
Tayyorgarlik ishlari. Elektron taxeometrlar va GRS asboblaridan, 
tasvirlarni qayta ishlash vositalaridan, izlanishlar raqamli ma’lumotlaridan, 
avtorlik originallardan, mavjud fond kartalari va boshqalardan dastlabki 
ma’lumotlarni to‘plash. Kartografik va fond materiallarini, rastrli tasvirlarni 
bir xil masshtabga keltirish, so‘ngra ularni kompyuter xotirasiga joylash. 
2.
YAratilayotgan kartaning mavzuli qatlamlarini, ularga tegishli jadvallarni 
ishlab chiqish va ularni taxlil qilish. Ma’lumotlar bazasini yaratish. Ob’ektlar 
tasnifi mavjud jadvallar (atributlar) va matn ma’lumotlarni EHM xotirasiga 
kiritish. SHartli belgilar tizimini ishlab chiqish. 
3.
Kartaning mavzuli qatlamlarini muvofiqlash, kartografik tasvirni hosil 
qilish va ularni taxrir qilish. Kartaning komponovkasini ishlab chiqish va uni 
nashrga tayyorlash. Kartani nashr qilish. 

---

38 
XULOSA 
Biz GIS tushunchasining dekodlanishini berdik, geografik axborot tizimlari nima 
ekanligini va ular qayerda ishlatilishini batafsil ko'rib chiqdik. Xulosa qilib 
aytganda, bu juda istiqbolli va faol rivojlanayotgan soha. Ko'pgina sohalardagi 
mutaxassislarning ishini bunday texnologiyalardan foydalanmasdan tasavvur qilish 
allaqachon mumkin emas. 
Inson faoliyatining turli sohalarida axborot tizimlarining joriy etilishi geodeziya va 
unga aloqador, turdosh va boshqa yer usti tadqiqot sohalarida o'z o'rnini topmoqda. 
Sun'iy yo'ldosh geodeziyasining paydo bo'lishi va rivojlanishi bilan parallel 
ravishda davom etgan holda, axborot tizimlari ma'lum darajadagi aniqlikdagi zarur 
fazoviy ma'lumotlarni olish uchun texnologik, boshqaruv, geologik, meteorologik, 
kartografik, transport, diversifikatsiyalangan imkoniyatlarni taqdim etdi. 
Har qanday geografik axborot tizimi (GIS) zamonaviy tilda, birinchi navbatda, 
berilgan mavzu bo'yicha qandaydir yakuniy natija olish uchun ilmiy va amaliy 
ma'lumotlarga asoslangan loyihadir. 
GIS - geodeziya, amaliy matematika va yaratilgan kompyuter dasturlari yordamida 
kerakli ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlash bilan bog'liq bo'lgan geo-
qidiruvning yangi shakli. 
"Geografik axborot tizimi" iborasi uning mohiyatini ochib beruvchi uchta asosiy 
so'zni o'z ichiga oladi. 
Yerning ichida, yaqinida va yuzasida barcha tadqiqot va tadqiqot ob'ektlari "geo" 
so'zi bilan bog'liq. 
Qabul qilingan ma'lumotlarni qayta ishlash va kerakli raqamli grafik mahsulotga 
aylantirish usullari iboraning "axborot" komponenti bilan bog'liq. 
"Tizim" tadqiqotning butun manzarasiga yaxlitlik beradigan va uning barcha 
elementlari va parametrlarini fazoviy shaklga birlashtiruvchi bog'lovchi 
komponent sifatida qaraladi. 
Geografik axborot tizimlarini fazoviy bog'liq axborotlar bilan ishlash imkonini 
beruvchi, geotasvir bilan, lekin oddiy tasvir bilan emas, balki ro'yxatga olingan 
dasturiy vositalar sifatida qaralishi mumkin. Ro'yxatga olish (bog'lash) jarayoni 

---

39 
tasvirlarni ma'lum bir koordinata tizimida ma'lum bir tarzda yo'naltirish uchun 
muayyan harakatlarni nazarda tutadi. Aynan shu qobiliyat boshqa dasturlardan 
farqli ravishda GIS ning asosiy xususiyati hisoblanadi. 
Bundan tashqari, oddiy xaritani mavjud sirtning haqiqiy modeli qilish 
imkonini beruvchi maxsus vositalar mavjud. Shunday qilib, ma'lum bir lahzada 
xaritani ma'lumot bilan birlashtirish g'oyasi paydo bo'ldi, ya'ni xarita o'z-o'zidan 
emas, 
balki 
u 
fazoviy 
bo'lmagan 
maxsus 
atributlarga 
(tavsiflovchi 
xarakteristikalar) ega. Fazoviy axborotning fazoviy bo'lmagan axborot bilan o'zaro 
bog'liqligi, yagona tizimga bog'lanishi va tahlil vositalarining yaratilishi GIS 
tuzilmalarining paydo bo'lishiga olib keldi. Pozitsion va pozitsion bo'lmagan 
ma'lumotlarning kombinatsiyasini GIS konstruktsiyalarining asosiy nou-xausi deb 
hisoblash mumkin. 
Geoaxborot tizimlarning rivojlanishiga fan va texnika yutuqlar bir tomondan 
ikkinchi tomondan Geodeziya va kartografiya, kadastr soxalarining 
nazariy va amaliy izlanishlari ta`sir ko`rsatmoqda. O`zbekistonda bu 
sohadagi nazar
iy va amaliy izlanishlar endi boshlanib turibdi va kelgusida ular tez 
sur`atda rivojlanib ketadi degan umiddamiz. 
Bugun Geoaxborot tizimlari kuchli qurol bo`lib, ma`lumotlarga 
asoslanib hududiy rivojlanishni idora qilishda, tabiiy boyliklardan 
foydalanishda o`z ahamiyatini ko`rsatgan. Karta va atlas tuzish bilan 
chegaralanmasdan ular tadqiqot va idora qilishni unumdorligini oshiradi. 
Dasturlash sohasida yangi usullar va uslubiyotlar rivojlanib bir necha 
afzalliklar yaratilmoqda, ya`ni shahsiy komp’yuterdan foydalanuvchining 
hayotini‖ osonlashtirish maqsadida grafika interfeysi va menyularning 
xilma xilligi oshmoqda. Geoaxborot tizimlarda vektorli va rastrli 
ma`lumotlarni birgalikda qayta ishlash imkoniyatlari ko`paymoqda. 

---

40