|
2.6. Davlat ba`zan bozor faoliyati oqibatlarini yaxshilashi mumkin
Agar bozorning ko`rinmas qo`li shunchalik yaxshi bo`lsa, nega biz
hukumatga muhtojmiz? Iqtisodiyotni o`rganishni bir maqsadi davlat siyosatining
ko`lami haqida bir fikr bayon qilishdir.
Nega biz hukumatga muhtoj bo`lganimizning sabablaridan biri, agar
faqatgina hukumat ko`rinmas qo`lning sehri ishlashini qo`llab - quvvatlasagina
bozor iqtisodiyotining muhim vositasi sifatida namoyon bo`ladi. Eng muhimi,
bozor iqtisodiyoti shaxslarni mulk huquqi va noyob resurslarni nazorat qilish
uchun institutlarga muhtojdir. Shu sababli, mulk huquqlarini amalga oshirish
uchun individual shaxlarning o`zi nazoratda bo`ladi.
Fermer, agar uning hosili o`g`irlangan bo`lsa, oziq - ovqat yetistirgan
bo`lmaydi; agar mijozlar restoranni tark etishidan oldin haqini to`lamasa, restoran
xizmat ko`rsatmaydi, va agar ko`p imkoniyatli iste’molchilar sotib olishdan
qochib, noqonuniy nusxalarini yaratishsa, musiqa kompaniyalari DVD disklarini
ishlab chiqarmaydi. Bizning hammamiz tayinlagan hukumat politsiya va sudga
tayanib, bizning ishlab chiqarish huquqlarimizni, va ko`rinmas qo`l bizning
faoliyatimizni hayotga tadbiq etish huquqlarimizni ta`minlaydi.
Shu bilan birga hukumatga muhtoj bo`lishimizning yana bir sababi bor:
Ko`rinmas qo`l kuchli, ammo u qudratli emas. Hukumat aralashishi uchun ikki
asosiy sabab bor: odamlarni tengligini ta`minlash va iqtisodiyotda resurs ajratishni
o`zgarishlari. Bu samaradorlik yoki tenglikni oshirish maqsadida qilinadi.
O`shanda ko`pchilik siyosatlar iqtisodiy qismni bir nechta bo`laklarga yanada
maydalashi nazarda tutilgan. Keling birinchi samaradorlik muaommosini ko`rib
chiqaylik. Garchi ko`rinmas qo`l odatda bozorlarda iqtisodiy bo`lakni
maksimallshtirish resurslariga ajratsada, har doim ham bu sabab bo`lavermaydi.
Iqtisodchilar bozor inqirozi atamasidan foydalanib bozorda uning shaxsiy
resurslarini ajratish samaradorligida muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar. Ko`rib
turganimizdek, bozor inqiroziga tashqi ta’sir bu bir shaxsning yaxshi yashashga
harakati ta’siri, ehtimol sabablardan biri bo`ladi. Ifloslanish klassik misol sifatida
ta’kidlanadi. Boshqa sabab, bozor muvaffaqiyatsizlikka uchrashi natijasida ehtimol
bozor kuchsizlanadi, bir shaxsning (yoki kichik guruhning) bozor narxiga ta’siriga
22
kuchli, misol uchun, agar shaharchada har bir odam suvga muhtoj bo`lsa, ammo
faqat bittagina buloq bo`lsa, o`sha buloq egasi faqat bir bor raqobat bilan o`z o`zini
qiziqtirgan ko`rinmas qo`lni saqlab keladi. Puxta o`ylangan davlat siyosati
iqtisodiy samaradorligiga bozorning zaifligi sabab bo`ladi.
Endi tenglik maqsadini muhokama qilaylik. Qachonki, ko`rinmas qo`l
samara natijalari bilan birga kelsa, bunda iqtisodiy faravonlikda sezilarli farqlar
bo`lishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarish, odamlarni qobilyatiga ko`ra
yoki boshqa odamlar uchun to`lashga tayyorlari ham bor. Dunyoning eng yaxshi
basketbol o`yinchisi dunyoning eng yaxshi shaxmat o`yinchisiga qaraganda
ko`proq pul topadi, chunki odamlar shaxmatga qaraganda basketbolga ko`proq pul
to`lab ko`rishdan rohatlanishadi. Ko`rinmas qo`l har bir odamni yetarlicha oziq
ovqat, kiyim kechak va yetarli tabiiy xizmat bilan ta`minlay olmaydi. Bu tengsizlik
siyosiy falsafaga bog`liq holda hukumat aralashuvini ta’kidlaydi. Amalyotda
ko`plab hukumat siyosati davlat solig`i va ijtimoiy xavfsizligiga o`xshab
iqtisodiyotni yaxshilanishi uchun yanada adolatli taqsimlashga erishishni
maqsad qiladi.
Ba’zida davlat bozor natijalaridan ko`ra ijobiy o`zgarishlarga ega bo`lishi, uni
har doim shunday bo`lishini anglatmaydi. Ijtimoiy siyosat o`z-o`zidan emas, balki
mukammallikdan uzoq bo`lgan siyosiy jarayon orqali hosil bo`ladi. Ba’zida siyosat
siyosiy qudratga ega bo`ish maqsadida oddiy tarzda loyihalanadi. Ba’zida ular
yaxshi xabardor bo`lmagan yetakchilar tomonidan hosil qilinadi. Iqtisodiyotni
o`qir ekansiz, siz davlat qudratli siyosatga ega bo`lganini baholay olasiz, chunki u
samaradorlik va tenglik bo`lmagan vaqtda ham uni bor deya ta’rif eta oladi.
Iqtisodiyotning qolgan uchta tamoyillari ko`proq makroiqtisodiyotga xos
bo`lib, ularda
Do'stlaringiz bilan baham: | 
