Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
ДАВЛАТ АКТИВЛАРИНИ БОШҚАРИШДА БОЗОР ТАМОЙИЛЛАРИНИ 
ЖОРИЙ ЭТИШ 
Хамзаев М.Х. – ОБМ тингловчиси
Ўзбекистон мустақилликка эришгандан буён давлат сиёсати жаҳон 
иқтисодиётига тезкор интеграция ва бозор прогнозларининг ривожланишидан 
иборат бўлди. Мамлакат мажбур бўлди, бутун иқтисодиётни модернизациялаш 
вазифасини ҳал қилиш ҳаракат қилиш заруратидан келиб чиққан тизим жами 
асосланган тизимдан иқтисодий ва сиёсий бозор иқтисодиёти тизимига ўтилди. 
Давлат мулки бир мулкчиликнинг кўплаб замонавий шаклларидан, бозор 
муносабатлари тизимида мавжуд. У пайдо бўлганда туғилган нима бўлишидан 
қатъий назар давлат ва ҳар доим кўламли, давлат ҳокимиятининг асосий 
таянчига айланди. Ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиши ва асорати вақт 
ўтиши билан иқтисодий муносабатлар тизимининг жамиятни бошқаришни 
мураккаблаштира бошлайди, мулкчиликка ва еҳтиёжга олиб келади. Мулкий 
ҳуқуқларни ажратиш учун ва ҳуқуқларни бошқаришдир. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 январдаги ПФ-5630-
сонли «Давлат активларини антимонопол тартибга солиш ва капитал 
бозорларини бошқариш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари 
тўғрисида» ги Фармонига мувофиқ: 

---

202 
- Бўш турган мавжуд корхоналар ва активларни хусусий мулкчилик, балки 
аста-секинлик билан янги корхоналар ва янгилари билан уларни алмаштирилди. 
Хусусан, оммавий хусусийлаштириш; 
- Давлат активларини бошқариш агентлиги: корпоратив секторнинг 
шаклланишига, миллий моделнинг ривожланишига ва бозор тамоилларини 
ривожланишига ўз ҳиссасини қўшмоқда.
1
Корпоратив назорат ва бошқарувнинг хусусийлаштириш сиёсатини амалга 
ошириш норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан бошланди.
Ҳукуматнинг тегишли даражаларида қабул қилинган дастур ва қарорлари 
хозирга қадар ишлаб келмоқда. 
Давлат активларини бошқариш агентлиги Хусусийлаштиришнинг асосий 
тамойилларидан бири бозор тамоилларини ривожлантириш ва юртимиздаги 
мавжуд бозорларни хусусийлаштириш орқали тартибга солиш ва 
ривожлантиришдан иборат бўляпти. 
Хусусийлаштирилган корхоналарни рағбатлантириш ва рақобатни 
ривожлантириш бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат қўмитасининг (бундан 
буён матнда – Қўмита) ҳуқуқий вориси ҳисобланади. Давлат рақобат қўмитаси) 
давлат активларини бошқариш, шу жумладан чет элда жойлашган давлат 
активларини бошқариш, хусусийлаштириш тадбирларини амалга ошириш 
(давлат акцияларини сотиш, шу жумладан), давлат мулкини ижарага бериш, 
тадбиркорлик субъектларида корпоратив бошқарувни жорий этиш, иқтисодий 
ночор бизнес субъектларини молиявий тиклаш, банкротлик, баҳолаш 
фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш ва сифат баҳолаш стандартларига 
мувофиқликни таъминлаш. 
«Хусусийлаштирилган 
корхоналарга 
кўмаклашиш 
ва 
рақобатни 
ривожлантириш Давлат қўмитаси ҳузуридаги Давлат активларини бошқариш 
маркази» Давлат унитар корхонасининг барча ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва 
шартномалари бўйича ҳуқуқий вориси ҳисобланади. 
Ўз ваколатларини барча давлат органлари ва ташкилотлари, уларнинг 
мансабдор шахсларидан мустақил ва мустақил равишда амалга оширади. ўз 
фаолиятида бевосита Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ва Ўзбекистон 
Республикаси Президентига ҳисобот беради. 
«Акциядорлик жамиятлари ва Акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш 
тўғрисида», «Масъулияти чекланган ва қўшимча жамиятлар тўғрисида» ги 
Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ хўжалик ширкатларининг устав 
капиталларида унга ўтказилган акцияларнинг (улушларнинг) давлат блоклари 
бўйича акциядор (муассис ва иштирокчи) ҳуқуқларини амалга оширади. 
Давлат рақобат қўмитаси ва унинг ҳудудий органлари томонидан кимошди 
савдосига қўйилган объектлар учун сотувчи вазифасини бажаради. шу билан 
бирга аукцион шартлари ўзгаришсиз қолади ва объект давлат рақобат 
1
Степанов В. А. Давлат корпорациялари муассасалари сифатида бозор иқтисодиёти. Иқтисодий Фанлар, № 64, 
2015., 0,7 саҳифа.; Степанов В. А. Давлат институтининг ривожланиш хусусиятлари Ўзбекистон корпорациялари. 
Китобда. ХХI асрда давлат бошқаруви аср: анъаналар ва янгиликлар. конференсия муҳокамаси, парт 2, 2017, 0,6 
п. 

---

203 
қўмитасига айлантирилиши муносабати билан аукцион, қайта баҳолаш ва қайта 
аукциондан бузилмайди. 
Давлат улуши бўлган (бундан буён матнда тадбиркорлик субъектлари деб 
юритилади) тадбиркорлик субъектларининг жорий фаолиятига аралашмаган 
ҳолда корпоратив бошқарувнинг эксклюзив усуллари билан белгиланган 
вазифаларнинг бажарилишини таъминлайди. 
2019 йилнинг 1 апрелидан кузатув кенгашлари (банклар кенгашлари) ва 
тадбиркорлик субъектларининг ижроия органи аъзолари таркибини тасдиқлаш, 
шунингдек уларни давлат органи раҳбарлари ёки муовинлари билан 
тенглаштириш амалиёти ўзгаради. 
Бозор иқтисодиёти тамоиллар сифатида корпорациялар ва таърифи 
уларнинг самарадорлигини таъминлаш учун институционал асослар замонавий 
шароитларда ишлаш. Ушбу мақсадга еришиш қуйидаги вазифаларни ҳал 
қилишни ўз ичига олади. 
- Давлат корпорациясининг моҳияти ва мазмунини очиб бериш бозор 
иқтисодиёти субъекти; 
- Замонавий бозорда давлат корпорациясининг ролини аниқлаш иқтисодиёт; 
- Давлат институтини ривожлантириш бўйича жаҳон тажрибасини ўрганиш 
корпорациялар ва уни Ўзбекистонда ишлатиш имкониятларини аниқлаштириш; 
- Давлатни туртки беришга ундовчи ҳайдаш сабабларини аниқлаш давлат 
корпорацияларини яратиш; 
- Давлат корпорацияларининг таъсир кўрсатадиган йўналишларини 
аниқлаш миллий иқтисодиётнинг рақобатдошлиги; 
- Давлат институтидан фойдаланиш хусусиятларини очиб бериш; 
корпорациялар узбек тилини ривожлантиришнинг инновацион йўлига 
ўтишда; 
- Давлат институтини такомиллаштириш йўналишларини аниқлаш 
Тадқиқот объекти бу боғлиқ иқтисодий муносабатлар тизими; 
- Давлат корпорацияларининг шаклланиши ва фаолияти; 
- Замонавий бозор иқтисодиёти; 
- Тадқиқот предмети сифатида давлат корпорацияси; 
- Замонавий бозор иқтисодиёти институти; 
- 
Назарий, услубий ва ахборот асослари иқтисодий назария 
классикларининг илмий асарларини ташкил етган тадқиқотлар ва шунингдек, 
маҳаллий ва хорижий олимларнинг асарлари; 
- Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш ва муассаса фаолияти; 
- Давлат корпорациялари. Муаллиф диалектикага асосланган эди; 
метод, систематик ёндашув, таҳлил қилиш каби илмий усуллардан 
фойдаланилган; 
- Синтез, умумлаштириш, шу жумладан назарий ва емпирик компонент, 
гуруҳлаш усуллари, фазовий ва олинган ишончлилигига ҳисса қўшган динамик 
таққослаш натижалар; 
- Назарий хулосалар ўрганиш, таҳлил қилиш ва умумлаштириш асосида 
амалга оширилади; 
- Органларнинг тартибга солувчи, маъмурий ва ҳисобот маълумотлари; 

---

204 
- Давлат ҳокимияти ва маҳаллий бошқарув. Ахборот базаси таҳлил тақдим 
етилган статистик маълумотларга асосланган маҳаллий ва хорижий манбаларда, 
шунингдек нашрларда даврий нашрлар; 
- Давлат корпорацияларининг моҳиятини очиб бериш, очиб бериш уларнинг 
замонавий бозорда ишлашининг институционал асослари; 
- Иқтисодиёт ва шу асосда самарали механизмларни аниқлаш учун давлат 
корпорациялари институтидан фойдаланиш узбекистон иқтисодиётини 
модернизация қилиш. 
Ҳимоя учун тақдим этилган асосий илмий натижалар қисқартирилади. 
1. Давлат корпорациясининг иқтисодий мазмуни қуйидагича аниқланди 
замонавий иқтисодиётнинг махсус институти молиявий, технологик ва 
интеллектуал ресурсларни тўплаш давлатнинг ижтимоий аҳамиятга молик 
вазифаларини ҳал қилиш мақсадида; 
иқтисодиётнинг эволюцион янгиланиши омили сифатида ҳаракат қилиш. 
2.Давлатни яратишга ундайдиган мотивларни очиб берди замонавий 
шароитларда давлат корпорациялари: назоратни жорий етиш стратегик муҳим 
тармоқлар устидан; асбоб тайёрлаш иқтисодиётни модернизация қилиш; 
тармоқлараро тақсимотни таъминлаш ресурслар; кам маржали ва капитални кўп 
талаб қиладиган соҳаларни сақлаб қолиш иқтисодиёт; давлат мулкини 
оптималлаштириш. 
3. Давлат корпорацияларининг ўсишига таъсири аниқланди 
глобаллашув шароитида миллий иқтисодиётнинг рақобатдошлиги, 
томонидан амалга оширилади: давлат корпорациялари доирасидаги 
консентрация нафақат ўз ишланмаларини ривожлантиришга имкон берадиган 
ресурслар, балки хорижий технологияларни сотиб олиш ва ўзлаштириш; 
иштирок этиш вазиятни яхшилайдиган бутун технологик занжирларнинг давлат 
корпорациялари материаллар ва бутловчи қисмлар етказиб бериш; ҳуқуқлардан 
фойдаланишни такомиллаштириш интеллектуал мулк; 
4. Давлат институтининг махсус, иккилик хусусияти 
Ўзбекистондаги корпорациялар. Ўзбекистон давлати еканлиги исботланган 
корпорациялар режали иқтисодиётнинг асосий хусусиятларини такрор ишлаб 
чиқаради ва бир вақтнинг ўзида институционал модернизация натижасидир 
бозор механизмлари ва тартибларини жорий етиш орқали иқтисодий муҳит. 
Давлат активларини бошқаришда бозор тамоиларини жорий этиш, бизга 
маьлумки, Узбекистон Республикаси Президенти топшириғига асосан ташкил 
этилган Давлат активларини бошқариш, капитал бозорни ривожлантириш ва 
рақобатни бозор шароитида ривожлантириш агентлиги томонидан олиб 
бориладиган ишлар ўз самарасини беряпи.
Хулоса қилиб шуни айтишимиз мумкинки, Ўзбекистон шароитида бозор 
иқтисодиётини тартибга солиш, бериладиган имкониятлардан мақсадли ва 
манфаатли фойдаланиб шунингдек, хозирги Ўзбекстон шароитида бозор 
иқтисодиётига иновацион ғояларни тадбиқ этишда давом этсак натижаси биз 
кутгандан хам яхши бўлади.