Biznes-rejaning resurslar bilan ta'minlanganligi Kirish Asosiy qism Reja

Korxona maqsadlarining taxminiy tasnifi.

№	Tasniflash belgilari	Maqsadlar guruhlari
1	Mazmuni (predmeti)	Iqtisodiy Tashkiliy Siyosiy Ishlab chiqarish	Ijtimoiy Texnologik Ilmiy Estetik Psixologik
2	O‗lchami	Maksimum Ko‗p emas	Minimum Kam emas
3	Rejalashtirish	Uzoq muddatli (strategik)	Qisqa muddatli

	miqyoslari	O‗rta muddatli (taktik)	(tezkor)
4	Harakatlar sohasi	Global Regional Oliy Oraliq	Milliy Lokal (mahalliy) Yo‗ldosh(qo‗shimcha ) Quyi
5	Ierarxiya darajasi	Korxona	Tuzilmaviy bo‗linma
6	O‗zaro munosabatlar	Komplementar Indeferent	Raqobatli
7	O‗lchamlilik	Miqdoriy	Sifat jixatdan (o‗lchovsiz)
8	Yo‗naltirilganlilik	Tijorat	Notijorat (ijtimoiy)
9	Muxit	Ichki	Tashqi
10	Sub‘ekt	Individual (shaxsga yo‗naltirilgan)	Guruhga (kollektivga) yo‗naltirilgan

Мазмуни ва акс эт- тириш шак-

Bo„lishi kerak

-haqiqatga yaqin (real) va amalga oshirish imkoniyati; -qonunlarga zid kelmasligi; -bajaruvchilarga tushunarli; -o‗lchov imkoniyati; -tuzilmaviy bo‗linmalar va funksional xizmatlar bo‗yicha taqsimlangan; -barcha ishlovchilar va sexlar kuchlarini birlashtirish;

Hisobga olgan xolda belgilanadi

-ish xajmini; -ishlar muddatini; -mavjud va kutilayotgan imkoniyatlarni; -kutilayotgan natijalarni; -xodimlar bo‗yicha taqsimlanishni; -moslashuvchanlik va to‗g‗rilashlar kiritish imkoniyatlarini; -boshqaruvning barcha darajalarida taqqoslash, solishtirish, imkoniyatlarini; -ishlovchilar malakasining oshishini;

Maqsadlar aniq tushunarli bir ma‘noda tushuniladigan bo‗lishi va korxonaning kelajakdagi xolatini aks ettiruvchi atamalar orqali ta‘riflanishi kerak. SHuning uchun maqsadlarni ishlab chiqarishda uning mazmuni va shakliga qo‗yiladigan talablarni e‘tiborga olish lozim (4.3-rasm).

Хохиш ирода ва келишув
4.3-rasm. Maqsadlarning mazmuni va shakliga qo„yiladigan talablar

Ma‘lumki maqsadlar doimo ma‘lum bir cheklanishlar asosida amalga oshiriladi. Ular korxona ichidagi va tashqaridan qo‗yiladigan cheklanishlar (chegaralanishlar) bo‗lishi mumkin. Tashqi cheklanishlar qatoriga qonun me‘yorlari, inflyasiya, raqobatchilar, iqtisodiy ustuvorlikni o‗zgarishi, aholi daromadlarini o‗zgarishi, qarzdorlarning moliyaviy holati va boshqalar kiritilishi mumkin. Ichki cheklanishlarga esa firma tamoyillari, xarajatlar darajasi, ishlab chiqarish quvvatlari, marketing va boshqaruvning holati, turli darajadagi nomuvofiqliklar va boshqalar kiradi. SHuning uchun korxona missiyasi, maqsadi va vazifalarini ishlab chiqish jarayonida uning faoliyatiga ta‘sir qiluvchi ko‗p sonli omillarni baholash zaruriyati tug‗iladi.

Biznes-rejani ishlab chiqishning uchinchi bosqichida biznes-rejaning tuzil- masi belgilab olinadi.

To„rtinchi bosqichda biznes-rejaning har bir bo‗limini ishlab chiqish uchun zaruriy axborotlarni to‗plash amalga oshiriladi. Bu rejalashtirishning eng muhim sermehnat qismi hisoblanadi. Axborotlar manbai sifatida tarmoqning maxsus axbo- rotnomalaridan, loyiha tashkilotlari me‘yorlaridan, tahlil bilan shug‗ullanuvchi maxsus firma xizmatlaridan, statistika idoralari materiallaridan, maxsus tadqiqotlar va kuzatishlardan, yuqori malakali iqtisodchilardan, maslahatchilardan hamda korx- onaning ichki muhiti va o‗z ishini yaxshi biladigan korxona xodimlaridan foydalanish mumkin.

Rejalashtirishning beshinchi bosqichi - bevosita biznes-reja bo‗limlarini ish- lab chiqish va uni yagona xujjat sifatida rasmiylashtirish.

1. Biznes-reja tuzilmasi

Bundan oldingi materiallar shundan dalolat beradiki, biznes-reja bu oddiy bir hujjat emas. U korxonaning konstitutsion asosini tashkil etib, uning ishlab chiqarish faoliyatini, kelgusidagi rivojlanish strategiyasini belgilab beradi. Korxona strategiyasi esa, ma‘lumki, turli xil bo‗ladi: kimdir mahsuldor, ya‘ni ishlab chiqarish strategiyasini afzal ko‗rsa, boshqalarga moliyaviy strategiya ko‗proq to‗g‗ri keladi. Bozorga yangi mahsuldor g‗oya bilan kirishga harakat qilayotgan yangi korxona va firmalar odatda moliyaviy strategiyaga katta e‘tibor qaratadilar. Bozorda ma‘lum ma‘noda barqaror o‗ringa ega bo‗lgan boshqa korxonalar esa asosiy e‘tiborni ishlab chiqarish strategiyasiga qaratadilar.

Hamma korxonalar bir xil emasligi sababli ularning har biri uchun biznes- rejani ishlab chiqish bo‗yicha detalli tavsiya berishning imkoni yo‗q. SHunday bo‗lsada, zamonaviy iqtisodiyot fanida biznes-rejaning taxminiy tuzilmasi ishlab chiqilgan bo‗lib, quyida uning ayrim variantlari keltirilgan (4.4-jadval).

4-jadval

Biznes-rejaning taxminiy tuzilmasi

I variant	II variant	III variant	IV variant	V variant
Bo‗lajak biznesni qisqacha ta‘riflash. Bozor. Xodimlar malakasi va tajribasi, mavjud moliyaviy vositalar. Taklif qilinayotgan mahsulotning ustunliklari. Bo‗lajak biznesni tashkil qilish. Kelajakka nazar. Moliyaviy vazifalar. Pul mablag‗laridan foydalanish. Ilova. Biznes tarixi.	Biznes- rejaga kirish. Biznesni identifikatsiy a-lash. Maqsad. Biznesni ta‘riflash. Bozor. Raqobat. Menejment . Xodimlar. Joylashuv. Moliyavi y ma‘lumotlar. Hisobot . Qisqacha mazmun (rezyume).	Tanlangan biznes konsepsiyasi. Ayni paytdagi vaziyat. YAratilayot gan korxona tavsifnomasi. Boshqaruv. Bozor tahlili va tadqiqotlari. Marketing harakatlari rejasi. Ishlab chiqarish rejasi. Tavakkalch i likni baholash. Moliyaviy reja.	Kirish. Korxonani ta‘riflash. Mahsulotni ta‘riflash. Marketing rejasi. Ishlab chiqarish rejasi. Tashkiliy reja va menejment. Moliyaviy reja. Loyiha samaradorligi. Ilova.	Firma imkoniyatlari (rezyume). Tovar (xizmat) turlari. Tovar (xizmat) sotuv bozori. Sotuv bozorida raqobat. Marketing rejasi. Ishlab chiqarish rejasi. Tashkiliy reja. Firma faoliyatining huquqiy ta‘minoti. Tavakkalchil ikni baholash va sug‗urtalash. Moliyaviy reja. Moliyalash tirish strategiyasi.

Keltirilgan variantlardan ko‗rinib turibdiki, biznes-rejaning qat‘iy tartibga solingan tuzilmasi mavjud emas. Biroq biznes-rejalarning har bir turi uchun xarakterli bo‗limlar mavjud bo‗lib, ularda tanlangan biznes (ishlab chiqarish) konsepsiyasi, taklif qilinayotgan mahsulot yoki xizmatning o‗ziga xosliklari, marketing va menejment, tavakkalchilikni baholash, moliyaviy ta‘minot va natijalar aks ettiriladi. Qabul qilingan har bir biznes-reja tuzilmasi quyidagi savollarga javob berishi lozim: ishlab chiqarishni nimadan yoki qanday boshlash kerak, ishlab chiqarishni qay tarzda samarali tashkil qilish mumkin, ilk daromad (foyda) qachon olinadi, investorlar va kreditorlar bilan qanchalik tez hisob-kitob qilish mumkin, tavakkalchilik darajasi va uni kamaytirish imkoniyatlari qanday.

Biznes-rejaning har bir bo‗limi o‗z mazmuniga, ko‗rsatkichlar tizimi va ularni

hisob-kitob qilish usullariga ega bo‗ladi. Biroq, bu biznes-rejaning yaxlit va to‗liqligiga putur etkazmaydi. Barcha bo‗limlar o‗zaro bog‗liq bo‗lishi hamda korxonaning potensial ishlab chiqarish imkoniyatlarini amalga oshirishga xizmat qilishi lozim. Biznes-rejaning bo‗limlarini mazkur qo‗llanmaning mos keluvchi boblarida alohida ko‗rib chiqamiz. Bozor munosabatlari sharoitlarida biznes-reja qonun maqomiga ega bo‗lmasligi hamda bozordagi vaziyatga bog‗liq bo‗lgan holda turli o‗zgarishlarga uchrashi, iste‘molchilarning hali qondirilmagan ehtiyojlariga moslashtirilishi lozim. Biroq bunday tarzda qayta ko‗rib chiqish har bir holatda jiddiy ravishda etarlicha asoslab berilishi zarur.

Qisqa xulosalar

Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o‗tishi bilan avvalgi texnik, sanoat, moliyaviy rejalar o‗rniga biznes-rejalar vujudga kelgan bo‗lib, korxona faoliyatining joriy va istiqboldagi strategiyalari belgilab beriluvchi asosiy hujjat hisoblanadi.

Biznes-reja uchta asosiy funksiyani bajarishga imkon beradi: birinchidan, biznes konsepsisini ishlab chiqish, ikkinchidan, biznes-rejani amalga oshirish uchun zarur bo‗lgan pul mablag‗lari miqdorini aniqlash va uchinchidan, korxonaning joriy faoliyatini boshqarish vositasi hisoblanadi.

Biznes-reja bir nechta bo‗lim va ko‗rsatkichlardan iborat bo‗lib, ularning soni korxonaning hajmi, o‗ziga xosliklari va boshqa xususiyatlariga bog‗liq bo‗ladi. Ilmiy adabiyotlarda 8 - 12 bo‗limdan iborat bo‗lgan biznes-rejalar tavsiya qilinadi.

Biznes-reja amaliyotda asosan ikki bosqichda tayyorlanib,bu bosqichlarning har birida mos keluvchi vazifalar bajariladi. Biznes-rejaning hayotiyligi ko‗p jihatdan uni tayyorlovchilar, birinchi navbatda iqtisodchilarning malakasi va tajribasiga bog‗liq bo‗ladi.

Muhokama va nazorat savollari

• 
  Biznes-rejaning mazmuni va mohiyati nimada?
  
• 
  Korxona missiyasi nma va u qanday ishlab chiqiladi?
  
• 
  Maqsadlar qanday aniqlanadi va uning missiyadan farqi nimada?
  
• 
  Biznes-reja qanday ma‘lumotlardan iborat bo‗ladi?
  
• 
  Biznes-rejani tuzish uchun ma‘lumotlarni qaysi ketma-ketlikda tayyorlash kerak?
  
• 
  Biznes-rejani tuzish bosqichlari va ularning farqi nimada?
  
• 
  Ishchi biznes-reja qanday vazifalarni bajarishga qaratilgan?
  
• 
  Biznes-rejaning asosiy bo‗limlarini sanab bering?
  
• 
  Biznes-reja qanday talablarga javob berishi lozim?
  
• 
  Biznes-rejani ishlab chiqish uchun javobgarlik kimning mas‘uliyatida bo‗ladi?
  

Asosiy adabiyotlar ro„yxati

1. 
   O‗zbekiston Respublikasining ―Xususiy korxonalar to‗g‗risida‖gi Qonuni. Qonun va qarorlar. T., ―O‗zbekiston‖, 2004., №3
   

2. 
   O‗zbekiston Respublikasining «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‗g‗risida»gi Qonuni 1996 yil 26 aprel // Tadbirkorlikka oid qonun hujjatlari to‗plami. 1 tom. - T.: O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, 2002.
   
3. 
   O‗zbekiston Respublikasining «Mas‘uliyati cheklangan va qo‗shimcha mas‘uliyatli jamiyatlar to‗g‗risida»gi Qonuni 2001 yil 6 dekabr // Tadbirkorlikka oid qonun hujjatlari to‗plami. 1 tom. - T.: O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, 2002.
   
4. 
   O‗zbekiston Respublikasining «Xo‗jalik shirkatlari to‗g‗risida»gi Qonuni 2001 yil 6 dekabr // Tadbirkorlikka oid qonun hujjatlari to‗plami. 1 tom. - T.: O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, 2002.
   
5. 
   Maxmudov E.X., Isoqov M.YU., Najimadinov R.D. Biznes - rejalashtirish. Ma‘ruzalar matni. - T.: TDIU, 2005.
   
6. 
   «O‗z Ishingizni yarating yoki tadbirkor nimalarni bilishi lozim» - Toshkent shahri, YUNIDO, «Biznes maslahat markazi» loyihasi, 2003y
   
7. 
   Maxmudov E.X., Isakov M.YU. Biznes planirovanie. Uchebnoe posobie. – T.: Izdatelstvo Literaturnogo fonda Soyuza pisateley Uzbekistana, 2004. - 160 s.
   
8. 
   Maxmudov E.X. Korxona iqtisodiyoti: O‗quv.qo‗ll. –T.: O‗zbekiston yozu- vchilar uyushmasi Adabiyot jamg‗armasi nashriyoti, 2004. - 208 b.
   
9. 
   Ekonomika predpriyatiya. G‗ Pod red. prof. Gruzinova V.P.- M.:
   

«YUNITI», 1998

10. 
    Ekonomika predpriyatiya. Pod red. prof. Gorfinkelya V.YA., Kupryakova
    

E.M. –M.: «YUNITI», 1996

11. 
    Gustav Berl, Pol Kirshner. Mgnovenno‗y biznes-plan.- M.: INFRA –M,
    

2001

12. 
    Brink I.YU., Saveleva N.A. Biznes-plan predpriyatiya. Teoriya i praktika /
    

Seriya «Uchebniki i uchebnыe posobiya» - Rostov n/D. «Feniks», 2003. -384 s.