ЪъБизга битирувчилар эмас

O’ZBEKISTONDA GEOGRAFIK-EKOLOGIK EKSPERTIZA 

O’TKAZISH 

Hozirgi  kunga  kelib  dunyoda  geografik-ekologik  ekspertiza  keng 

tarqalmoqda.  Ayrim  yirik  muhandislik  inshootlarining  loyihalari  hatto 

xalqaro  ekspertlar  guruhlari  tomonidan  ekspertizadan  o’tkazilmoqda. 

Masalan,  Xitoyning  Yanszi  daryosidagi  eng  yirik  “Uch  daryo”  GESi 

ekspertizasi amerikalik mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan. 

Dunyo bo’yicha juda ko’p inshootlarning tabiiy sharoitni hisobga 

olmasdan  qurilishi  natijasida  bir  qancha  falokatlarning  ro’y  berishi, 

---

 

41 

ayrim  inshootlarning  esa  tabiatga  kuchli  salbiy  ta’siri  oqibatida  qator 

ekologik muammolarning yuzaga kelishi loyihalarni geografik-ekologik 

ekspertizadan o’tkzishni shart qilib qo’ydi. 

Hozirgi paytda O’zbekisotnda yangi sanoat korxonalarini ekologik 

talablarga  mos  holda  joylashtirish,  mavjud  korxonalar  ishlab 

chiqarayotgan  mahsulotlar,  atrof-muhitga  chiqarayotgan  chiqindilar 

masalasi 

atroflicha 

tahlil 

qilinib, 

texnologik 

jarayonlarni 

mukammallashtirish,  gaz  va  changni  tutib  qoluvchio,  ularni  tozalovchi 

zamonaviy  moslamalarni  o’rnatishga  katt  ahamiyat  berilmoqda. 

Mamlakatimizda  qurilayotgan  yirik  va  o’rtacha  korxonalar  ekologik 

tartib-qoida,  belgilangan  me’yorlar  asosida  qurilishi  bilan  birga  ishlash 

jarayonida  atrof-muhitga  zararli  chiqindilarni  chiqarishi  me’yorda 

bo’lishi  kafolatlangan.  Masalan,  Asaka  shahridagi  yengil  avtomobil 

zavodi,  Qoravulbozordagi  neftni  qayta  ishlash  zavodi  va  boshqa 

korxonalar  ekologik  ekspertizadan  chuqur  va  har  tomonlama 

o’tkazilgan. 

Sanoat  korxonalarini  joylashtirishda  har  bir  hududning  tabiiy 

sharoiti  e’tiborga  olinishi  zarur.  Tog’  etaklari,  vodiylar  va  botiqlarda 

qurilishi  mo’ljallangan  inshootlarni  loyihalashda  hududning  iqlim 

sharoiti,  yer  osti  suvlari  tartibi,  yer  usti  suvlari  xususiyatlari,  tuproq, 

o’simlik  qoplami,  chorva  mollari  hamda  aholi  salomatligi  ta’siri 

masalasi oldindan to’liq va atroflicha hal etilishi lozim bo’ladi. 

O’zbekistonda  qishloq  xo’jaligini  yanada  rivojlantirish  maqsadida  juda 

ko’p  suv  inshootlari  qurilgan.  XX  asrning          80-yillarida  qurilgan suv 

inshootlari  ekolgik  ekspertizadan  o’tkazilgan  emas.  Bu  esa  tabiatda 

noxush  hodisalar  yuzaga  kelishiga,  ijtimoiy-ekologik  sharoitning 

yomonlashuviga  olib  keldi.  Masalan,  Tuyamo’yin  suv  ombori  qurib 

ishga  tushirilishi  bilan  Xorazm  vohasida  yerlarning  meliorativ  holati 

o’zgara  boshladi.  Yer  osti  suvlarining  sathi  ko’tarilib,  tuproqda  tuz 

to’plana boshladi. Bunday ahvol suv omboridan vohaga suv sizib o’tishi 

natijasida  yuzaga  kelgan  edi.  Demak,  to’g’on  ostidan  suvning  chetga 

sizib o’tishi loyihada jiddiy hisob qilinmagan. Bunday jarayon Karkidon, 

Tolimarjon,  Chimqo’rg’on,  Uchqizil,  Janubiy  Surxon  va  boshqa  suv 

omborlarida ham kuzatilgan. 

O’tgan  asrning  80-yillarida  So’x  daryosida  So’x  suv  ombori 

qurilishi  amalga  oshirila  boshlandi.  Ammo  ekspertiza  natijasida  So’x 

suv ombori qurilganidan so’ng atrofdagi hududda botqoqlanish jarayoni 

---

 

42 

boshlanib,  o’simliklarning  vegetatsiya  sharoiti  o’zgarishi  aniqlandi. 

Natijada  suv  ombori  loyihasi  o’zgartirilib,  sel  suvlari  yig’iladigan 

selxonaga aylantiradi.