Biz klimat o’zgeriwin toqtata alamizba?

Orta Aziya territoriyasiniń atmosfera tsirkulyasiyasinda arktika, turaqli hám tropik hawa aǵimlari qatnasadi. Bul jerlerde jildiń suwiq máwsimlerinde moʻʼtadil region kontinental hawa massalari ústinlik qiladi hám, ásirese, siklon háreketi tezlik benen rawajlanadi. Bul bolsa qis máwsiminiń júdá oʻzgeriwsheń, ádette, jawin kóp hám koʻpshilik waqitta, suwiq boliwina alip keledi. Jildiń suwiq bolmaytuǵin dáwirlerinde Turan past tegisligindegi shoʻldiń júdá qizib ketiwi sebepli pást basimli hawa qatlami júzege keledi. Bul jerge kirib kelip atirǵan hawa aǵimlari jer sirtindaǵi issi qatlamniń kúshli taʼsirine dus keledi, olarda tez oʻzgeriwler protsessi júz beredi. Nátiyjede issi hám qurǵaq Turan kontinental tropik hawa aǵimi júzege keledi. Transformatsiya (hawa aǵiminiń oʻzgeriwi) taʼsirinde siklonli protsessler shu qadar sezilmeytuǵin dárejede oʻtedi, tek temperatura derlik oʻzgeredi hám bulitlar payda boladi, salistirmali turaqli issi hám qurǵaq hawa-rayi júzege keledi.

• Orta Aziya territoriyasiniń atmosfera tsirkulyasiyasinda arktika, turaqli hám tropik hawa aǵimlari qatnasadi. Bul jerlerde jildiń suwiq máwsimlerinde moʻʼtadil region kontinental hawa massalari ústinlik qiladi hám, ásirese, siklon háreketi tezlik benen rawajlanadi. Bul bolsa qis máwsiminiń júdá oʻzgeriwsheń, ádette, jawin kóp hám koʻpshilik waqitta, suwiq boliwina alip keledi. Jildiń suwiq bolmaytuǵin dáwirlerinde Turan past tegisligindegi shoʻldiń júdá qizib ketiwi sebepli pást basimli hawa qatlami júzege keledi. Bul jerge kirib kelip atirǵan hawa aǵimlari jer sirtindaǵi issi qatlamniń kúshli taʼsirine dus keledi, olarda tez oʻzgeriwler protsessi júz beredi. Nátiyjede issi hám qurǵaq Turan kontinental tropik hawa aǵimi júzege keledi. Transformatsiya (hawa aǵiminiń oʻzgeriwi) taʼsirinde siklonli protsessler shu qadar sezilmeytuǵin dárejede oʻtedi, tek temperatura derlik oʻzgeredi hám bulitlar payda boladi, salistirmali turaqli issi hám qurǵaq hawa-rayi júzege keledi.

Orta Aziya aymaǵindagi iqlimniń oʻzine tán qásiyeti qurgʻaqshiliq, bul bolsa aymaqtiń tábiyiy iǵalliliq ritmi menen baylanisli. Iǵalliliq ritminiń sáwleleniwinde atmosfera jawinlariniń áhmiyeti úlken. Jilliq jawinniń koʻpshilik bólimi 30-50 % i báhárge, 30-35 % i qisǵa hám 15-20 % i gúzge tuwri keledi. Jaz aylarinda jawin-shashin júdá kem-jilliq jawin-shashinniń 5-10 % ini, qubla táreplerde 2-3% ini quraydi. Jawinniń máwsimler boyinsha tegis emes bólistiriliwi suwiq máwsimlerde siklon háreketiniń tez rawajlaniwi (ásirese, eń jawin kóp aylar mart, aprel), jazda bolsa termik depressiya kúsheyiwi menen baylanisli.

• Orta Aziya aymaǵindagi iqlimniń oʻzine tán qásiyeti qurgʻaqshiliq, bul bolsa aymaqtiń tábiyiy iǵalliliq ritmi menen baylanisli. Iǵalliliq ritminiń sáwleleniwinde atmosfera jawinlariniń áhmiyeti úlken. Jilliq jawinniń koʻpshilik bólimi 30-50 % i báhárge, 30-35 % i qisǵa hám 15-20 % i gúzge tuwri keledi. Jaz aylarinda jawin-shashin júdá kem-jilliq jawin-shashinniń 5-10 % ini, qubla táreplerde 2-3% ini quraydi. Jawinniń máwsimler boyinsha tegis emes bólistiriliwi suwiq máwsimlerde siklon háreketiniń tez rawajlaniwi (ásirese, eń jawin kóp aylar mart, aprel), jazda bolsa termik depressiya kúsheyiwi menen baylanisli.
• Jawinlar jildan-jilǵa oʻzgerip turadi, ayrim jillarda bolsa jawin oʻrtasha (koʻp jilliq) jawinlar muǵdarina salistirmali 1,5-2 mártebe koʻbirek (máselen, 2002-jil báhárde Oʻzbekstan aymaǵinda sonday halda júz berdi), qurgʻaqshiliq jillarinda bolsa 3-4 mártebe kem boladi. Jawingershiliktiń oʻzgeriwsheńligi, ásirese, qurǵaq issi aylarda kúsheyedi, ayrim jillarda jazda jawingershilik pútkilley bolmaydi, ayrim jillarda bolsa bir neshshe kún ishinde bir jilliq jawin jawiw mumkin.