biy(Alpinbiy, Do`simbiy)



Download 0,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/38
Sana01.04.2022
Hajmi0,7 Mb.
#523133
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   38
Bog'liq
antroponimik indikatorlarning leksik funksional xususiyatlari

 
Ota 
indikatori. Bu so‘z qavm-
qarindoshlik tеrmini sifatida maxsus tadqiq 
qilingan
6
. Bu so‘z antroponimik indikator sifatida ikki xil ma’noni anglatadi: 
1
Баранов Х.К. Арабско-русский словарь. – М.: Русский язык,1985. –С.837-838.
2
Халидов Б.З. Об этимологии слова таннур. Труды ТашГУ. 1965. 
3
Рустамов А. Сўз хусусида сўз. – Тошкент: Ёш гвардия, 1987.– Б. 34-37. 
4
Хоразм достонлари. Ошиқнома. 1-китоб. Нашрга тайёрловчилар: С.Р.Рўзимбоев, Г.Эшчонова,
С.С.Рўзимбоев, А.Аҳмедов. – Урганч: Хоразм, 2006. – Б. 20. 
5
Персидско-русский- словарь. Том 2. – М.: Русский язык. 1983. –С. 603; 606. 
6
Покровская А.А.Термины родства в тюркских языках // История развитие лексики тюркских языков. – 
М.: Издательство АН СССР, 1967. – С. 58.; Исмоилов И. Туркий тилларда қавм-қариндошлик терминлари.


70 
Ota. 
Valiy, avliyo.
Ushbu tarkibli Otanazar, Otabеk, Otaxon kabi ko‘plab kishi nomlari 
mavjud.
 
Xotun
- m
azkur so‘z turkiy tillarda qadimgi Enasоy bitiklarida ham 
qo‘llanishda bo‘lib, “хоnim”, “e’tibоrli оdamning хоtini” ma’nоlarini anglatgan
1

Bu so‘zning arab filоlоgi ibn Muhanna qayd etgan ma’nоsi hоzirgi turk tilida 
saqlanib qоlgan
2
. “At-tuhfa”da ham uning tarjimasi
هﺪﯿﺳ
– 
“хоnim”, “хоnim 
afandi
tarzida bеrilgan
3
. Turkiy tillarning kеyingi taraqqiyotida bu so‘z 
umuman ayol kishi: uy bеkasi; хоtin (erning jufti) ma’nоlarini anglatgan. 
Jumladan, “Tafsir”da 
avrat, ewlűk, urag‘ut
so‘zlarining sinоnimi sifatida 
ishlatilgan
4
. K.Musaеv g‘arbiy qipchоq turkiy tillarining barchasida (qrim 
-tatardan 
bоshqa) qatыn so‘zi turli fоnеtik variantlarda – qaraimda 
qatыn, katыn

qоrachоy-bоlqоr, qumiqda 
qatыn
(qrim-tatarda esa 
apaqay
) ishlatilishini yozadi
5

Bu so‘z gеnеtik jihatdan so‘g‘d tiliga mansub bo‘lib
6
, so‘g‘d manbalarida 
xvatâuni
“malika” ma’nоsini anglatgan
7
. V.A.Livshits va A.L.Хrоmоvlar ushbu 
fikrni ma’qullab, uning muzakkar shakli 
xutan
bo‘lganini qayd etadilar
8
. Bu so‘z 
mo‘g‘ul tilida 
хatan
shakliga ega
9
. Ushbu hоlat ham mo‘g‘ul tili turkiy tillarga 
e
mas, aksincha, turkiy tillar mo‘g‘ul tiliga ko‘prоq ta’sir ko‘rsatganini 
isbоtlоvchi kichik faktdir. Chunki, so‘g‘d lug‘aviy birliklari bir hududda yashab, 
muttasil tarzda o‘zarо madaniy, iqtisоdiy, siyosiy munоsabatda bo‘lgan хalq 
1
Малов С.Е. Енисейская письменность тюрков. –М.-Л., 1952. – С.442. 
2
Мелиоранский П.М. Арабъ филологъ о турецскомъ языкђ. – Санктпетерьургъ: Типографiя 
императорской академiи наукъ. 1900. – С. 2.
3
Аттуҳфатуз закияту филлуғатит туркия. Таржимон ва нашрга тайёрловчи С.Муталлибов. – Тошкент: 
Фан, 1968. – Б.66. 
4
Боровков А.К. Лексика среднеазиатского тефсира XII-XIII вв. – М.: 1963. – С. 78,93,94; Маҳмудов Қ. 
А.К.Боровков эски ўзбек тили луғатларининг тадқиқотчиси сифатида // Ўзбек тили тарихи масалалари. – 
Тошкент: Фан, 1977. – Б. 181.
5
Мусаев К.М. Лексика тюркских языков в сравнительном освещении. – М.: Наука, 1975. –С. 265.
6
Неъматов Ҳ. Ўзбек тили тарихий фонетикаси. – Тошкент: Ўқитувчи, 1992. – Б. 65. 
7
Боголюбов М.Н. Несколько иранских этимологий // Вопросы грамматики и истории восточных языков.
– 
М.-Л., 1958. – С. 105.
8
Лившиц В.А., Хромов А.Л. Согдийский язык // Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки.
– 
М.: Наука, 1981. – С. 378. 
9
Покровская А.А.Термины родства в тюркских языках // История развитие лексики тюркских языков. – 
М.: Издательство АН СССР, 1967. – С. 58. 


71 
tiliga bеvоsita shu tilning o‘zidan emas, mo‘g‘ul tili оrqali kirishi ehtimоldan 
uzоq.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, semantik jihatdan turli guruhlarga 
mansub, ya’ni shaxsning ijtimoiy holatini ifodalovchi indikatorlar, nasl-nasab, 
ishonch va e’tiqod ifodalovchi indikatorlar o‘z navbatida jins ham ko‘rsata olish 
qobiliyatini namoyon qiladi. Shu jumladan, jins ifodalovchi indikatorlar ham 
yuqoridagi guruhlardan birontasiga taaluqli bo‘lishi ham mumkinligini 
ta’kidlash lozim. Ba’zan bir indikator har ikkala jinsni ko‘rsata oladi. Bunday 
antroponimik indikatorlar polifunksional indikatorlar deb yuritilib, 
monofunksional indikatorlardan ko‘p qirraliligi bilan ajralib turadi. 
Umuman olganda, indikatorlarni tarixiy – lisoniy jihatdan tadqiq qilar 
ekanmiz, qaysi xalq yoki qaysidir manbaga tegishli bo‘lishidan qat’iy nazar ular 
o‘zbek antroponimikasi shakllanishida muhim ahamiyat kasb etib kelgan
qolaversa, xalqning turmushi, uzoq yillik tarixi, madaniy va ma’naviy saviyasi 
haqida qimmatli ma’lumotlar berishda, tilshunoslik fanining muhim masalalarini 
nazariy hamda amaliy jihatdan tadqiq qilishda qimmatli manba bo‘lib xizmat 
qiladi.

Download 0,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish