- 10 -
Харакатланиши:
↑ N
₂
о₂
Тарелкалар устида қолган суюқ кислородга бойийди.
Пар билан
суюқликни харорати хар хил бўлиши учун азот тез парланиб чиқиб кетади. Бу
жараѐн пар билан суюқлик тўқнашиши асосида амалга ошади.
Буғ ва суюқликларни бир неча марта контактлаб, буғлатиш ва
конденсациялаш йўли билан қайнаш хароратлари яқин бўлган аралашмаларни
ажратишга мўлжалланган диффузия жараѐнидир.
Ректификация жараѐнини олиб бориш учун қуйидаги
шартлар
бажарилиши керак:
1. Иккита фаза бўлиши: суюқлик ва буғ.
2. Контакт қурилмалари.
3.
Т
буг
>Т
суюқлик
.
Калоннада тарелка қанча кўп бўлса чиқаѐтган азот парлари шунча тоза,
кубда қолаѐтган суюқ кислород таркибида азот ҳам оз бўлади. Бу жараѐн масса
алмашинуви жараѐни хисобланади. Хаво ажратиш цехида хавони тўлиқ ажратиш
учун икки босқичли ректификация жараѐни қўлланилади.
Азот табиатда асосан, эркин холда учрайди.
Унинг хаводаги хажмий
улуши 78,09%, масса улуши 75,6% ни ташкил этади. Тупроқда озроқ миқдорда
азот бирикмалари бор. Азот оқсил моддалар, табиий-органик бирикмалар
таркибига киради.
Ер пустлоғида азотнинг умумий миқдори 0,01% ни ташкил этади.
Техникада азот суюқ хаводан олинади. Хаво
газлари асосан азот билан
кислароднинг аралашмасидир.
Соф азот лаборатория шароитида аммоний нитритни қиздириб
парчалаш йўли билан олинади.
NH
₄ NO₂ = N₂ + 2H₂ O (6.1.1.)
Азот – рангсиз, хидсиз ва маззасиз газ, хаводан енгил, сувда эрувчанлиги
кислородникига қараганда кам 20°С да 1л сувда 15,4 мл азот эрийди. Табиий
- 11 -
азот масса сонлари 14 (99,64%) ва 15 (0,36%) бўлган иккита барқарор азотдан
ташкил топган. Улар орасидаги боғланишлар узунлиги жуда кичик 0,109 мм.
Азот аммиак олиш учун кўп миқдорда ишлатилади. Азот инерт мухит яратишда
буғланувчан
электр лампаларини, симобли термометрдан бўшлиқни тўлдириш
учун, ѐқув суюқликларни хайдашда ишлатилади.
Кислород -ерда энг кўп тарқалган. У ер пўстлоғи массасининг 47,2% ни
ташкил этади. Хавода хажми 20,6%кислород бўлади.
Кислород сув, тоғ жинслари, кўпчилик минераллар ва тузлар таркибига
киради, тирик организмларни ташкил этувчи оқсил, ѐғ ва углеродлар таркибида
бўлади. Калий перманганатни парлаш йўли билан жуда тоза кислород олинади.
2КМnO
4
= K
2
MnO
4
+MnO
2
+ O
2
(6.1.2.)
Саноатда кислород суюқ хаводан олинади шунингдек, суний
электролиз қилиб водород олиш вақтида ҳам хосил бўлади. Кислород – рангсиз,
таъмсиз ва хидсиз газ хаводан бироз оғир, сувда кам эрийди, 183°С ва 101,325
кПа босимда суюқ холича ўтади. Суюқ
кислород, хаво ранг тусли бўлиб,
магнийга тўлдирилади. Кислород қиздирилганда моддалар билан реакцияга
киришади.
2 Са + О
₂ = 2 СаО (6.1.3.)
Ёниш, занглаш, чириш ва нафас олиш кислород иштирокида боради.
Бу оксидланиш-қайтарилиш жараѐнидир. Килород металлургия саноатида кўп
сарфланади. Кислород юқори температура хосил қилиш учун ишлатилади.
Хавони ректификациялаш жараѐни физик жараѐн хисобланади. Суюқ
хавони тўлиқ азот гази ва суюқ кислородга ажратиш учун ректификация
жараѐнидан фойдаланилади. Жараѐн ректификацион
калонналарда олиб
борилади. Жараѐнинг мохияти шундан иборатки, суюк хавони буғлатишда хосил
бўлган сув буғлар холатидаги азот ва кислород аралашмаси оз миқдорда
кислород тутган суюқликдан ўтказилади.
Do'stlaringiz bilan baham: