Bitiruv malakaviy ishi oldi amaliyotidan

3.2 EKG ekskavatorlarining turlari.
Turt turdagi tugri kurakli ekskavatorlar ishlab chikariladi:
-zurikmali(napor) xarakatlanuvchi dastakli (rukoyat)
EKG-5A , «Uralmash», Rossiya;
EKG-8I, EKG-12,5, EKG-6, Zus, EKG-4u, EKG-6, Zu, EKG-10, EKG-15 «Ijorskiy zavod»,Rossiya;
-zurikmali tizza (kolena)-richakli.
-zurikmali ishchi uskunalari bilan.
«Superfront» (firma «Marion» AKSH)
-gidravlikali, EG-12AU va EG-20U
Ekskavatorlarning ishchi mexanizmlarining turlari va ishlash prinsipi;
CHumichni (kovshni) kutarish yuritma mexanizmi kuyidagi kuchlar ta’siridan buladi: Kazishda – tog jinsini kovlashdagi chumich (kovsh) ogirligi karshiligidan to rukoyat ogirligigacha. Platformaning yuklanganligidagi kayrilishida – chumich (kovsh)ning tog jinsi bilan birga ogirligi va rukoyat ogirligi. Platformaning kazish joyiga(zaboyga) nisbatan kayrilishida – chumich (kovsh) ning bush xolatdagi ogirligi va rukoyatning ogirligi.
EKG turidagi ekskavatorlar to‘liq burilishni hosil qiladi (E), karerli (K), zanjirli (gusenichnыe) (G), standartli yoki uzaytirilgan elektr uskunali , kon ishlab chiqarishida,OKI larida, qurilish ishlarida qazib-yuklash vazifalarini bajaradi. I va II kategoriyali tog‘ jinslarini maydalanishsiz ishlab chiqishda, III- kategoriyali tog‘ jinslarini, IV va kattaroq kategoriyali tog‘ jinslarini ishlab chiqishda maydalangan holatlarida ishlatiladi.
Tashqi muhitning omillariga qarab ekskavatorlar DST 15150-69 asosida quyidagi modifikatsiyalarda: «M» mo‘‘tadil(«U»umerennыy) – ishlatilishda temperatura chegarasi darajasi +-40 gradus S ; «SCH»- sovuqga chidamli («XL»xladoustoychivыy) - +40dan -60 gradus S; «SH»-shimoliy («S»severnыy) - +40 dan - 50 gradus S; «T» (tropikli) - +55 dan -20 gradus S.
Zamonaviy karer kuraklarining solishtirma og‘irligi , 36,5-52,8 t/m^3d dan kam bemas , solishtirma elektrenergiyasi bazali model cho‘michining standart sig‘diruvchanligi asosan 50-125 kVt/m³.
CHo‘mich blokining maksimal solishtirma ko‘taruvchanlik kuchi 0,1-0,142 MN/m³
YUruvchi uskunasi - zanjirli, har bir zanjirli yurish qismida alohida yuritmasi mavjud.Ekskavatorning quvvatiga qarab yurish tezligi 0,9-0,450km/ch, erga o‘rtacha bosimi - 0,2-0,3 MPa.
UZTM va IZTM ning hamma mexanik va gidravlik kuraklarining modellarining ko‘tarilishi 12 gradusni (0,2 rad) tashkil etadi.
Bundan tashqari suv chiqarish qurilmalari ham karerning ishchi uskunalaridan hisolanadi.Suv chiqarish qurilmalariga SNS rusumidagi nasoslar misol bo‘la oladi.
Markazdan qochma nasoslarning ishonchli ishlash darajasi va iqtisodiy samaradorligi boshka turdagi nasoslardan yuqori bo‘lganligi uchun kon korxonalrida suv chiqarish ishini tashkil qilishda asosan markazdan qochma nasoslar quydagi ko‘rsatgichlari bo‘yicha tasniflanadi.
Konstruktiv tuzilishga ko‘ra

• 
  yaxlit qobig‘li
  
• 
  yig‘ma (seksiyali)
  
• 
  gorizontal tekislik bo‘yicha ochiladigan qobig‘li nasoslar;
  

Nasosdan chiqadigan suvning bosimiga ko‘ra
- kam bosimli (suv bosimi 100m.s.u. atrofida)
- o‘rta bosimli (suv bosimi 100 300 m.s.u )
- yuqori bosimli (suv bosimi 300 1000 va undan yuqori) nasoslar.
Suvni ishchi g‘ildirakga kirishi bo‘yicha
- suv bir tomonlama kiruvchi
- suv ikki tomonlama kiruvchi nasoslar
Nasos o‘qini o‘rnatilishiga ko‘ra
- gorizontal
- vertikal o‘rnatilgan nasoslar
Kon suvining xossasiga ko‘ra
- neytral
- ishqoriy
- kislotali
- loyqalangan kon suvini haydash uchun mo‘ljallangan nasoslar.
Ishchi g‘ildirakning o‘zaro ulanish bo‘yicha
- ketma-ket ulangan
- parallel ulangan nasoslar
Ishchi g‘ildiraklar o‘zaro ketma-ket ulangan nasoslarni yig‘ma nasos deyiladi. Uning unumdorligi bitta ishchi g‘ildirakdan oqib o‘tadigin suvning miqdoriga teng bo‘ladi. Yig‘ma nasos ishchi g‘ildiraklarining geometrik o‘lchamlari va shakli bir xil bo‘ladi. SHuning uchun ishchi g‘ildiraklarining zo‘riqmasi - o‘zaro teng bo‘ladi.

Qalmoqir karerida portlatish tarmog‘ini montaj qilish ishlarini ko‘rib chiqamiz.
Kon massasining talab etilgan maydalanish darajasiga erishish uchun portlatish ishlari loyihasiga ko‘ra qisqa sekinlatilgan portlatishdan foydalaniladi.
Skvajina zaryadlarini qisqa sekinlatilgan portlatish amalga oshirishda “Nonel” noelektrik tizimi bilan birgalikda birdaniga portlovchi ED-8-E va ED-8-J elektr detonatorlari yoki qisqa sekinlatilgan EDKZ-PKM-15 va EDKZ-P-25 elektr detonatorlaridan foydalaniladi.
Portlatish tarmog‘ini montaj qilish ishlari amaldagi xavfsizlik qoidalari va yo‘riqnomaga asosan skvajinaga zaryadni joylashtirib bo‘lgandan so‘ng amalga oshiriladi. Loyihaga muvofiq portlatish tarmog‘ini montaj qilish “Nonel” noelektrik tizimi (asosiy variant) yordamida va elektr portlatish tarmog‘ida esa DSH ning skvajina ichidan er yuziga chiqib turgan qismini EDKZ-PKM-15 yoki EDKZ-P-25 qisqa sekinlatilgan elektr detonatorlarga ulash amalga oshiriladi.
Bunda sekinlatish vaqti (t_z) o‘rtacha 33,4 ms ni tashkil qiladi. SHuningdek baland pog‘onalarni (22,5 m) portlatishda ushbu ko‘rsatgich 67÷176 ms gacha o‘zgaradi.
Magistral o‘tkazgichning uzunligi zahirasi bilan 250 m ni tashkil qiladi.

Portlatish skvajinlarini burg‘ulash deganda burg‘ulash uskunasi bilan kon jinsini buzish va burg‘ulash natijasida hosil bo‘lgan kon jinslari mayda bo‘laklarini yuqoriga chiqarish tushuniladi. Skvajinlarni burg‘ulash samaradorligi ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan asosiysi kon jinslarini burg‘ulanuvchanligi hisoblanadi. Kon jinslarining burg‘ulanuvchanligi – bu kon jinsining burg‘ulash asbobi ta’sirida buzilish xususiyatidir. Kon jinslarining burg‘ulanuvchanligi bilan mos holda burg‘ulash dastgohlarining texnologik ko‘rsatgichlari tanlab olinadi.

Kon jinslarini qazib olishga tayyorlash jarayoni qazib olishning samaradorligini ta’minlash maqsadida, kon jinsining tabiiy holatini o‘zgartirishga yo‘naltirilgan jarayonni o‘z ichiga oladi.
Kon jinslarini qazib olishga tayyorlashda pog‘onadagi qattiq kon jinslari portlatish yordamida parchalanadi va o‘rtacha qattiqlikdagi kon jinslari esa mexanik usul bilan parchalanadi.
Mexanik usul bilan maydalash portlatish usuli bilan maydalashga qaraganda ancha foydalidir, chunki unumdorligi yuqori, tannarxi kichik va ishdagi xavfsizligi yuqoridir. Mexanik usul bilan maydalashni mustaxkamlik koeffitsienti f=8 gacha bo‘lgan kon jinslariga qo‘llash mumkin.
Portlatib yumshatish usuli mustahkamlik koeffitsienti f=8 dan yuqori bo‘lgan kon jinslariga qo‘llaniladi. Ochik kon ishlari amaliyotida kon jinslarini qazib olishga tayyorlashda portlatib maydalash usuli keng qo‘llaniladi. Portlovchi moddalarni kon jinsi massiviga qo‘llashning 5 xil ko‘rinishi mavjud:
1.Kamera zaryadlarini qo‘llash usuli (tog‘li sharoitlarda transheyalarni hosil qilish uchun ommaviy portlatishlarda qo‘llaniladi);
2.Qozon zaryadlarini qo‘llash usuli (baland va tik pog‘onalarda zaryad massasini oshirish uchun qo‘llaniladi);
3.Skvajinali zaryadlash usuli;
4.SHpurli zaryadlash usuli (asosan, qurilish materiallarini qazib olishda ko‘prok qo‘llaniladi);
5.Quyma zaryadlash usuli (ikkilamchi maydalash va yordamchi ishlarda qo‘llaniladi).
Bunda asosan burg‘ulash va portlatish ishlarining parametrlari xisoblanadi: Bunda burg‘u stanogining parametralari asosida burg‘ulash stanogining smenalik, yillik unumdorliklari va ular asosida stanoklar soni aniqlanadi va har bir burg‘ulangan skvajinaga qancha portlovchi modda sarfi ketishi aniqlanadi.
Biz hisoblash ishlarini Qalmoqir kareri sharoitida mustahkamlik darajasini inobatga olgan holda ko‘rib chiqayotganligimiz uchun asosan SBSH rusumli stanoklardan foydalanamiz va ularning bizga maqul bo‘lgan turini tanlaymiz.
Portlatish skvajinlarini burg‘ulash uchun skvajin koviga buzuvchi kuchlanish ta’siri bo‘yicha 3 ta guruhdagi stanoklardan foydalaniladi.