a
а
Р
уз
о
γ
γ
τ
l
(2.4)
Ishchi organining ishchi yuzasidagi ishqalanish kuchini qo’yidagi ifoda
orqali aniqlasa bo’ladi
иш
G
иш
tg
N
Р
ϕ
⋅
=
, (2.5)
bu yerda
G
N
- ishchi organ yuzasidani normal bosim kuchi, u massivdan
ajratib olingan tuproqni og’irlik kuchiga teng
G
;
иш
ϕ
- ishchi organ yuzasida xosil bo’lgan ishqalanish burchagi. Ishchi
organ bilan ajratib olingan tuproqning og’irlik kuchini taxminan qo’yidagicha
aniqlash mumkin
g
а
в
G
б
⋅
⋅
⋅
=
ρ
1
1
2
l
, (2.6)
gde
1
в
-ishchi organning ishlov berish kengligi, m;
б
l
-ishchi organning ishchi yuzasining uzunligi, m;
ρ
-tuproqning zichligi, kg/m
3
;
g
- erkin tushish tezlanishi, m/s
2
;
1
a
-tuproq palaxsasining qalinligi, m.
Unda ishchi organining ishchi yuzasidagi ishqalanish kuchini qo’yidagicha
aniqlash mumkin
иш
иш
иш
tg
сos
g
а
в
P
ϕ
α
ρ
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
1
1
1
2
1
l
(2.7)
bu yerda
1
α
- ishchi organining madalash burchagi.
Ma’lum
1
τ
vaqt ichida tuproq palaxsasini a
1
masofaga ko’tarish uchun
ketgan kuchni qo’yidagi ifoda orqali aniqlash mumkin
2
2
1
2
б
П
n
g
V
Gа
R
l
⋅
=
. (2.8)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Yuqorida aniqlangan ifodalarni barchasini 2.1 ifodaga qo’yisak tuproqqa
ishlov beruvchi ishchi organining tortish qarshiligini aniqlaymiz
[ ]
H
tg
g
V
Ga
tg
g
а
в
a
а
Р
б
П
иш
ю
ю
уз
x
ю
1335
2
.
0
8
.
9
2
.
2
1
.
0
269
26
15
cos
8
.
9
12740
1
.
0
2
.
0
2
.
0
2
1
45
sin
1
.
0
26
.
0
45
sin
15
cos
1
.
0
2
.
0
18300
2
2
cos
2
1
sin
sin
cos
2
2
0
0
2
2
0
0
2
2
1
1
1
1
2
2
1
0
0
1
=
⋅
⋅
⋅
+
+
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
+
+
⋅
⋅
⋅
=
⋅
+
⋅
⋅
+
Ψ
+
Ψ
⋅
⋅
=
l
l
l
ϕ
α
ρ
γ
γ
τ
Sferik diskning tortish qarshiligini aniqlashda ishchi organlarning umumiy
formulasidan topish mumkin R
x
+R
1
+R
2
+R
3
(bu yerda R
1
-normal kuchga
proporsional kuch, R
2
-tuproq palaxsasining deformasiya kuchi, R
3
-tuproq
chastotalariga kinetik energiya beruvchi kuch). Agar bu ifodani ochib chiqsak unda
bu qo’yidagi ko’rinishga ega bo’ladi
H
S
V
q
P
f
SV
S
q
P
f
Р
x
д
68
.
454
15
.
0
)
6
.
1
200
10
3
(
49
5
.
0
)
(
2
4
2
2
=
⋅
⋅
+
⋅
+
⋅
=
⋅
+
+
⋅
=
⋅
+
⋅
+
⋅
=
ε
ε
(2.10)
Bu yerda f- proporsionallik koeffisiyenti; R-ishchi organning og’irligi, N; q-
tuproqning solishtirma qarshiligi, N/m
2
; S- tuproq palaxsasining ko’ndalang kesim
yuzasi, m
2
;
Agar ishchi organ bilan disksimon pichoqning olingan natijalarini qo’shsak
unda agregatning umumiy qarshiligi
H
Р
Р
Р
ю
д
а
ум
2246
1335
2
68
,
454
2
2
2
=
⋅
+
⋅
=
+
=
Demak agar taklif etilayetgan agregati to’rt qatorli bo’lsa umumiy tortish
qarshiligi 9 kN ni tashkil etadi.
(2.9)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Atrof-muhit muhofazasi.
O’zbekiston Respublikasi o’z mustaqilligini e’lon qilgunga qadar, atrof-
muhitni qilish va tabiy resurslardan foydalanish bo’yicha ishlab chiqilgan qonun va
me’yoriy hujjatlar sobiq Ittifoq manfaatlari doirasida amal qilinar edi. Atrof-
muhitni muhofaza qilish bo’yicha boshqaruv va nazarot ishlari bir necha
tashkilotlar vakolatiga yuklatilgan bo’lib, tabiatni tabiatni muhofaza qilish
tashkilotlari bir tizimga birlashmagan, aksariyat hollarda bir-birlarining
funksiyalarini takrorlash, kuch va mablag’lardan foydalanish tarqoq holda edi.
Natijada tabiatni muhofaza qilish ishlarining samaradorligi pasayib ketdi.
O’zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi va Respublikaning
ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabatlariga o’tishi munosabati tabiy resurslardan
oqilona foydalanishni boshqarish tizimi va uni huquqiy asoslarini kafolatlovchi
qonunlar va me’yorlar ham tubdan o’zgardi.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishishi va Respublikasining
ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabftlariga o’tishi munosabati bilan tabiiy
resurslardan oqilona foydalanishni boshqarish tizimi va uni huqu kiy asoslarini
kafolatlovchi qonunlar va me’yorlar ham tubdan o’zgardi.
O’zbekiston Respublikasi hududida atrof–muhit muhofazasini tashkil etish
Respublika Vazirlar Mahkamasi, Respublika va viloyatlardagi tabiatni muhofaza
qilish Davlat qo’mitalari, Davlat boshqaruvining tegishli mahalliy organlari
tomonidan amalga oshiriladi.
Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tabiat muhofazasini
tashkil yetishdagi vakolatlari quyidagilardan iorab:
- Tabiatni muhofaza qilishga yagona siyosat british;
- Tabiat resurslaridan oqilona foydalanishni tartibga solish;
- Tabiy resurslarni baholash va respublika ahamiyatiga molik tabiiy resurslar
zaxiralarini tasdiqlash;
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
- Ekologik jihatdan tang vaziyatlar, tabiiy ofatlar va falokatlarni oldini olish
yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish;
- Tabiiy ofatlar va yirik halokatlar oqibatlarini tugatish chora-tadbirlarini amalga
oshirish;
- Tabiiy resurslardan foydalanganlik, atrof-muhitni ifloslantirganlik, chiqindilar,
zararli ta’sir etuvchi moddalarni joylashtirib tashlaganlik uchun haq to’lash
tartibini, shuningdek, tabiiy resurslardan foydalanish, chiqindilarni joylashtirish,
chiqindilarni joylashtirish limitlarini belgilash;
- Ekologik ta’lim-tarbiya tizimini yaratish va uning amal qilishini ta’minlash;
- Tabiatdan maxsus tartibda foydalaniladigan hududlarning chegaralarini va
xo’jalik faoliyati rejimlarini tasdiqlash;
- Tabiatni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasida davlatlararo
munosabatlarni rivojlantirish.
O’zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish Davlat qo’mitasi
O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashga bo’yssunadi hamda vazirliklar, Davlat
qo’mitalari, idoralar, korxonalar, muassasalarva tashkilotlar, shuningdek, ayrim
shaxslar tomonidan yer, yer osti boyliklari, suv, o’rmon, hayvonot va o’simliklar
dunyosidan, atmosfera havosidan foydalanish hamda ularni muhofaza qilishga doir
qonunlarga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi.
Yer kurrasini o’rab olgan havo atmosfera deyilib, yerning hayotida
atmosfera yerning himoya qatlami bo’lib tirik organizm turli ultirabinafsha
nurlardan, samodan tushadigan zarralardan saqlaydi.
Atmosfera sayoramizda termik rejimni artibga solib turuvchi regulyatorlik
vazifasini bajaradi. Agar atmosfera bulmaganda edi unda yer yuzasi kechqurun -
100
o
S sovib, kunduzi +100
o
S isib ketgan bular edi. Faqat atmosfera to’fayli
yerda hayot mavjud, aks holda u oy singari ha
tsiz bo’lib qolar edi. Atmosfera
tabiatning eng muhim elementlaridan biri bo’lib, tirik organizmning yashashi
mumkin, lekin u havosiz 5 minut yashaydi, xalos. Demak yerda hayotning ayniqsa,
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
insonning ravnaqi toza havoga bog’liq ekan. Chunki bir kishi bir sutkada 1 kg
ovqat, 2 litr suv istemol qilsa, nafas organlari orqali 25 kg havoni yutadi. Shuning
uchun havo ifloslanib va fizik xossalari o’zgarishi bilan va fizik har bir
organizmning fiziolgik holati ham o’zgaradi. Tozza havo shuningdek, o’simlik,
hayvonlar va qishloq xo’jalik ekinlari uchun ham zarur. Hatto antibiotiklar, yarim
o’tkazgichlar, aniq ulchagich asboblari ishlab chiqaradigan sanoat tarmoqlari
uchun ham tozza havo kerak. Atmosferaning ifloslanishi faqat sayoramizdagi tirik
mavjudotlarning xususan insonning salomatiga ham juda katta zarar yetkazadi. Shu
sababli bugungi kundagi eng muhim masala atmosferani tozza saqlashdir.
Atmosfera havosi har xil gazlarning mexanik aralashmasidan iborat bo’lib
asosan azot 78,09 %, kislorod 20,95% va karbonat angidriddan 0,03 % dan iborat.
Atmosfera tarkibida yana neon, ksenon, kryapton, vodorod va yod bo’lib, ular
atmosferani 0,01 qismini tashkil etadi. Atmosferadan gazsimon moddalardan
tashqari shakli kattaligi, ximiyaviy tarkibi va fizik zossalariga ko’ra bir-biridan
farq qiluvchi mayda zarrachalardan aerozallar mavjud.
Atmosferani tabiy ifloslanishida kosmik changlar, vulqonlarning otilishidan
vujudga kelgan moddalar, tog’ jinslari va tuproqning nurashidan vujudga kelgan
moddalar, o’simlik va hayvonlarning qoldiqlari o’rmon yong’inidan, dengiz
suvining mavjudligi bilan havoga chiqqan tuz zarralari aeroplanktonlar muhim rol
o’ynaydi. Hozir yer kurrasida
kishilarning xo’jalik faoliyati bilan bog’liq holda atmosferaga har yili 500 mln. t.
Atrofida oltingugurt gazi, sulfid oksidi, azot oksidi, karbonat angidrid gazlari
chiqarilmoqda. Shuningdek katta maydondagi o’rmonlarnikesib yerlarni haydash
tufayli tuproq erroziyasi va deformasiyasi ko’chaydi. O’rmon o’tloqlarda yong’in
ko’paydi, qishloq xo’jaligida germofera tarkibida chang, tutun, qurumlar zaharli
ximikatlar miqdori ko’payishiga olib keladi.
Ma’lumotlarga ko’ra atmosfera tarkibidagi changlar miqdori 19 asr
oxiridagiga nisbatan juda ko’p. Atmosfera salmog’i havoning ifloslanishida sanoat
obektlari salmog’i katta.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Do'stlaringiz bilan baham: |