Bitiruv malaka ishi

3. MEHNАT MUHOFАZАSI VА EKOLOGIYA QISMI

3.1. Shovqin, titrash va ultra-infratovush haqida umumiy ma’lumotlar

Shovqin, titrash va ultra infratovush qattiq jism, hamda suyuqlik, moddiy

jismlarning mexanik tebranishlaridir. Ruxsat etilgan sanitariya talablaridan ortiq

bo‘lgan ishlab chiqarish shovqinlari, titrash va ultra infratovushlar muntazam

ravishda ta’sir etganda odam organizmi zararlanishi, keyinchalik og‘ir kasbiy

kasalliklar kelib chiqishi mumkin.

Sukuiatni buzadigan yoki  foydali tovush eshitishga halaqit beradigan har

qanday tovush shovqin  deyiladi. Kuchli, keskin va uzoq davom etadigan shovqinlar

odamning holatiga salbiy ta’sir qiladi. Insonni tez charchatadi, asab va yurak tomir

tizimi ishini buzadi. Titrash qattiq jismdarning tebranishidir. U odam sog‘lig‘iga

nohush ta’sir ko‘rsatadi, muntazam ravishda ta’sir etganda kasbiy kasalliklarni

keltirib chiqaradi.

Mashina va mexanizmlarning aylanma harakati, bir biriga urilishi, shuningdek,

texnologik qurima va apparatlardan gaz va suyuqliklarning katta tezlik bilan o‘tishi

natijasida kelib chiqadigan shovqinlarni shovqinning asosiy manbalari deyish

mumkin. Shovqin qattiq, suyuq va  gazsimon muhitlarda mexanik tebranish

natijasida vujudga keladi. Insonning eshitish organi mexanik tebranishdan 16-20000

gs.cha  to‘lqinlarni eshita oladi. 15 gs.dan past chastotali shovqin infrotovush, 20000

gs.dan yuqorisi ultratovush deyilib, inson organizmiga biologik ta’sir ko‘rsatadi.

Shovqinning uzoq muddatli ta’siri eshitish organlarining faoliyatini

susaytirishdan tashqari qon bosimining o‘zgarishi, ko‘rish qobiliyatining susayishi,

harakatlanish markazlarida o‘zgarish paydo bo‘lishi oqibatida, harakat

koordinatsiyasining  buzilishiga va organizmning quvvat sarflash jarayoning

kuchayishiga olib keladi. Shovqin insonning yurak va qon aylanish tizimlari

funksiyalarining buzilishiga, ovqat hazm qilish va boshqa organlarda funksional

o‘zgarishlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Organizmda shovqin

ta’sirida kelib chiqadiganlari “shovqin kasalligi” deyiladi.

Mashina va uskunalarda, kommunikatsiya va qurilmalarda

mexanizatsiyalarning harakatdagi qismlari muvofiqlashtirilmaganlligi sababli, bosim

---

44

pulsatsiyasi ta’sirida suyuqlik va gazlar quvur uzatgichi orqali naql qilinganda paydo

bo‘ladigan qisqa to‘lqinli tebraishlar titrash deb ataladi. Titrash quyidagi normalanish

ko‘rsatgichlari bilan tavsiflanadi:

 -Titrash chastotasi f (gs);

 -Titrash amplitudasi A (mm);

 -Titrash tezligi v (mm\s);

 -Titrash tezlanishi w (mm\s^2).

Titrashning zararli ta’siri charchash, boshning, panja va suyak bo‘g‘inlarining

og‘rishi, haddan tashqari asabiylashish va harakat faoliyatining buzilishi bilan

namoyoi bo‘ladi. Titrash kasalligining og‘irlik darajasi tebranishning ta’sir davri va

kuchiga bog‘liq. Bu kasallikni boshlang‘ich davrlardagina davolash mumkin. Uning

og‘ir shakllari, albatta, mehnat qobiliyatining qisman yoki butunlay yo‘qolishiga olib

keladi.

Shovqin va tiitrashning ish joylarida ruxsat etilgan larajalari “Sanoat

korxonalarini loyihalash sanitariya meyorlari” bilan belgilab berilgan.