Bitiruv ishini tushuntirish izohi

Bitiruv ishining tuzilishi va xajmi.
 Bitiruv ishi 109 - betda yozilgan 16 ta 
jadval va 5  rasmlardan iborat.    Bitiruv ishi kirish,   xom  –  ashyo    va  materiallar 
tavsifi, texnologik jarayonlarning umumiy tavsifi, material balans, issiqlik balansi, 
asosiy qurilmani tanlash va uni hisobi, mexanik hisob, atrof muhit  muhofazasi, 
fuqoro himoyasi, mehnatni muhofaza qilish, avtomatlashtirish, iqtisodiy bo'limlar, 
xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

13 
 
TEXNIK-IQTISODIY ASOSLASH 
 
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi Qashqadaryo viloyati,  G’uzor tumaniga 
Qarshi shahridan 40 km uzoqlikda janubiy g’arbida joylashgan. 
Texnologik ob’ektlar 150 gektar joyida joylashgan shimoldan 20 km 
uzoqlikda 240000 tonna mazut omborxonasi bo’lgan. 
Tolimarjon GES si joylashgan shimoliy qismida 2 km uzoqlikda Sho’rtan neft 
gaz korxonasi joylashgan. 
Sho’rtan gaz kimyo majmuasiga Temir yo’l,  avto transport,  magistral 
quvurlar keltirilgan.  Elektr manbai bilan Tolimarjon GESI ta’minlab beradi. 
Korxonaga ishchi kuchi Sho’rtan,  G’uzor,  Qarshi,  Koson va boshqa rayonlardan 
kelib ishlaydi. 
Kimyo majmuasi uchun muhandis –  texnik    xodimlarini Toshkent Davlat 
Texnika Universiteti,Toshkent Kimyo-Texnologiya Instituti va Qarshi Davlat 
Texnika Universiteti tayyorlab beradi. 
Sho’rtan gaz kimyo majmuasining shimoliy-sharqida Qarshi kanalidan 
kelayotgan suv hisobiga 11.3 mln
sig’imga ega sun’iy suv ombori,1700 metr 
uzoqlikda shaharcha joylashgan.  Sho’rtan gaz kimyo majmuasi polietilenga 
bo’lgan ehtiyojini to’liq qondiradi.  
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi yurtimizdagi eng yirik kimyo majmualaridan 
biri bo’lib o’rta osiyoda joylashgan yagona polietilen ishlab chiqarish zavodi 
hisoblanadi. Sho’rtan gaz kimyo majmuasi yiliga 4 mln m
3
  gazni qayta ishlashga 
mo’ljallangan bo’lib yiliga 140 turdagi 125000 tonna polietilen, 100000 tonna 
suyiltirilgan gaz hamda 110000 tonna gaz kondensati va 4000 tonna oltingugurt 
granulasi, va polietilen olishda zichlikni rostlovchi monomer sifatida
 
qo’llanadigan 
6000 tonna buten – 1 ishlab chiqarish imkoniyatiga ega.  
Respublikamizda yaqinda qad ko’targan yana bir yirik kimyo majmua 
Ustyurt  gaz kimyo majmuasi bo’lib u yerda  ham polietilen, siqilgan gaz 
suyultirilgan gaz va sanoatimiz uchun yangilik bo’lgan polipropilen ishlab 
chiqariladi.  

---

14 
 
Ustyurt    gaz kimyo majmuasining polietilen ishlab chiqarish sexi  SHo’rtan 
gaz kimyo majmuasining polietilen ishlab chiqarish sexidan buten  –  1    olish 
qurilmasining yo’qligi bilan farq qiladi.  Shu sababli hozirda Sho’rtan  gaz kimyo 
majmuasi yetakchi muhandislari Buten –  1 olishni miqdorini oshirish borasida 
izlanishlar olib bormoqdalar. Hozirda buten  –  1    ni ko’proq ishlab chiqarib bir 
qismini Ustyurt gaz kimyo majmuasiga  sotish loyihasi ustida bir qator ishlar olib 
borilmoqda.  Sho’rtan Gaz kimyo majmuasida 6000 tonna   buten  –  1 ishlab 
chiqarilib polietilen olishda xom –  ashyo sifatida zavodning o’zida sarflanadi. 
Hozirda    Fransiyaning  AXENS  kompaniyasi bilan birgalikda buten  –  1 ning 
miqdorini oshirish maqsadida   loyiha ishlari ishlab chiqilmoqda.  
 Buten  –  1olish qurilmasi Fransiyaning AXENS kompaniyasi tomonidan 
ishlab chiqilgan bo’lib yiliga 6000 tonna butenn –  1 ishlab chiqarishga 
mo’ljallangan.  Buten  –  1 polimerning  zichligini rostlash maqsadida polietilen 
tarkibiga monomer sifatida kiritiladi.  Buten –  1 sintez qilish jarayononi 
dimirizatsiya reaksiyasi asosida olib boriladi yaniy ikki molekula etilenni o’zaro 
reaksiyaga kirishish natijasida  buten –  1 olinadi.  Bu jarayon buten –  1 olish 
texnologik qurilmasida amalga oshiriladi. Buten –  1 olish qurilmasi polietilen 
sexining tarkibiy qismiga kirib bu qurilmaning asosiy xomashyosi etilen sexidan 
beriladi.  Buten – 1 olish jarayonida ishlatiladigan asosiy xom – ashyo etilen bo’lib 
buten – 1 olish zavodning o’zida ishlab chiqarilganligi uchun xom ashyo  tannarxi 
baland emas. Buten –  1 olish jarayoni murakab kimyoviy mexanizm asosida 
boruvchi jarayon bo’lib dimerlanish jarayoni bilan bir qatorda polimerlanish, 
trimerlanish jarayoni ham birga boradi.