Bitiruv ishini tushuntirish izohi

Ishining maqsadi va vazifalari:
  Ushbu malakaviy bitiruv ishidan    ko’zda 
tutilgan asosiy  maqsad Sho’rtan  gaz kimyo majmuasining polietilen sexidagi  
buten – 1 olish qurilmasi texnologiyasini chuqur o’rganish, texnologik jarayonning 
kimyoviy mexanizmlarini tahlil qilish, buten  –  1 olish texnologiyasi 
 
kamchiliklarini  va yutuqlarini tahlil qilish hamda buten –  1  ishlab chiqarish 
quvvatini eng optimal variantlar asosida texnologok qurilmaning samaradorligidan 
maksimal darajada foydalangan holda amalga oshirishdan iborat. 
Men Sho’rtan  gaz kimyo majmuasida  malakaviy bitiruv oldi amaliyotini 
o’tash davrida   o’z  malakaviy  bitiruv ishim yuzasidan  meni  qiziqtirgan  barcha 
savollarga  yetakchi    mutaxasis va texnologlardan  javob oldim.  Buten  –  1    olish 

---

11 
 
qurilmasining tuzilishi bilan bevosita tanishdim bir qator yutuq va kamchiliklarin 
tahlil qildim va ushbu tahlillar asosida malakaviy ishim yuzasidan  quyidagi 
takliflarni  bayon etaman.  
Buten  –  1  olish qurilmasida buten –  1 etilenni murakkab kompleks 
katalizatorlari ishtirokida etilenni  dimerlanishi asosida sintez qilinadi. Bu 
jarayonda ikki xil katakizator qo’llanadi. Jarayonning asosiy katalizatori         LC – 
2253  bo’lib u ikki molekula etilenni bir biriga birikishi jarayonini amalga oshiradi. 
Yani etilendagi qo’shbog’ning uzilishi   hisobiga      buten  –  1 hosil bo’lishini 
ta’minlab beradi.  
Ikkinchi katalizator TEA –  trietilalyuminiy sokatalizator bo’lib u katalizator 
LC  –  2253 ni faollashtiradi. TEA katalizatori polimerlanish katalizatori 
hisoblanadi. Qurilmada DC – 3001 dimerizator reaktori asosiy qurilma bo’lib unda 
asosiy jaroyon  dimerlanish olib boradi. Jarayonning kamchiligi jarayonda buten – 
1 dan tashqari qo’shimcha mahsulotlar hosil bo’ladi. Bunga sabab esa dimerlanish 
bilan birga polimerlanish jarayoni borishidir, harorat  juda oz miqdorda optimal 
holatdan ortib ketishi TEA nining polimerlash xossasini kuchaytirib yuboradi 
natijada etilenni ko’p miqdori boshqa mahsulotga aylanib reaktornining ichki 
qismida polimer qatlamlar hosil qilib jarayon unumini keskin pasaytirib yuboradi.  
Sho’rtan gaz kimyo majmuasida buten – 1  olishdagi katalizator   LC – 2253 
ni yangi  katalizator LC – 2254 ga almashtirish, qurilmadagi          EA – 3001 va 
EA  –  3011A/B issiqlik almashgichlarga  yangi qo’shimcha issiqlik almashgich 
qo’shish, jarayondagi nasoslarni  quvvatini oshirish,  DC  –  3001 reaktordagi 
haroratni eng optimal sharoitda ushlab turishni aniq nazarot qilish  orqali 
qurilmanining mahsulot ishlab chiqarish quvvatini 6000 t/y  dan    7500 t/y 
yetkazish  mumkun.   
Buten – 1  sintezi bo’yicha dunyoga mashhur AXENS kompanyasi         buten 
– 1 olish jarayoni katalizatori LC – 2253 ning yangi tipini yaratishdi.  
Ushbu    katalizator LC –  2254 markali kataliztor bo'lib polimerlanish 
jarayonini  ketishini passivlashtiradi,  buten  –  1  ni  buten –  2  ga  izomerlanishini 
oldini oladi.   

---

12 
 
Bu esa jarayonda retsikl etilenni miqdorini va qo’shimcha mahsulotlarni 
miqdorini keskin kamaytirib buten – 1  miqdorini selliktiv oshirib beradi.   
 Buten – 1 olish quvatini oshirish evaziga  Respublikamizda yangi qurilgan 
Ustyurt  gaz kimyo majmuasiga  buten  –  1    yetkazib berish imkonini yaratadi 
bundan qarabsizki  zavodda yana bir tayyor mahsulot sotuvga chiqariladi.  
Ustyurt gaz kimyo majmuasida xuddi Sho’rtangaz kimyo majmuasiniki kabi 
polietilen ishlab chiqarishga asoslangan bo’lib lekin u yerda ishlab chiqariladigan 
polietilen markalari Sho’rtangaz kimyo majmuasi polietileni  markalaridan farq 
qiladi.    Ustyurt  gaz kimyo majmuasida ko’p miqdorda yuqori zichlikka ega 
bo’lgan polietilen ishlab chiqariladi. Past zichlikka ega bo’lgan polietilen olishda 
buten – 1  asosiy rol o’ynaydi.  Lekin  Ustyurtda buten – 1olish qurilmasi mavjud 
emas.   Demak buten 1 texnologiyasini o’rganishim   amaliy  ahamiyatga ega 
bo’lgan dolzarb mavzulardan biridir.