Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

Matritsali kompyuterlar. Fizika va texnika fanlarida echilishi kerak 
bo‘lgan  masalalarda  –  matritsalar  shaklidagi  massivlar  yoki  turli  xil 
tartiblangan strukturalar ustida amallar bajarish talab etiladi. Ko‘p hollarda 
ana  shu  xildagi  to‘plamlar  tarkibiga  kirgan  turli  ma’lumotlar  to‘plamlari 
ustida  -  bir  vaqtda  bir  xil  hisoblashlarni  bajarish  kerak  bo‘ladi.  Bunday 
hisoblashlarni  bajarish  uchun  yaratilgan  dasturlarning  tartiblanganligi  va 
strukturalanganligi,  ularning  alohida-alohida  bo‘laklarini  parallel  tarzda 
bajarish  bilan  hisoblashlarni  anchagina  tezlashtirish  mumkin  ekan.  Katta-
katta  ilmiy  dasturlarni  bajarilishini  tezlashtirishning  ikki  xil  sxemasi 
mavjud: 
    1.Bitta protsessorni kengaytirish. 
    2.Hisoblashlarni bajaruvchi ko‘p protsessorlardan foydalanish. 
 
Birinchi  sxema  asosida  qurilgan  protsessorlar  matritsali  va  vektorli 
protsessorlar  deb  ataladi.  Bunday  protsessorlar  asosida  qurilgan 
kompyuterlar esa matritsali kompyuterlar deb ataladi. 
 
Matritsali  protsessor  (Array  processor)  deganda  –  bir  vaqtda  ko‘p 
sonli  ma’lumotlar,  ya’ni  matritsaning  elementlari  ustida,  bir-xil  ketma-
ketlikdan  iborat  buyruqlarni,  ya’ni  bir  hil  amalni  bajaradigan  ko‘p  sonli 
protsessorlar  tushuniladi.  Ushbu  g‘oya  asosida  qurilgan  dastlabki 
kompyuter,  1972  yili  AQSHning  Illinoys  universitetida  qurilgan  ILLIAC 
IV kompyuteri hisoblanadi.  

---

108 
 
Rejaga asosan bu kompyuter protsessori, har birida 8x8 o‘lchamdagi 
matritsa  shaklida  joylashtirilgan  64-tadan  protsessori  bo‘lgan  4-ta 
kvadrantdan iborat bo‘lishi kerak edi. Jami 64x4 = 256-ta protsessor (3.24-
rasm).  
 
 
3.24-rasm. ILLIAC IV kompyuterining matritsali protsessori. 
 
Har bir kvadrant alohida boshqarish blokiga ega bo‘lib, bu bloklar kvadrant 
tarkibidagi  protsessorlarga  bir  xil  buyruqlarni  jo‘natib  turgan.  Kvadrant 
tarkibiga kirgan protsessorlarning har biri o‘ziga tegishli bo‘lgan xotiradan 
olingan  ma’lumotlardan  foydalangan.  Bunday  kvadrant  yordamida  bir 
sekundda suriluvchi nuqtali sonlar ustida 50 mln. amal bajrishga erishilgan. 
To‘rtta kvadrant bilan esa, sekundiga 1 mlrd. amal bajarish ko‘zda tutilgan. 
Biroq tarkibida to‘rtta kvadrantdan iborat bo‘lgan, jami 256-ta protsessorli 
matritsali  protsessorni,  ya’ni  ko‘p  yadroli  protsessorni  qurish  anchagina 
mablag‘  talab  qilganligi  sababli,  ILLIAC  IV  kompyuteri  protsessorining 
64-ta  protsessordan  iborat  bo‘lgan  –  bitta  kvadrantli  varianti  ishlab 
chiqilgan halos (3.24-rasm). 
 
Fon-neyman  arxitekturasidan  anchagina  farq  qiladigan  ushbu 
arxitektura,  Flin  klassifikatsiyasiga  asosan  SIMD  (Single  Instruction-
stream  Multiple  Data-stream)    ko‘p  ma’lumotlar  oqimiga  ega  bitta 
buyruqlar oqimi arxitekturasi deb ataladi (rus tilida - один поток команд с 
несколькими потоками данных).  

---

109 
 
 
Ko‘p  protsessorli  kompyuter  hisoblangan  vektor  protsessorli  (vector