Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

 

---

8 
ya’ni uzgich-ulagichlar deb ataladi. Ular yordamida - 
И, ИЛИ, НЕ
 (AND, 
OR, NOT)
kabi oddiy mantiqiy funksiyalar bajariladi (1.3-rasm).
Bir nechta ventillar yordamida 0 va 1 raqamlarini saqlay oladigan 1 
bitli xotira elementlari, ya’ni 
triggerlar
 
hosil qilinadi. Masalan SR, JK, T 
va D kabi triggerlar (1.4-rasm). Umuman kompyuter ham - ventillardan 
tashkil topgandir. 
1.3-rasm. Asosiy mantiqiy elementlar. 
1.4-rasm. SR-triggeri. 
Guruhlarga birlashtirilgan xotira elementlari esa, 
registrlarni
hosil 
qiladi. Registrlar 8, 16, 32 yoki 64 bit uzunliklarga ega bo‘lishlari mumkin 
(1.5-rasm).

---

9 
Kompyuterning qanday tuzilganligi va qanday ishlashini o‘rganishda 
juda ko‘p marotaba so‘zga olinadigan tushunchalardan biri - bu registrlar 
hisoblanadi. Kompyuterda va protsessorning ichida kechayotgan, 
ma’lumotlarni ishlash jarayonlarini amalga oshirishda ham, turli xil 
vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan registrlardan foydalaniladi. 
Birinchi sath
– 
mikroarxitektura sathi
deb ataladi. Ushbu sathga 
tegishli bo‘lgan elektron sxemalar mashinaga bog‘liq bo‘lgan dasturlarni 
bajaradi, ya’ni kompyuterda ishlatilgan protsessorga mos keladigan 
dasturlarni bajaradi. Masalan Intel, Apple, DEC va boshqa xil 
protsessorlarga mos bo‘lgan dasturlar. Birinchi sathda 8-ta yoki 32-ta 
registrlardan iborat lokal xotira va arifmetik mantiqiy qurilma 
(Arithmetic 
Logical Unit - ALU)
deb nomlangan sxemalar mavjud. 
1.5-rasm. Registr. 
Arifmetik mantiqiy qurilma – oddiy arifmetik va mantiqiy amallarni 
bajaradi. Arifmetik mantiqiy qurilma bilan birga registrlar birgalikda 
ma’lumotlarni ishlash ketma-ketligini
, ya’ni 
ma’lumotlar traktini
shakllantiradi (1.6-rasm).
Ma’lumotlar trakti quyidagicha ishlaydi – bitta yoki ikkita registrlar 
tanlanadi, arifmetik mantiqiy qurilma ular yordamida qandaydir amalni, 

---

10 
masalan – inkorlash, qo‘shish, ayrish yoki boshqa bir amalni bajaradi, 
so‘ngra natija tanlangan registrlardan biriga joylashtiriladi. 
Ba’zi kompyuterlarda (protsessorlarda) ma’lumotlar trakti – 
mikroprogramma (mikrodastur)
 
deb nomlangan maxsus dastur tomonidan 
nazorat qilinadi. Boshqa xil kompyuterlarda esa ma’lumotlar trakti – 
apparat 
vositalar
tomonidan 
nazorat 
qilinadi. 
Hozirda 
ishlab 
chiqarilayotgan kompyuterlarda ma’lumotlar trakti - odatda apparat 
vositalar tomonidan nazorat qilinadi. Shuning uchun birinchi sathning 
nomi – 
mikroarxitektura sathi
deb nomlangan. 
Ma’lumotlar trakti dasturiy ta’minoti tomonidan nazorat qilinadigan 
kompyuterlarda, mikrodastur deganda – ikkinchi sath buyruqlarining 
interpretatori
, ya’ni amalga oshiruvchisi tushuniladi. Mikrodastur 
xotiradan buyruqlarni chaqirib oladi va ularni ma’lumotlar traktidan 
foydalangan holda ketma-ket bajaradi. Masalan: 
ADD
– qo‘shish 
buyrug‘ini bajarish uchun, u avval xotiradan chaqirib olinadi, unda ishtirok 
etadigan operandalar, ya’ni qo‘shiluvchilar registrlarga joylashtiriladi, 
arifmetik-mantiqiy qurilma yig‘indini hisoblaydi va natija xotiraga 
yoziladi. 
Ma’lumotlar trakti apparat ta’minoti tomonidan nazorat qilinadigan 
kompyuterlarda ham, xuddi shunday muolaja amalga oshiriladi, ammo 
bunda ikkinchi sath buyruqlarini amalga oshiruvchi, ya’ni interpretatsiya 
qiluvchi mikrodastur bo‘lmaydi.