Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

 
 
Tarkibida 
bor 
bo‘lgan 
ventillar 
soni 
nuqtai 
nazaridan 
mikrosxemalarni, bir nechta sinflarga ajratish mumkin. Hozirda ham 
mikrosxemalarni shu tarzda sinflarga ajratib o‘rganish foydadan holi 
bo‘lmaydi va to‘g‘ri xisoblanadi. Negaki ular turli xil xususiyatlarga ega 
bo‘lib, turli xil maqsadlarda qo‘llanilishlari mumkin: 
1.Kichik integral sxemalar – tarkibida 1 tadan 10 tagacha ventillar 
bo‘lgan mikrosxemalar.
2.O‘rta integral sxemalar – tarkibida 10 tadan 100 tagacha ventillar 
bo‘lgan mikrosxemalar.
3.Katta integral sxemalar – tarkibida 100 tadan 100 000 tagacha ventillar 
bo‘lgan mikrosxemalar.
4.O‘ta katta integral sxemalar – tarkibida 100 000 tadan ortiq ventillar 
bo‘lgan mikrosxemalar.
Odatda kichik integral sxema ikkitadan oltitagacha, alohida-alohida 
foydalanilishi mumkin bo‘lgan, o‘zaro bog‘lanmagan ventillardan iborat 
bo‘ladi. 1.25-rasmda tarkibida to‘rtta ventil bo‘lgan kichik integral sxema 
keltirilgan. 
Ushbu mikrosxemaning 12-ta chiqish oyoqchalari, uning tarkibidagi 
ventillarning 
kirish 
va 
chiqish 
signallari 
uchun 
mo‘ljallangan. 
Mikrosxemaning 7-nchi chiqish oyoqchasi uni «erga» ulash uchun, 14-

---

42 
inchi chiqish oyoqchasi esa unga beriladigan kuchlanish manbai uchun 
ajratilgan. Rasmdagi mikrosxemaning chap tomonida ko‘rsatilgan botiqlik 
esa, undan o‘ng tomonda mikrosxemaning 1-inchi chiqish oyoqchasi 
joylashganligini anglatadi. Mikrosxemaning qolgan oyoqchalarining 
raqamlanishi, rasmda ko‘rsatilgan tartibda amalga oshirilgan. O‘rta, katta 
va o‘ta katta mikrosxemalarda ham, ularning chiqish oyoqchalarining 
raqamlanishi ana shu tartibda amalga oshiriladi. 
1.25-rasm. To‘rtta 
НЕ-И
ventilidan iborat kichik integral sxema. 
Raqamli mantiqni qo‘llashda, ko‘p hollarda bir nechta kirish va bir 
nechta chiqishlarga ega bo‘lgan, chiqishdagi signallarining qiymatlari, 
o‘sha paytdagi ularning kirishlariga berilgan signallarning qiymatlari 
asosida aniqlanadigan sxemalardan foydalaniladi. Bunday sxemalar 
kombinator yoki kombinatsion sxemalar
 
deb ataladi. 1.4 paragrafda 1.22-
rasmda keltirilgan haqiqat jadvalini amalga oshiradigan sxema – 
kombinator sxemaga misol bo‘la oladi. 
Keyingi rasmlarda asosiy mantiqiy sxemalar hisoblangan – 
kombinator va arifmetik sxemalarga misollar keltirilgan. Ushbu misollarni 
keltirib o‘tishdan maqsad, ularni qanday qurilganliklarini ko‘rish bilan, 
kompyuter tarkibiga kirgan qurilmalar va umuman kompyuterning qay 
darajada murakkab ekanligini tushuntirishdir. Asosiy mantiqiy sxemalar - 
qanday ventillardan iborat ekanligi va ularni soni qancha ekanligini, ushbu 
ventillar tarkibida qanchadan tranzistorlar borligini tasavvur qilish bilan 
zamonaviy kompyuter qay darajada murakkab tuzilishga ega ekanligini 
tushunish mumkin.

---

43 
1.26-rasm. Sakkizta kirishga ega bo‘lgan multipleksor sxemasi va uning 
chizmalarda integral sxema ko‘rinishida ifodalanishi.
1.27-rasm. Uchta kirishga va sakizta 1.28-rasm. To‘rt razryadli
chiqishga ega bo‘lgan dekoder. oddiy komparator. 

---

44 
1.29-rasm. Siljitish sxemasi. 
1.30-rasm. Yаrim (
a
) va to‘liq (
b
) jamlagichlarning haqiqat jadvallari va 
sxemalari. 

---

45 
1.31.-rasm. Taktli generator (
a
); taktli generatorning vaqt diagrammasi (
б
); 
asinxron taktli impulslarni hosil qilish (
в
).