Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

PCI Express shinasi
. PCI Express texnologiyasining mohiyati, 
parallel shinalar 
o‘rniga, ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishni amalga 
oshiruvchi ko‘p sonli turli xil qurilmalarni, yuqori tezlikka ega 
ma’lumotlarni 
ketma-ket tarzda uzatib beruvchi bog‘lanishlar
bilan 
almashtirshdan iboratdir. Bu ISA/EISA/PCI shinalarida amalga oshirilgan 
shinali topologiyadan
, 
lokal kompyuter tarmoqlarining topologiyasiga, 
ya’ni 
kommutatsiyalanadigan Ethernet texnologiyasi topologiyasiga 
o‘tishni anglatadi. PCI Express, kompyuter tarkibiga kirgan qurilmalar – 
protsessor, asosiy xotira va ma’lumotlarni kiritish chiqarish qurilmalarini 
bog‘lovchi, 
universal kommutator 
rolini bajaradi. PCI Express ning 
kofiguratsiyasi 5.10-rasmda keltirilgan. 5.11-rasmda esa PCI Express ning 
protokollar steki va paketining formati keltirilgan. 
USB shinasi
. PCI va PCI Express shinalari yuqori tezliklarga ega 
tashqi qurilmalarni bog‘lash uchun ishlab chiqarilgan. Ma’lumotlarni 
uzatish tezliklanri nisbatan past bo‘lgan qurilmalar – sichkoncha, 
klaviatura va printer kabi qurilmalar uchun, PCI va PCI Express 
shinalaridan foydalanish unchalik to‘g‘ri bo‘lmay qoldi. 
1993 yili ettita kompaniyaning vakillari (Compaq, DEC, IBM, Intel, 
Micro-Microsoft, NEC i Nothern Telecom), past tezliklarga ega qurilmalar 

---

134 
uchun, to‘g‘ri keladigan optimal shinani ishlab chiqish maqsadida birga 
to‘plandilar. Keyinchalik ularga boshqa yana ko‘pgina ishlab 
chiqaruvchilar ham qo‘shildilar. Natijada, shaxsiy kompyuterlarda hozir 
juda keng qo‘llanilayotgan 
USB 
(Universal Serial Bus
, rus tilida - 
универсальная последовательная шина) – ma’lumotlarni ketma-ket 
uzatuvchi universal shina ishlab chiqildi.
5.10-rasm. PCI Express tizimining standart joylashishi. 
5.11-rasm. PCI Express ning protokollar steki (
a
) va paketining formati 
(
б
). 

---

135 
USB shinasi, asosiy shinaga ulanadigan 
ildiz konsentratordan
(rus 
tilida - корневой концентратор или корневой хаб, root hub) iboratdir 
(5.6-rasmga qaralsin). Ushbu konsentrator ma’lumotlarni kiritish-chiqarish 
qurilmalari yoki boshqa qo‘shimcha konsentratorlarning kabellarini ulash 
uchun mo‘ljallangan ulanish nuqtalari (raz’yomlariga) ega. Foydalanuvchi 
yanglishib, kabelni noto‘g‘ri ulab qo‘ymasligi uchun, kabelning 
konsentratorga ulanadigan konnektori, uning qurilmalarga ulanadigan 
konnektoridan farq qiladi. 
USB shinasining kabeli – 
to‘rtta
o‘tkazgichdan iborat, ulardan 
ikkitasi ma’lumotlarni uzatish uchun, bittasi ulanadigan qurilmalarni 
kuchlanish bilan ta’minlash uchun (+5V), qolgan bittasi - esa erga ulanish 
uchun mo‘ljallangan. Ushbu tizimda - 0 raqami, kuchlanishning o‘zgarishi 
bilan, 1 raqami esa kuchlanishdagi o‘zgarishning yo‘qligi bilan uzatiladi. 
Ketma-ket uzatilayotgan nollar – bir xil vaqt oraliklarida takrorlanayotgan 
impulslar oqimini hosil qiladi.
USB shinasida ma’lumotlarni uzatish – kompyuter tarmoqlaridagi 
kabi, 
kadrlarni almashinish
asosida amalga oshiriladi. 5.12-rasmda USB 
shinasining asosiy konsentratori har bir millisekund oralig‘ida, unga 
ulangan qurilmalarga uzatib turadigan kadrlari keltirilgan. 
5.12-rasm. USB shinasining asosiy konsentratori har bir millisekund 
oralig‘ida, unga ulangan qurilmalarga uzatib turadigan kadrlari. 

---

136 
USB shinasining konsentratori har bir millisekund oralig‘ida (+ 0,05 
ms), yangi kadrni uzatib, unga ulangan barcha qurilmalarni vaqt bo‘yicha 
sinxronlashni 
amalga oshirib turadi. Bu bilan USB shina, kurilmalarni 
qachon ulanishiga qarab, ularni ma’lumotlarni uzatish uchun tayyorlab 
ham qo‘yadi. USB shinasining USB 1.0 versiyasi 1,5 Mbayt/sek, USB 1.1 
versiyasi 12 Mbayt/sek va USB versiyasi esa 480 Mbayt/sek tezlikka ega.