Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

Mikro- 
sxema 
Ishlab 
chiqarilgan 
yili 
Taktlovchi 
chastota, 
MGs 
Tranzistor-
larining soni 
Xotira 
xajmi 
 
Izoh 
4004 
1971 
0,108 
2 300 
640 bayt Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
mikroprotsessor 
8008 
1972 
0,08 
3 500 
16 Kbayt Birinchi 8-razryadli 
mikroprotsessor 
8080 
1974 
2 
6 000 
64 Kbayt Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
ko‘pmaqsadli 
protsessor 
8086 
1978 
5 - 10 
29 000 
1 Mbayt Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
ko‘pmaqsadli 16-
razryadli protsessor 
8088 
1979 
5 - 8 
29 000 
1 Mbayt IBM PC shaxsiy 
kompyuterida 
ishlatilgan 
protsessor 

---

72 
80286 
1982 
8 - 12 
134 000 
16Mbayt Himoyalangan 
xotiraga ega 
protsessor 
80386 
1985 
16 - 33 
275 000 
4 Gbayt Birinchi 32-razryadli 
protsessor 
80486 
1989 
25 - 100 
1 200 000 
4 Gbayt 8 Kbaytli kesh 
xotiraga ega 
protsessor 
Pentium 
1993 
60-223 
3 100 000 
4 Gbayt Ikkita konveyerga 
ega protsessor 
Pentium 
Pro 
1995 
150 - 200 
5 500 000 
4 Gbayt Ikki sathli kesh 
xotiraga ega 
protsessor 
Pentium II 
1997 
233 - 400 
7 500 000 
4 Gbayt Pentium Pro plyus 
MMX buyruqlariga 
ega protsessor 
Pentium III 
1999 
650 - 1400 
9 500 000 
4 Gbayt Uch o‘lchamli grafik 
ma’lumotlarni 
tezkor ishlovchi SSE 
buyruqlarga ega 
protsessor 
Pentium 4 
2000 
1300 - 3800 
42 000 000 
4 Gbayt Giperoqimlilik, 
qo‘shimcha SSE 
buyruqlarga ega 
protsessor 
Core Duo 
2006 
1600 - 3200 
152 000 000 2 Gbayt Bitta asosga ikkita 
yadro 
joylashtirilgan 
protsessor 
Core
2006 
1200 - 3200 
410 000 000 
64 
Gbayt 
64 razryadli 4-ta 
yadroli arxitektura 
Core i7 
2011 
1100 - 3300 1 160 000 000 
24 
Gbayt 
Birlashtirilgan grafik 
protsessor
Masalan: Intel Core i7 protsessorining ko‘rsatgichlaridan biri bo‘lgan, 
unda ishlatilgan tranzistorlarning soni, 1 160 000 000-ta ekanligi, ushbu 
protsessorning qanchalik murakkab tuzilishga ega ekanligini anglatadi. 
Uning 
va 
hatto 
undan 
avval 
ishlab 
chiqarilgan 
32-razryadli 

---

73 
protsessorlarning ham qanchalik murakkab tuzilishlarga ega ekanliklarini 
3.1-jadvalda keltirilgan, ularni tavsiflovchi izohlardan ham tushinib olish 
mumkin.
Hozirda ishlab chiqarilayotgan protsessorlarga tegishli bo‘lgan – 
konveyer, giperoqimli, qo‘shimcha SSE buyruqlar, ko‘p yadroli va 
integratsiyalangan grafik protsessor
kabi iboralarining mohiyatini 
tushunish uchun, avval ularning dastlabki modellari bo‘lgan protsessorlar 
qanday tuzilgan va qanday qilib takomillashtirilib borilganligini qisqacha 
tushuntirishlar asosida bo‘lsa ham, tushunib olish to‘g‘ri bo‘ladi deb 
hisoblaymiz [1,24,30,31].
O‘quv qo‘llanmada dastlab o‘rganish uchun tanlab olingan birinchi 
protsessor - Intel 8080 protsessori ko‘p maqsadlar uchun mo‘ljallangan 
birinchi protsessor hisoblanadi, uning tarkibida bor yo‘g‘i 6000-ta 
tranzistor ishlatilgan. 
Tanlab olingan protsessorlarning ikkinchisi - Intel 8088 protsessori 
asosida esa, hozirda keng tarqalgan shaxsiy kompyuterlarning dastlabkisi 
hisoblangan va MS DOS operatsion tizimi asosida ishlagan IBM PC 
shaxsiy kompyuteri ishlab chiqilgan edi. Ushbu protsessorning tarkibida 
29 000-ta tranzistor mavjud bo‘lgan. Intel 8088 protsessori uchun ishlab 
chiqilgan dasturlar, Intel Core i7 protsessorida ham ishlashi mumkin, ya’ni 
ularning ichki tuzilishlari bir biriga o‘xshashdir. Boshqacha qilib aytadigan 
bo‘lsak, bu - Intel Core i7 protsessori na faqat 32-razryadli, balki 16 va 8-
razryadli ma’lumotlar ustida ham amallarni bajara oladi degani bo‘ladi (rus 
tilida bu – совместимость
deb ataladi). 
Tanlab olingan protsessorlarning uchinchisi bo‘lgan - Pentium 4 
protsessori 32-razryadli protsessorlarning anchagina takomillashgan xilidir. 
Pentium 4 protsessori undan keyin ishlab chiqarilgan protsessorlarga 
nisbatan soddaroq bo‘lishiga qaramasdan, hozirgi 32 va 64-razryadli 
protsessorlarning 
ko‘pgina xususiyatlarini o‘zida mujassamlagan 
protsessor hisoblanadi. Ushbu protsessor tarkibida 42 000 000-ta tranzistor 
ishlatilgan.
Yuqorida ta’kidlab o‘tkanimizdek, avval Intel 8080 protsessorining 
analogi hisoblangan, so‘z uzunligi 8-razryadga teng bo‘lgan K580BM80 
protsessori asosida qurilgan «o‘quv kompyuteri» - УМПК-80 (rus tilida - 
учебный микропроцессорный комплект) elektron stendi asosida, 8-
razryadli protsessorning tuzilishi va uni qanday ishlashini batafsil ko‘rib 

---

74 
chiqamiz. УМПК-80 elektron stendi bu xildagi protsessorlar va ular 
asosida qurilgan kompyuterlarning tuzilishini va qanday ishlashini 
o‘rganishni ancha osonlashtiradigan ko‘rinishda qilib ishlab chiqarilgan. 
Ushbu «o‘quv kompyuteri»ni o‘rganish bilan biz, hozirgi paytda - sanoat, 
meditsina, televidenie va boshqa ko‘pgina sohalarda, hamda kundalik 
turmush uchun ishlab chiqarilayotgan turli xil maishiy texnika asboblarida, 
qo‘llanilayotgan mikrokontrollerlar va ular asosida qurilayotgan 
o‘rnatilgan tizimlar qanday tuzilganligi va qanday ishlashi haqida ham 
tasavvurlarga ega bo‘lishimiz mumkin. Mikrokontrollerlarning ko‘pgina 
ko‘rsatgichlari, 
aynan 
avvalgi 
8-razryadli 
kompyuterlarning 
ko‘rsatgichlariga ancha yaqindir.