Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

PC 
(Program 
Counter) -
buyruqlar sanagichi
registridir, ushbu registr 
IP 
(Instruction 
Pointer) -
buyruqlarni ko‘rsatuvchi 
registri ham deb ataladi
. 
Bu registr 
tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan buyruqlarning xotiradagi adresini 
ko‘rsatib turadi.
Muhim registrlardan yana biri, bu 
buyruqlar registri
(Instruction 
Register 
- IR)
hisoblanadi. Unda tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan 
buyruq yozilgan bo‘ladi. Ko‘pgina kompyuterlarning protsessorlari, 
tarkibida turli xil vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan turli xil 
registrlar to‘plamlariga ega bo‘ladi.
Yuqorida keltirilgan tushunchalarni va umuman kompyuterlar 
arxitekturasiga oid bo‘lgan boshqa muhim tushunchalarni, Intel 
protsessorlari oilasiga mansub, dastlabki protsessorlardan biri bo‘lgan Intel 
8080 protsessorining analogi hisoblangan - 
K580ВM80 
protsessori 
misolida batafsil kurib chiqamiz [10]. Ushbu protsessor asosida qurilgan 
kompyuter ham, hozirgi kompyuterlar singari 
uchta shinaga
ega bo‘lgan:
1.Ma’lumotlar shinasi (MSh); 
2.Adres shinasi (ASh); 
3.Boshqarish shinasi (BSh). 
K580BM80 protsessorining so‘z uzunligi 8 razryadga, murojaat qila 
olishi mumkin bo‘lgan tezkor xotira qurilmasining h÷ajmi 64 Kbaytga va 
taktli chastotasining qiymati esa 2 MGs-ga tengdir. Ushbu protsessorning 
chizmalarda ifodalanishi 3.3-rasmda keltirilgan ko‘rinishga ega bo‘lib, 
uning chiqish oyoqchalarining soni 40-taga tengdir. Protsessorning 3÷10 
raqamli chiqish oyoqchalari - ma’lumotlar shinasiga, 1; 25÷40 raqamli 

---

78 
oyoqchalari - adres shinasiga va 12÷19; 21÷24 raqamli oyoqchalari esa - 
boshqarish shinasiga tegishlidir. 
3.3-rasm. K580ВM80 protsessorining chizmalardagi ko‘rinishi. 
K580ВM80 protsessorining ichki tuzilishi 3.4-rasmda keltirilgan. 
Protsessorni tashkil etuvchi qismlarini tartib bilan batafsil ko‘rib chiqamiz. 
Tushuntirishlarni Intel protsessorlari oilasiga mansub, so‘z uzunliklari mos 
holda 16 va 32 razryadga teng bo‘lgan Intel 8088 va Pentium 4 
protsessorlarining tuzilishlarini hisobga olgan holda, hamda ularning 
barchasini o‘zaro taqqoslashlar asosida amalga oshiramiz. 
K580ВM80 protsessori ma’lumotlarni uzatish uchun mo‘ljallangan 8-
razryadli ichki ma’lumotlar shinasiga ega. Protsessorda, tashqi shina bilan 
ma’lumot almashinish, oraliq registrlar (
Buffer Register
- 
BR
) yordamida 
amalga oshiriladi. Ma’lumotlarni va adreslarni vaqtincha saqlash uchun 

---

79 
mo‘ljallangan, hamda ularni ikki tomonga uzatib bera oladigan oraliq 
registrlarining chiqishlari uchta holatdan birida bo‘lishi mumkin. Bular 
kuchlanishning yuqori (1) va pastki (0) sathlari, hamda kirish qarshiligi 
yuqori bo‘lgan holat. Uchinchi holatda protsessorni tashqi shinadan uzib 
quyish mumkin bo‘ladi.
Bunda tashqi qurilmalarni tezkor xotira bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ulanish (
Direct Memory Access
- 
DMA
) amalga oshiriladi. Protsessorning 
16-razryadli adres shinasi yordamida 64 Kbayt hajmga ega bo‘lgan tezkor 
xotirani bevosita adreslash amalga oshiriladi. Quyida keltirilgan УМПК-80 
stendining vositalarini ko‘rsatuvchi 3.5-rasmda ham, yuqorida aytib 
o‘tilgan shinalarni ko‘rish mumkin. 
3.4-rasm. K580ВM80 protsessorining ichki tuzilish chizmasi. 
Protsessorning ichki xotirasi sakkizta 8-razryadli - W2, W3, B, C, D, 
E, H, L va uchta 16-razryadli – 
buyruqlar sanagichi