Birlashgan Millatlar tashkiloti tuzilish tarixi

Mavzu : Birlashgan Millatlar Tashkilotining tuzilishi va uning jahon tarixida tutgan o`rni

REJA :
1. Birlashgan Millatlar tashkiloti tuzilish tarixi

2. Tashkilotning XXI asrda tutgan o`rni
3. BMT ning Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlari

Birlashgan Millatlar tashkiloti tuzilish tarixi
1945-yilda, insoniyat tarixidagi barcha urushlar ichida eng halokatli bo'lgan Ikkinchi jahon urushi tugaganidan so'ng, 50 ta davlat vakillari San-Fransiskoda BMT Nizomini ishlab chiqish uchun xalqaro tashkilot tuzish uchun BMT konferentsiyasiga yig'ilishdi. Delegatlar Buyuk Britaniya, Xitoy, Sovet Ittifoqi va Qo'shma Shtatlar vakillari tomonidan 1944 yil avgust-oktyabr oylarida Dumbarton Oaksda ishlab chiqilgan takliflar asosida ishladilar. 25 aprel kuni San-Fransiskoda 50 ta davlat delegatlari Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqaro tashkilot – BMTni ta’sis etish bo‘yicha konferensiyasiga yig‘ilganiga 65 yil to‘ldi. Konferensiya davomida delegatlar tomonidan 111 moddadan iborat nizom tayyorlanib, 25 iyun kuni qabul qilindi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) xalqaro tinchlikni, xavfsizlikni saqlash va mustahkamlash, mamlakatlar oʻrtasidagi hamkorlikni rivojlantirish maqsadida tuzilgan davlatlar xalqaro tashkilotidir. Amerika Qo'shma Shtatlari Prezidenti Franklin Ruzvelt tomonidan taklif qilingan Birlashgan Millatlar Tashkiloti nomi birinchi marta 1942 yil 1 yanvarda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Deklaratsiyasida qo'llanilgan, o'shanda Ikkinchi Jahon urushi paytida 26 davlat vakillari o'z hukumatlari nomidan qo'shma hamkorlikni davom ettirishga va'da berganlar. fashistlar bloki mamlakatlariga qarshi kurash. Birlashgan Millatlar Tashkilotining birinchi konturlari Vashingtondagi Dumbarton Oaksdagi konferentsiyada belgilandi. 1944-yil 21-sentabrdan 7-oktabrgacha boʻlib oʻtgan ikki qator yigʻilishlarda AQSH, Buyuk Britaniya, SSSR va Xitoy jahon tashkilotining maqsadlari, tuzilmasi va vazifalari toʻgʻrisida kelishib oldilar. 1945 yil 11 fevralda Yaltada bo'lib o'tgan uchrashuvlardan so'ng AQSH, Buyuk Britaniya va SSSR rahbarlari Franklin Ruzvelt, Uinston Cherchill va Iosif Stalin "tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash uchun universal xalqaro tashkilot" tuzishga qat'iy qaror qilganliklarini e'lon qildilar. 1945-yil 25-aprelda San-Fransiskoda 50 ta davlat vakillari BMT Nizomini ishlab chiqish uchun Xalqaro tashkilot tuzish boʻyicha BMT konferentsiyasi uchun yigʻilishdi. San-Fransiskoda dunyo aholisining 80% dan ortig'ini tashkil etuvchi davlatlar delegatlari yig'ildi. Konferensiya ishida 850 nafar delegat ishtirok etdi, ularning maslahatchilari, delegatsiyalar xodimlari va konferensiya kotibiyati bilan birgalikda konferensiya ishida qatnashganlarning umumiy soni 3500 nafarga yetdi.Bundan tashqari, 2500 dan ortiq delegatlar ishtirok etdi. matbuot, radio va kinoxronika vakillari, turli jamiyat va tashkilotlarning kuzatuvchilari. San-Fransisko konferentsiyasi nafaqat tarixdagi eng muhim anjumanlardan biri, balki hozirgacha bo'lib o'tgan xalqaro anjumanlar ichida eng kattasi bo'ldi. Konferentsiya kun tartibida Xitoy, Sovet Ittifoqi, Buyuk Britaniya va Qo'shma Shtatlar vakillari tomonidan Dumbarton Oaksda ishlab chiqilgan takliflar bo'lib, ular asosida delegatlar barcha davlatlar uchun maqbul bo'lgan Xartiyani ishlab chiqishlari kerak edi. 1945 yil 25 iyunda 111 moddadan iborat Nizom bir ovozdan qabul qilindi. Xartiya 1945 yil 26 iyunda 50 ta davlat vakillari tomonidan imzolangan. Konferentsiyada ishtirok etmagan Polsha keyinchalik uni imzoladi va 51-ta'sischi davlat bo'ldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti rasman 1945 yil 24 oktyabrdan beri mavjud - shu kungacha Xartiya Xitoy, Frantsiya, Sovet Ittifoqi, Buyuk Britaniya, AQSh va boshqa imzolagan davlatlar tomonidan ratifikatsiya qilingan. 24 oktyabr har yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti kuni sifatida nishonlanadi. Nizomning muqaddimasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti xalqlarining “keyingi avlodlarni urush balosidan qutqarish” qarori haqida so‘z boradi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomida mustahkamlangan maqsadlari xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash, tinchlikka tahdidlarning oldini olish va bartaraf etish, shuningdek, bosqinchilik harakatlarini bostirish, xalqaro nizolarni tinch yo'l bilan hal qilish yoki hal qilish, xalqaro nizolarni rivojlantirish. xalqlarning teng huquqliligi va o'z taqdirini o'zi belgilashi tamoyilini hurmat qilishga asoslangan xalqlar o'rtasidagi do'stona munosabatlar; iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va gumanitar sohalarda xalqaro hamkorlikni amalga oshirish, irqi, jinsi, tili va dinidan qat'i nazar, barcha uchun inson huquqlari va asosiy erkinliklariga hurmatni rag'batlantirish va rivojlantirish. Birlashgan Millatlar Tashkiloti a'zolari quyidagi tamoyillarga muvofiq harakat qilishga va'da berishdi: davlatlarning suveren tengligi; xalqaro nizolarni tinch yo'l bilan hal etish; xalqaro munosabatlarda har qanday davlatning hududiy yaxlitligi yoki siyosiy mustaqilligiga qarshi kuch ishlatish tahdidi yoki kuch ishlatishdan voz kechish. Xartiya 1945 yil 26 iyunda 50 ta davlat vakillari tomonidan imzolangan. Konferentsiyada ishtirok etmagan Polsha keyinchalik uni imzoladi va 51-ta'sischi davlat bo'ldi. BMTni barpo etish haqidagi qaror SSSR, AQSH, Angliya va Xitoy tashqi ishlar vazirlarining Moskvadagi kengashida 1943-y. da, Ustavi esa SanFransisko konferensiyasida 1945-y. da qabul kilindi. BMT Ustaviga dastlab 51 davlat imzo chekkan, 2000-y. da esa ular soni 189 ga yetdi. BMTning doimiy ish oʻrni (shtab kvartirasi) — NyuYork. BMT Ustavida koʻrsatilganidek, u xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash, xalqlarning teng huqukdi boʻlishi va oʻz takdirini oʻzi belgilashi qoidasiga amal qilib, millatlar oʻrtasida doʻstlik munosabatlarini rivojlantirishni, iktisodiy, ijtimoiy, madaniy muammolarni hal etishda xalqlar oʻrtasida hamkorlik boʻlishini taʼminlashni koʻzda tutib, shu umumiy maqsadlarga erishishda millatlar harakatini uygʻunlashtirib turadigan markaz hisoblanadi.
2000-y. 6—8 sent. da BMTning 55-sessiyasi doirasida «Ming yillik sammiti» boʻlib oʻtdi. Unda 155 dan ortiq mamlakatning davlat va hukumat boshliqlari ishtirok etdi. Mazkur anjumanda umumbashariy ahamiyatga ega boʻlgan ijtimoiyiktisodiy, ekologiya va xavfsizlikka doyr muammolar muhokama qilinib, yangi yuz yillikning dastlabki yillarida amalga oshirilishi moʻljallanayotgan tadbirlar belgilandi. Sammit ishtirokchilari yakdillik bilan kabul qilgan deklaratsiyada 2015-yilgacha oʻta qashshoqlikda yashayotgan odamlar sonini yarmiga kamaytirish, orttirilgan immunitet taqchilligi sindromi — OITS (SPID) kasalligining tarkalishini toʻxtatish, barcha bolalar uchun boshlangʻich taʼlim ni taʼminlash majburiyatini oʻz zimmalariga oldilar. tengligiga asoslanadi. BMT davlatlarning ichki ishlariga aralashmaydi. Uning Ustavida qayd etilgan barcha majburiyatlarni zimmasiga oladigan davlatlar BMTga aʼzo boʻla oladi. Yangi aʼzolar BMT Xavfsizlik Kengashi tavsiyasiga muvofiq, BMT Bosh Assambleyasi qarori b-n qabul qilinadi. BMT aʼzolari xalqaro nizolarni tinch yoʻl bilan hal etishlari lozim. Ustav qoidalarini doimo buzib turadigan davlat, Xavfsizlik Kengashining tavsiyasiga muvofiq, Bosh Assambleya karori bilan asosiy organlari: Bosh Assambleya, Xavfsizlik Kengashi, Iktisodiy va ijtimoiy kengash (EKOSOS), Vasiylik kengashi, BMT huzuridagi Xalqaro sud va BMT Kotibiyati — Bosh kotib va b. xodimlardan iborat. BMT Bosh kotiblari: Tryugve Li (Norvegiya, 1946—53), Dag Xammarsheld (Shvetsiya, 1953—61), U Tan (Birma, 1961—71), Kurt Valdxaym (Avstriya, 1972—81), Xavyer Peres de Kuelyar (Peru, 1982—91), Butros Butros Gʻoli (Misr, 1992—97), Kofi Anan (Gana, 1998-y. dan). Bosh kotibni Xavfsizlik Kengashi tavsiyasiga muvofiq Bosh Assambleya 5 yil muddatga tayinlaydi. Bosh kotib har yili BMT ishi hakida Bosh Assambleyaga hisobot berib turadi, kotibiyat xodimlarini tayinlaydi. BMT va uning organlari barqaror ishlashini taʼminlashda, Bosh Assambleya va amalda bajarilishida yordam beradi. Kotibiyat quyidagi departamentlar va boshqarmalarga boʻlinadi: Siyosiy masalalar va Xavfsizlik Kengashi ishlari departamenti, Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamenti, Vasiylik va oʻz-oʻzini boshqarmaydigan hududlar departamenti, Nazorat boshqarmasi, Xodimlar boshqarmasi, Bosh kotibning maʼmuriy idorasi, Ijtimoiy axborot boshqarmasi, Konferensiyalarga xizmat qilish boshqarmasi, Umumiy xizmat boshqarmasi, BMTning Jeneva boʻlimi. BMT sessiyasi yidda bir marta chaqiriladi. Xavfsizlik Kengashining yoki BMT aʼzolari koʻpchiligining talabi bilan har qanday masala yuzasidan maxsus sessiyalar chaqirilishi mumkin. fransuz, rus, ispan va xitoy tillari boʻlib, ingliz, fransuz, ispan tillarida ish yuritiladi. Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini eʼlon qilganidan keyin koʻp oʻtmay—1992-y. 2-martda BMTga aʼzo boʻddi. Shu kuni BMT Bosh Assambleyasi binosi oldida OʻzRning Davlat bayrogʻi koʻtarildi. ochildi (1993.24.8). BMTda Oʻzbekiston Respublikasi vakolatxonasi ish boshladi. Oʻzbekiston Respublikasi masalalari bilan shugʻullanuvchi tashkiloti — YUNESKOga ham aʼzo boʻldi. Oʻzbekiston oʻz ovozi va mavqeiga ega boʻlgan aʼzo sifatida BMT oldiga muhim va dolzarb masalalarni qoʻyyapti. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning BMT Bosh Assambleyasi 48-sessiyasida (1993-y. sent.), BMT tashkil etilganining 50 yilligiga bagʻishlangan sessiyada (1995-y. okt.), BMT Bosh Assambleyasining «Ming yillik sammiti» (2000-y. sent.) da soʻzlagan nutqlari dunyo jamoatchiligida katta qiziqish uygʻotdi. Xususan, ushbu xalqaro tashkilotning 20-a. soʻnggidagi eng yirik anjumanida Oʻzbekiston rahbari xalqaro terrorizm va narkobiznes bilan bogʻliq muammolarni hal etish; mintaqaviy xavfsizlik, jumladan Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlik va xavfsizlikni taʼminlash; jahon xavfsizligi tizimini takomillashtirish, BMT faoliyati va tarkibiy tizimini isloh qilishga taalluqli takliflar bilan chiqdi. Oʻzbekiston Respublikasi BMTning teng huquqli aʼzosi sifatida bu eng nufuzli xalkaro tashkilotning maqsad va qoidalariga qatʼiy amal qilmoqda. Dunyoning 192 ta davlati BMTga aʼzo.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining asosiy organlari:
- BMT Bosh Assambleyasi (UNGA) - asosiy maslahat organi, BMTga a'zo barcha davlatlarning vakillaridan iborat (ularning har biri 1 ta ovozga ega).
- BMT Xavfsizlik Kengashi doimiy faoliyat yuritadi. Nizomga muvofiq, Xavfsizlik Kengashiga xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash uchun asosiy mas’uliyat yuklangan. Agar mojaroni tinch yo'l bilan hal qilishning barcha usullari qo'llanilsa, Xavfsizlik Kengashi keskinlikni pasaytirish va urushayotgan tomonlarning qo'shinlarini ajratish uchun nizolar bo'lgan hududlarga tinchlikni saqlash uchun kuzatuvchilar yoki qo'shinlar yuborish vakolatiga ega. Birlashgan Millatlar Tashkilotining butun faoliyati davomida BMT tinchlikparvar kuchlari 40 ga yaqin tinchlikparvar operatsiyalarni amalga oshirdi.
- Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi (EKOSOS) iqtisodiy, ijtimoiy, madaniyat, ta'lim, sog'liqni saqlash sohalarida xalqaro muammolar bo'yicha tadqiqotlar olib borish va hisobotlarni tuzish vakolatiga ega. Yangi dunyo tartibining asosini belgilash jarayoni davlatlarning o'zaro murakkab aloqasidan kelib chiqadi. Davlatlar tashqi siyosiy harakatlarida bu tartibot ahamiyatining u yoki bu aspektlariga diqqatlarini qaratishmoqda. Lekin ma’lum darajada yaxlit konsepsiyalar kam uchraydi. Yangi dunyoviy tartibdan global muammolar yechimini ta ’min etish talab qilinadi. Uning samaradorligi va ishonchli kafolati o‘zaro manfaatlarni hisobga olishdadir.